Frjáls þjóð - 19.03.1960, Side 5

FRJXLS ÞJÚÐ - J’auaarcfe
augardaýjnn /9. marz Í960
Haraldur Jóhannsson
Var þörf genglslækkunar?
i.
Ákveðið hefur verið að fella
niður núverandi kerfi útflutn-
ingsuppbóta, þ. e. Útflutnings-
sjóð, og fella gengi krónunnar.
Með tveimur röksemdum hef-
ur verið reynt að sýna fram á
nauðsyn þessarar gengislækk-
unar. Fyrri röksemdin er þessi:
Miðað við jafnmikla sölu er-
lends gjaldeyris í bönkunum og
jafnmikinn innflutning 1960
sem 1959, þarf að afla svo hárr-
ar fjárhæðar til þess að starf-
rækja núverandi kerfi útflutn-
ingsuppbóta 1960, að efnahags-
líf landsins gengi úr skorðum,
ef fjárhæðar þessarar yrði afl-
að með skattlagningu. Síðari
röksemdin er þessi: Án þess að
tekið yrði nýtt erlent lán,.sem
varið yrði til innflutnings
neyzluvarnings, geta gjaldeyr-
issala og innflutningur 1960
ekki orðið jafnmikil sem 1959.
Að sinni verður ekki rætt um
fyrri röksemdina, þar sem ekki
eru tiltækar áætlanir um
greiðslujöfnuð . landsins og
gjaldeyrissölu bankanna 1960.
Um síðari röksemdina verður
stuttlega rætt, en í fyrstu verð-
ur reynt að áætla kostnaðinn
við að leggja niður núverandi
kerfi útflutningsuppbóta. Að
því búnu verður borinn saman
kostnaðurinn við að halda á-
fram kerfi útflutningsuppbóta
1960 og kostnaðurinn við að af-
nema kerfi þetta.
II.
Verðbætur á útfluttar sjávar-
vörur eru greiddar með þrennu
móti. í fyrsta lagi sem tilgreind-
ar hundraðstölur af f.o.b.-and-
virði útfluttra vara; í öðru lagi
sem vinnslubætur á fisk, sem
tekinn er til verkunar til út-
flutnings; í þriðja lagi sem
greiðsla vátryggingariðgjalda.
Verðbætur á f.o.b.-andvirði út-
fluttra vara eru ekki greiddar,
fyrr en ándvirði varanna í er-
lendum gjaldeyri hefur verið'
skilað til gjaldeyrisbankanna
og gjaldeyriseftirlitsdeild
Landsbanka íslands staðfest
gjaldeyrisskilin til Útflutnings-
sjóðs. Vinnslubætur á fisk eru
að jafnaði ekki greiddar, fyrr
en fiskurinn er tilbúinn'til út-
flutnings. Vátryggingariðgjöld
hvers árs er ekki unnt að
greiða að fullu, fyrr en árið er
liðið , sakir uppgjörs frádráttar-
liða (hafnlegudaga). Kröfur
vegna verðbóta á framleiðslu'til
útflutnings falla þannig ekki í
gjalddaga, fyrr en nokkru eft-
ir að þær hafa myndazt.
Um síðustu áramót munu
ógjaldfallnar, en væntanlegar
kröfur á Útflutningssjóð hafa
numið nokkurn veginn þessunV
upphæðum:
LAND - ÞJOÐ - SAGA
Frelsisbarátta á öndverðri 17. öld.
1. Verðbætur á útfluttar, en óstaðfestar
sjávarvörur. (Miðað er vi áætlað f.o.b,-
andvirði vara þessara 1. janúar 1960, þ.e.
101.214.303,00 krónur.) ............... 81,0 millj. kr.
2. Verðbætur á sjávarvörur í umboðssölu,
sem gjaldeyri hefur verið skilað fyrir.
(Miðað er við áætlun frá desember 1959.) 18,8 — —
3. Verðbætur á útfluttar, se’dar, en óstað-
festar búvörur. (Miðað er við áætlað f..
o.b.-verðmæti 1. jan. 1960 36.190.689,00
krónur) ............................... 34,0 — —
4. Óframkomnar kröfur á vinnslubætur.
