Frjáls þjóð - 19.03.1960, Page 4

tzHaugarda^inn
19.
1960
FRJALS ÞJDÐ
A VINSTRI SPASSIU
’• t' ? i f J- r v ■ •,
Jón Óskar: Parísarbréf.
Viö erum þó menn
Islendingar eru enn að drepa skáld sín. Það er einskonar
langdregið sjálfsmorð — „allt hefur sinn tíma. Að deyja
hefur sinn tíma,“ — því Islendingar eru ekki til, þegar
skáldin eru farin. Þá gildir einu hvar landið liggur, nema
þurfi á því að halda lil að sprengja heiminn, meðan
eitthvað hugljúft horar sér inn í hlustirnar, tónlist frá
þættinum: Við vinnuna! — meðan verið er að sprengja
heiminn, og það er „gasalegt puð“, einsog skáldið sagði:
Kiss me honey honey, kiss me, tlirill me honey honey,
thrill me. Og við erum þó menn. Hefur það gleymzt?
Stundum dettur mér í lnig sá dagur, þegar Islendingar
ljúka upp augunum og segja: Við erum þó menn. Er
ekkcrt til nema nokkrir stjórnmálaflokkar á
eyðimerkurgöngu? Er ekki liægt að lyfta sér? Er ekki
hægt að horfa yfir höfuð stjórnmálamannanna? Ég spyr.
Ég hallast æ meira að því að það þurfi að hugsa fyrir
stjórnmálamennina. Hvað vita þeir? Vita þeir meira en
við? Sumir eru þeirrar skoðunar, að ]>eir hljóti að vera
alvitrir. Ekki alveg! Þeir kunna að vita margt. Mér er ekki
kunnugt um það, nema ég veit að sumir þeirra eru fróðir.
En mér er kunnugt um að þeir bera ekki alltaf
sannleikanum vitni. Sumir sjaldan. Og sumir eru
hundtryggir þjónar lyginnar. Það eru trúðar og
hlekkingameistarar. Og þó eru þeir ekki allir trúðar.
Sumir eru ofsairúarmenn.
Mínir elskanlegu, það dugar ekki að taka mig hátíðlega og
rjúka upp á nef sér. Ég er viss um að þið hristið höfuðið
og hrosið. Þið eruð umburðarlyndir. En hversvegna
að drepa skáldin? Þið eigið ekki að gera lítið úr
bókmenntunum og ])ið eigið ekki að gera lítið úr
þekkingarleitinni. Þið eigið ekki að falla til íóta
heimskunni og fávizkunni eða dýrka guði hleypidómanna.
Þið eigið að hlusta á orð skáldanna, gefa orðum þeirra gaum.
Sumir halda að það sé nóg að hugsa vel urn fjöldskyldu
sína. Maðurinn kaupir te])])i á gólfið, ísská]), bíl,
sumarbústað. Minna má ckki gagn gera. Þá eru kraftar
hans ])rotnir. Hann hafði aldrei tírna til að líta í hók —
allt hefur sinn tima, að lesa hefur sinn tíma — dóttir hans
lifir á sjálfri sér meðal amerískra verndara landsins,
heldur löðrandi partí í sumarbústaðnum, farin frá föður
sínum. Hann situr gneipur og lífsþreyttur og skeytingarlaus
við úlvarpstækið og horfir á fallega, dýra teppið: Kiss me
honey honey, kiss me . . .
Ég ætla að tala skýrara. Mér finnst nauðsynlegt að
Islendingar noti gáfur sínar til að hugsa um skáldskapinn
og núverandi lífshættu þjóðarinnar. Þegar ég nefni
skáldskapinn, á ég við það, þegar maðurinn leitast við
að vera maður, leggur áherzlu á ])að, sem skynlaus skepnan
er ekki fær um. Misskiljið mig ekki, ég á ekki aðeins
við ljóð.
Þá segið þið skilningsgóð; konur og menn: Þú átt til
dæmis við vetnissprengjuna, því skynlaus skepnan getur
ekki buið til vetnissprengju.
