Frjáls þjóð - 09.04.1960, Blaðsíða 3

frjáls þjóð
Otgefandi: ÞjóðvarnarflokJcur Islands.
Ritstjórn annast: Jón úr Vör Jónsson, ábm.
Gils Guðmundsson.
Framkvæmdastjóri: Ingiberg J. Hannesson.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. -— Pósthólf 1419.
Áskriftargj. kr. 12,00 á mán: Árgj. kr. 144,00, í lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Vegur til ófarnaðar
Hér í blaðinu hefur á undanförnum árum oft verið fast
að orði kveðið um sjúkt efnahagslíf þjóðarinnar og á
það bent með óhrekjandi rökum, að hún lifði mjög um efni
fram og hlyti að súpa af því ráðslagi seyðið. Þjóðvarnar-
menn hafa aldrei hikað við að halda fram þeirri skoðun,
þótt takmörkuðum vinsældum hafi átt að fagna, að fjár-
hagskerfinu yrði aldrei kippt í lag án verulegra fórna í
hili, meðan verið væri að treysta það og bæta fyrir marg-
víslegar skyssur. En þjóðvarnarmenn hafa að sjálfsögou
lagt á það ríka áherzlu, að ein meginorsök ófarnaðarins
hefur verið gálausleg meðferð ráðamanna með opinbert fé
og sjálftekin fríðindi þeirra sér og gæðingum sínum til
handa.
Efnahagsráðstafanir þær, sem núverandi ríkisstjórn er
að framkvæma þessar vikurnar, eru að vonum mjög um-
deildar. FRJÁLS ÞJÓÐ hefur ekki farið dult með þá skoð-
un, að engin líkindi séu til, að þær beri þann árangur, sem
fylgismenn þeirra láta í veðri vaka, að sé tilgangurinn,
aukið efnahagslegt jafnvægi og bætt afkoma þjóðarbúsins.
En hverju sem menn trúa um þetta, verður því ekki á
móti mælt, að hinar nýju ráðstafanir kreppa mjög að al~
menningi og skerða lífskjör hans stórlega um ófyrirsjáan-
legan tíma.
Þegar slíkar ráðstafanir eru gerðar, hlýtur hinn almenni
borgari að ætlast til þess, að þeir menn, sem stjórna
svo róttækum aðgerðum og tala fjálglega um nauðsyn
þeirra til varnar þjóðargjaldþroti, sýni þann skilning í
verki með því að afsala sjálfum sér einhverju af þeim
margvíslegu fríðindum og forréttindum, sem íslenzkir
valdamenn hafa á liðnum árum á sig hlaðið. Fyllilega rétt-
mæt er einnig sú krafa, að á sama tíma sem láglaunamað-
ur herðir mittisólina, sé dregið stórlega úr margvíslegu
óhófi og tildri hins opinbera og skurðarhnífurinn miskunn-
arlaust látinn ganga á alla þarflausa eyðslu. Má hiklaust
fullyrða, að fordæmi hins opinbera um aukna ráðdeild sé
eitt frumskilyrði þess, að róttækar aðgerðir til að koma á
efnahagslegu jafnvægi geti heppnazt. Með engu öðru móti
hafa stjórnarvöld tök á að sannfæra hinn almenna borgara
um, að nú sé þeim full alvara um að stinga við fótum.
Vísastur vegur til ófarnaðar er sá háttur ráðamanna, sem
hér hefur lengi tíðkazt, en aldrei skefjalausar en nú, að
leggja stórauknar álögur á almenning, en skerða í engu
eigin fríðindi — jafnvel auka þau.

Fyrsta og sjálfsagðasta skref ríkisstjórnar, sem af fullri
einurð, ábyrgðartilfinningu og réttlætiskennd hugðist
ráða varanlega bót á fjármálaöngþveitinu i landinu, hlaut
að verða það, að beita vægðarlausum niðurskurði við af-
greiðslu fjárlaga og draga stórlega úr þarflausri eyðslu,
sem þar blasir við hverju heilskyggnu auga.
Þetta var ekki gert. Nefndafarganið blómgast og kostar
st'órfé árlega. Kostnaður við bílaútgerð ríkisins vex hröðum
.skrefum. Sendiherrafjöldinn er hinn sami og áður. Þarf-
lausum bankastjórastöðum fækkar ekki. í engu er dregið
TÍr siglingum á ríkiskostnað, misjafnlega þarflegum, og eru
íþær þó ærið dýrar eftir gengisfellinguna. Hin margvíslegu
Iríðindi, sem ráðherrar hafa veitt sjálfum sér, haldast öll
með tölu. Og þegar til þess kemur að ákvax-ða marglofaða
íækkun beinna skatta, til að mæta að einhverju leyti vax-
andi dýrtíð, er framkvæmdin á þann veg, að láglaunamenn
rnunar það litlu (beinir skattar þeirra voru ekki háir fyrir).
en hátekjumenn fá í sinn hlut tugi þúsunda.