(Miðað er við áætlun frá des. 1959.) ... 9,7 — —
5. Óuppgerð vátryggingarið jjöld. (Miðað er
við áætlun frá desember 1959.) ......... 10,0 — —
III. ■
Sú áætlun, sem Fiskifélag Is-
lands semur í upphafi hvers árs
um sjávarafla og útflutnings-
verðmæti hans, hefur enn ekki
verið kunngerð fyrir 1960. Þess
vegna verður hér gert ráð fyrir,
að sjávarafli og verðmæti út-
fluttra sjávarvara 1960 verði
jafnmikil sem 1959. Enn frem-
ur verður gert ráð fyrir, að
Samtals 153,5 millj.kr.
verðmæti búvara, sem fram-
leiddar verða til útflutnings
1960 og fluttar út, verði jafn
mikið sem 1959. Ef hæð bóta á
útfluttar vörur helzt óbreytt
1960 frá 1959 og einnig upphæð
niðurgreiðslna innlends vöru-
verðs, verða gjaldkræfar kröf-
ur á Útflutningssjóð, eins og
þér segir:
1. Ógreiddar kröfur frá 1959 .............. 26,7 millj. kr.
2. Útflutningsuppbætur á sjávarvörur .... 806,1 — —
3. Vinnslubætur ........................... 51.7 — —
4. Vátryggingariðgjöld .................. 37,8 — —
5. Útflutningsuppbætur á búvörur .......... 80,0 — —
6. Niðurgreiðslur innlends voruverðs (áætl.
útfl.gj.)..............................258,7 — —
7. Yfirfærslubætur á duldar tekjur....... 156,0 — —
8. Kostnaður ............................... 1,0 — -—
Um væntanlega gjaldeyris-
sölu bankanna og innflutning
1960 er ekki vitað, eins og fyrr
segir. En þess verður hér vænzt,
að tekjur Útflutningssjóðs á. al-
manaksárinu 1960 yrðu jafn
miklar sem á almanaksárinu
1959, þ. e. 1312,8 millj. króna
Samtals 1.418,0 millj. kr.
ef tekjustofnar sjóðsins héldust
óbreyttir, — en svo verður ekki.
Einn tekjustofna Útflutnings-
sjóðs yrði skorinn niður, *jafn-
vel þótt gengi krónurnar yrði
ekki fellt. Tekijustofn þessi er
tillag ríkissjóðs til Útflutnings-
sjóðs, sem nam 152,1 milljón
Haraldur Jóhannsson.
króna 1959. Snemma vetrar, —
áður en tekin var ákvörðun um
að fella gengi íslenzku krón-
unnar, — lagði ríkisstjórn Em-
ils Jónssonar frumvarp til fjár-
laga 1960 fyrir alþingi. Á fjár-
lagafrumvarpi þessu voru tekj-
ur ríkisins ásetlaðar 55 milljón-
um króna lægri og útgjöld rík-
isins 43 milljónum króna hærri
en á fjárlagafrumvarpi fyrir ár-
ið 1959. Tillag ríkissjóðs til Út-
flutningssjóðs va.r þess vegna
áætlað sem 50 milljónir króna
1960. Tekjur Útflutningssjóðs
1960 yrðu þannig, að öðrum
tekjustofnum óbreyttum, 102,1
milljón króna lægri en tekj-
ur sjóðsins 1959. Til þess að
halda áfram núverandi kerfi
útflutningsuppbóta 1960, virð-
ist þannig þurfa að afla 105,2
milljóna króna vegna aukinna
útgjalda og 102,1 milljónar kr.
vegna samdráttar tekna, þ. e.
samtals 207,3 milljóna króna.
IV.
Að starfrækja núverandi
kerfi útflutningsuppbóta 1960
kostar þannig 53,8 milljónum
króna meira heldur en að leggja
kerfi þetta niður. Þessar 53,8
milljónir króna geta ósennilega
talizt orsök fyrirhugaðrar geng-
isfellingar íslenzku krónunnar,
jafnvel tæplega tilefni hennar.