Ég: Nei, ég á ekki við manndrápstækni. Skynlaus skepnan
er líka fær um að drepa. En ég á þó við kjarnorkuna,
þetta feiknaafl, sem leyst er úr læðingi, ég á einnig við
klofnun kjarnans, ég á við allt þetla. En gleymið ekki,
að saga kjarnorkunnar er harmleikur. Glevmið ekki
Einstein, sem með snilligáfu sinni lagði lykilinn að þessu
volduga afli upp í hendur vísindamannanna. Hefur ykkur
ckki láðst að hlusta á orð hans? Gleymið ekki þýzku
vísindamönnunum, sem skildu kenningar Einsteins og
stóðu andspænis nýrri þekkingu, geysilegri orku, sem
hægt var að nota lil góðs eða ills, skáldskapar eða
törtímingar, einmitt á þeim tíma þegar drápsöskur
nazismans gerðust æ háværari, þegar ungir menn fóru
gæsagang um borgir Þýzkalands i trúarlegum eldmóði,
fullvissir um að Gyðingar hefðú drepið guð, eða fegnir
að hafa ])á trú sér til afsökunar, syngjandi um hvílík
vellíðan ])að væri að deyða Gyðinga, — „Þegar gyðingablóð
drýpur af kutanum“ . . . o. s. frv. Og vísindamennirnir
flýðu með leyndarmál sitt til Ameríku, svo þekking
þeirra yrði ekki notuð í þjónustu nazismans. En síðan
fóru þeir að hugsa sig lun. Aðrir vísindamenn, sem kunnu
að notfæra sér kenningar Einsteins, gátu komizt að
lejTidarmálinu. Nazistar gátu verið búnir að láta smíða
kjarnorkusprengju.innan langs tíma. Þeir hugsuðu seni
Frh. á 6. síðu.
Hér á dögunum heyrði tíðinda-
maður FRJÁLSRAR ÞJÓÐAR
ávæning af því, að nýlega hefði
komið í ieitirnar í Þjóðskjala-
safni syrpa af gagnmerkum
skjölum frá miðri 18. öld.
Fylgdi það sögunni, að ætt-
fræðingar þreyttu nú kapp um
að kynna sér mannfræðilegar
heimildir þessara skjala, en auk
þess væri þar að finna mikils-
verðan hagsögulegan ‘fróðleik.
Bjarni brá sér yfir í næsta
herbergi, kom síðan inn með
allstóra bók í snjáðu bandi og
lagði hana á borðið fyrir fram-
an tíðindamann.
— Þetta er gripurinn.
— Og hvað hefur syrpan
markverðast að geyma?
— Bók þessi hefur inni að
halda skrár sýslumanna til land-
fógeta yfir jarðir, ábúendur,
jarðadýrleika, landsskuldir, kú-
að geyma innkomin skjöl. Hins
vegar er: samsvarandi skrá um
Gullbringusýslu varðveitt í
sýslusafninu þaðan — og þá
skrá hafa fræðimenn vitað um
og notað, svo langt sem hún
náði.
— Mætti ég til fróðleiks og
skilningsauka á því, hvaða upp-
lýsingar bókin hefur að geyma,
hripa niður lýsingu einnar
jarðar?
Í Þjó5skjalasafni eru hvorki skáldsögur
Kiljans né GuÖrúnar frá Lundi mest lesnu
bækurnar. Þessa dagana er þaÖ
< <

< <

< <
Jarðabók Skúla iógeta
Viðtal viö Stefán Pjetursson og Bjarna Vilhjálmsson
Tíðindamaður brá sér því irin
í Þjóðskjalasafn og hitti að máli
Stefán Pjetursson, þjóðskjala-
vörð, og spurði hann frétta.
— Er það rétt, að fundizt hafi
nýlega í safninu stórmerk gögn
um mannfræði og hagsögu ís-
lands á 18. öld?
— Þar til er því að svara, að
athygli safnvarða beindist ný-
lega að bók einni í safni land-
fógetaembættisins, sem hefur
að geyma jarða- og ábúendatal
frá 1753 og nálægum árum úr
nær öllum sýslum landsins.
Fræðimenn .virðast ekki hafa
veitt heimildagildi bókarinnar
athygli, enda hefur safni land-
fógeta enn ekki verið raðað
sem skyldi og skrár um það eru
ófullkomnar.
— En er þó til skrá um það
safn?
— Til er allgbmul skrá, ó-
prentuð og ekki nákvæm. Þar
er umrædda bók að finna, ep
sú skýring ein fylgir, að þar sé
um að ræða skýrslu ,,um tekjur
af sýslum 1753.“ Þess vegna
hafa menn ekki veitt henni
verðskuldaða athygli.
— Er mikið óskráð af skjöl-
um safnsins?
— Já, ekki er því að neita,
enda kynslóða verk að raða
því öllu og semja aðgengilegar
skrár. Að vísu hefur verið mik-
ið að því unnið, og nú hin síð-
ustu árin lögð rík áherzla á
röðun og skrásetningu hinna
,,historisku“ safna. Biskups-
skjalasafni og landlæknissafni
hefur þegar verið raðað, og ver-
ið er að raða hinu geysistóra
stiftamtmannssafni. Hins vegar
er eftir að raða og skrásetja til
frambúðar landfógetasafnið,
söfn amtmanna, landshöfðingja-
safn og safn stiftsyfirvalda.
— En hvað er að segja um
jarðabókina frá 1753?
— Um hana er bezt að fræð-
ast af Bjarna Vilhjálmssyni,
skjalaverði, sem hefur kynnt
sér hana manna bezt. '
Tíðindamaður kvaddi síðan
þjóðskjalavörð og þakkaði veitt-
ar upplýsingar. Því næst barði
hann að dyrum hjá Bjarna, sem
sat á skyrtunni við röðun skjala,
og bar upp við hann sömu
spurningu.
gildi, sem jörðum fylgja,
lausafjártíundir bænda, skatta
þeirra og gjaftolla. Enn fremur
er þess getið, hvort jörð er
bændaeign eða opinber eign,
svo sem konungsjörð, biskups-
stólsjörð eða kirkjujörð.
— Frá hvaða tíma er bókin?
— Skrárnar eru yfirleitt frá
árinu 1753. Frá nokkrum sýsl-
um ná þær þó yfir næstu ár á
undan eða eftir, 1752 eða 1754.
— Hefur það verið venja, að
landfógetar kölluðu eftir slíkum
skýrslum frá sýslumönnum?
— Ekki virðist svo vera, held-
ur er hér, að þvi er ég bezt
veit, um einstætt fyrirbæri að
ræða. En Skúli landfógeti
Magnússon var um margt sér-
stæður' embættismaður. Má
geta sér þess til, að hann hafi
látið sýslumenn senda sér skrár
þessar til þess að afla heimilda
um jarðir og tekjur af þeim.
— Taka skrárnar til landsins
alls?
— Þær ná yfir allar sýslur,
að tveimur undanskildum, Vest-
mannaeyjasýslu og Gullbringu-
sýslu. En þar stóð líka sérstak-
lega á. í Vestmannaeyjum hafði
konungur sérstakan umboðs-
mann, en sýslumaðUr þar kom
ekki nærri innheimtu tekna,
svo að landfógeti gat ekki kraf-
ið hann skýrslna þar um. En í
Gullbringusýslu var landfógeti
sjálfur innheimtumaður kon-
ungstekna, og þess vegna hefur
hann ekki sett skrána þaðan í
þessa syrpu, sem aðeins hefur
— Velkomið, hér er t. a. m.
Stóra-Sandvík í Flóa:
Stóra-Sandvík. í bændaeign.
Ábúandi: Sæmundur Vigfússon.
Jörðin metin: 20 hdr. Land-
skuld: 1 hdr. og 40 al (þ. e. 160
álnir). Jörðinni fylgja: 7 kú-
gildi. Skattur bónda: 40 fiskar.
Gjaftollur: 10 fiskar.
— Er það rétt. að fræðimenn
hafi gluggað mjög í bók þessa
síðustu vikurnar?
— Hún hefur að heita rná
verið í stöðugri notkun. Eink-
um hafa ættfræðingar sótt til
hennar fróðleik. Það kemur sér
líka vel fyrir mannfræðina, að
bændatal þetta skuli hafa kom-
ið í leitirnar, því að það fyllir
í eyðu.
— Telurðu bókina hafa svo
mikið heimildargildi, að hún
eigi erindi á prent?
— Mér finnst það koma mjög
til greina, einkum sakir þess,
hve miklar upplýsingar hún
veitir um efnahag bænda því
nær samtímis um land allt um
miðbik 18. aldar. Yrði vafa-
laust mjög fróðlegt að bera
þessar heimildir saman við þá
vitneskju, sem til er, annars
vegar frá byrjun aldarinnar, úr
Jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns, hins vegar úr al-
mennu manntali og jarðabók
frá 1801.
Tíðindamaðurinn þakkar upp-
lýsingarnar og lokar bókinni —-
enn einum minnisvarða um
skörungsskap og framtakssemi
Skúla fógeta.
Stimpilklukkur
Nokkrar notaðar en vel uppgerðar stimpilklukkur til sölu.
Hinar margeftirspurðu I. B. M. stimpilklukkur væntanlegar.
Otto A. IHichelsen
Laugavegi li. Sími 24202.