Vandasamt er að afla 207.3
milljóna króna með nýrri skatt-
heimtu. Samt sem áður er ekki
ógerningur að afla þessa f jár, án
þess að valda umróti í atvinnu-
lífinu. Bent verður á, áð tekjur
af skatti á benzíni, að upphæð
2 krónur á hvern lítra, næmu
um 100 milljónum króna. En
benzín mun vera ódýrara hér-
lendis en í allflestum nágranna-
landanna. Skattur sem þessi
ylli ekki almennum verðhækk-
unum og gæti jafnvel haft
gjaldeyrissparnað í för með
sér. (Fyrir áhrif hans drægi ef
til vill úr kaupum á benzíni og
innflutningi bíla.) Þeirra lið-
lega 100 milltjóna króna, sem
á vantaði eftir álagningu þessa
skatts á benzín, yrði aflað með
álagningu innflutningsgjalda á
nokkra vöruflokka, eins og
næmi verðhækkun þeirra af
völdum fyrirhugaðrar gengis-
fellingar.
Ákvörðunin um að fella gengi
íslenzku krónunnar verður
þannig ekki rakin til vand-
kvæða á nýrri fjáröflun til út-
flutningsuppbóta 1960. Gengis-
felling -íslenzku krónunnar virð-
ist fyrirhuguð í því skyni að
hafa áhrif á tekjuskiptinguna,
skipan efnahagsmálanna og við-
skiptin við umheiminn.
Reykjavik, 8. febr. 1960.
Haraldur Jóhannsson.
Á síðari hluta 16. aldar unnu
danskir konungar markvisst að
því að hnekkja verzlun Hansa-
borgara í löndum sínum. Mark-
miðið var að efla kaupstaði og
verzlun Danmerkur. Dönskum
borgurum var þó algerlega um
megn að keppa við þýzka í ís-
landsverzlun án þess einhver
lögvernduð sérréttindi kæmu
til. Baráttan hófst að marki ár-
ið 1542, þegar konungur bann-
aði erlendum kaupmönnum vet-
ursetu á íslandi, en Otti hirð-
stjóri gerði alla fiskibáta Þjóð-
verja á Suðurnesjum upptæka.
Þeir féllu undir konung, og lauk
svo útgerð Þjóðverja á íslandi,
en konungsútgerð hófst og varð
mikil og langvinn landplága.
En í verzlunarmálum fikraði
konungsvaldið sig upp á skaftið,
og lauk svo ,að konungur veitti
þremur dönskum borgum einka-
leyfi til allrar íslandsverzlunar
árið 1602, og skyldi standa svo
um 12 ára skeið. Þar með var
kaupokið fullkomnað og algjör
einokun lögbundin.
Afskipti konunga af verzlun
Hansamanna höfðu löngum ver-
ið íslendingum lítt til nytja, og
ekki batnaði, þegar borgararnir
dönsku fengu einkaleyfi. Gengu
þá klögumálin á víxl. Einkum
hugsuðu landsmenn sér til
hreyfings, er að því leið, að
leyfistími borganna rynni út.
Árið 1613 senda sýslumenn að
norðan kæru til konungs og
fara fram á, að létt verði af öll-
um verzlunarhömlum, ef ekki
fáist leiðrétting með öðru móti.
ur prestur að danskri stjórn og
danskri verzlun hér uppi á fs-
landi og er ekki myrkur í máli-
Þess er að vænta, að hér komi
fram almannarómur þeirra
austur í sveitum á þeim tím-
um, er dönsk einokun var að
hreiðra um sig til frambúðar
á íslandi, þótt Ólafur hefði
einn þá gáfu, er þurfti, og
snerpu til að kveða svo upp úr„
að ekki gleymdist. í Árgala seg-
ir skáldið:
Hallærið með hungurs pínu,
hræðilegana tíðin dýr
kvelur oss með okri sínu,
einninn varan danska rýr.
Enginn mýkir angurs línu |
íslandi né forsvar býr.
Mútur taka að orka öllu, .
illvirkjana heiðra mest;
ríkja þær í herrahöllum, ■
heyrast ekki málin bezt.
Því liggur hagur lands við
spjöllum.
Leiðréttingin hvörgi sést.
Herrar landsins heyrast eigi,
hræðast líka satt að tjá.
Völdin þenkja missa megi, !l
munu því illa að landi gá.
Komið er fram að dómadegi.
Drottins vottar þetta sjá.
Undirlagið allra þjóða
erum orðnir í landi hér.
Útlenzkir, sem yfir oss bjóða,
eru höfuð, en halinn vér.
Kvæði séra Ólafs var ao vísu
Konungur mat þó meira gengi
kaupstaðanna og endurnýjaði ekki prentað íyrr en lönSu sið*
leyfið 1614. Tóku sýslumenn sig ar> en engu að síður varð það
þá til árið eftir á þrem stöðum Þegar alkunnugt og víðfrægt,
álandinuoglétudómgangayf-l0® hefur án efa stuggað við
ir kaupmönnum og settu sjálfir'j ymsum og hvatt til dáða. Gísli!
verðlag á vörur. En kaupmönn-l °ddsson> bróðursonur Olafs,
um þótti undur mikil, og lauk Þekkti kvæðið vel og vitnar i
svo, að konungur setti sjálfur|bréfi til vísuorða Olafs: „Ut-
fast verðlag eða taxta árið 1619.1 lenzkir> sem yfir oss blóða> em
Varðsvoekkimeiraúraðsinni.;höfuð> en halinn vér“ En sv0>
Um þetta leyti var Ólafurl skipaðist> að Gís,i kom eftir:
skáld Einarsson prestur austur
í Kirkjubæ. Hann var sonur
Einars í Eydölum, en faðir
Stefáns í Vallanesi. Voru þeir
þrír í tölu höfuðskálda þjóðar-
minnilega og ánægjulega við
sögu í verzlunarmálum þjóðar-
innar. ;
Svo var mál með vexti, að
kaupmenn létu sér ekki nægja,
er slíkt taliðæinstætt. Séra Ól-
afur í Kirkjubæ orti að vísu
innar hver á fætur öðrum, og er fram j sótti, verzlunartaxt-
ann frá 1619. Beittu þeir áhrif-
um sínum við konungsvaldið,
mikið af sálmum, eins og fieiri 0g ]auk SVOj ag konungur setti
skáld á hans dögum, en hann nýjan taxta að vilja kaup-
átti einnig til að beina kvæð- manna, en landsmönnum til
I um sínum að samtímamönnum, tjóns. íslendingar vildu leita
°g gat þá auðmýktin farið af-(ásjár, en höfuðsmaður var hinn
H’ó hann á báða bóga og réðst þverasti og neitaði jafnvel aðl
( að óhlýðnu vinnufólki jafnt og fiytja konungi bænaskrá lands-
valdsmönnum landsins og sást manna. Gísli Oddsson sigldi urrt
lítt fyrir. í kvæðinu Árgali, sem þessar mundir utan til biskups-
ort mun árið 1617, víkur Ólaf-
Auglýsið í
FRJALSRl ÞJÓÐ
Frimarkjosalnarar garist áikrifendur að
tímaritinu 'frmerki
Áskrlftargjald kr. 65.oo tyrlr 6 tbl.
FRÍMERKI. Póithólí 1 264. Reykjavík
vígslu og tók að sér að reka mál
íslendinga. Hafði hann sitt
fram, og taxtinn frá 1619 var
tekinn upp að nýjju. En engar
sögur fara af því, hvort Gísla:
datt stundum í hug kvæði!
frænda síns þar í konungsgarði
það sinn. Er það þó næsta senni-
legt, og mætti Gísli hafa orði®
upplitsdjarfari fyrir, er hanrt
átti skipti sín við dönsk stór-
menni.
Þannig fer sem oftar, að saga
þjóðarinnar er á nokkurn hátt
fléttuð saman við kvæði skáld-
anna. ±