Með slíkum vinnubrögðum verða mein efnahagslífsins
•ekki læknuð.
Blaðið okkar
Ir^RJÁLS ÞJÓÐ neyðist til að fylgja í kjölfar annarra
blaða, sem þegar hafa hækkað áskriftargjöld sín og
lausasöluverð til að mæta gífurlegri hækkun útgáfukostn-
aðar. Sú ráðstöfun var því miður með öllu óhjákvæmileg.
Frá 1. apríl hækkar mánaðargjaldið úr 9 kr. í 12 kr. og
lausasöluverð úr 3 kr. í 4 kr. blaðið. Frjáls þjóð hefur
éngan bakhjarl annan en skilvisa kaupendur. Um leið og
það þakkar þeim veittan stuðning, lætur það í ljós þá von,
að mega ríjóta- hans áfram.
fr.jáls — Laugardaginn 9. apríl 1960
Dr. Björn Sigfússon:
Síöari hluti
Fjárbúamunur Eldlands og islands
Hagfræðiröksemdir
stórbýlanna.
Andóf frá Sandeyri.
Þarlendir menn segja, að
haganlegasti fjárbúskapur ná-
ist varla með smærra búi en
þús. kindum og jarðnæði
þess á misgóðu landi megi alls
ekki vera undir 5 þús. ha
stærð eða 50 ferkílómetrum.
Sé land gott eða unnt að bæta
það svo, að það beri miklu
fleira fé, er enn síður æski-
legt hagfræðilega séð að
minnka þá landstærð: betra
að stækka búið.
Bú það, sem Eldlandsnotk-
unai’félagið rekur noi’ður í
Vonarþrotsfirði (Ultima Es-
peranza), ræður 130 ferkm.
lands með sömu gæðum og
tíðkast í Skotlandi á heiðum
og nesjum; þar er mildasta
veðux’lag í fylkinu. í fyrra
höfðu þeir a. m. k. 24 þús.
fjár á búinu og vilja nú rækta
jörð til þess að geta stækkað
það bú. Á Austursléttu og
Eldlandi hafa menn reynt við
bústærðir milli 100 og 185
þúsunda fjár, en þá er beitt fé
frá mörgum seljum í senn.
Lítið á 60 ára sögu okkar,
segja stóru félögin. Þau 22
hlutafélög, sem mynda Sam-
band Magellanfjái’bænda, hafa
1.8 milljónir 'fjár og ráða
meira en 2500 ferkm. beitar-
landa (skýrslur 1956). Stór-
býli utan sambandsins eiga
talsvert. Hlúti smábænda af
fjáreign lands er því harla
smár, og ef þeir ættu snögg-
lega að taka a. m. 1. við af
hinum stóru, yi’ði útflutnings-
framleiðsla .fylkisins rýr og
greiðslugeta þess út á við
engin. Allur hinn blómlegi út-
flutningur síðan 1906 er okk-
ur að þakka, og þann gjald-
eyri þolir Chile ekki að missa
né dýrmæta markaði. Við átt-
um einnig drýgstan þátt í
fjárfjölguninni. sem orðin var
1890—1906, og þær kynbæt-
ur,- sem aukið hafa afurðirn-
ar á 20. öld, höfum við gert.
Allar samgöngur, sláturhús
og frystihús og nokkrar iðn-
greinar bæjanna eru beint
eða óbeint okkar forystu að
þakka. Við höfum greitt land-
leigur og skatta skilvíslegar en
þeir litlu gei’a. Við veitum at-
vinnu, sem landshlutinn get-
ur ekki án lifað, hvað þá tek-
ið við mannfjölgun. Verð-
hækkunin, sem orðið hefur á
fasteignum í fylkinu 1903—
1960 erijafnmikil í % og í höf-
uðstað Chile, segja félögin,
og svo hraða þróun mundi
enginn nema við hafa getað
framkallað.
Samanburðardæmi frá
Ástralíu, Argentínu, Uruguay
og að nokkru frá Nýja Sjá-
landi eru talin sýna, að jarða-
skipting boi-gi sig ekki, þar
sem sjálfala fé er aðaltekju-
lind bús; sameining jarða sé
betri. Samblöndun þéss bú-
skapar við nokkurt kúahald og
e. t. v. svín eða alifugla hefur
að vísu mikil áhrif í ræktun-
arátt, en gerir ekki stórbýli
ai'ðbærari, nema síður sé. Fé-
lögin telja Chile engan feng
að blönduðum búskap þarna.
Þegar róttækir menn í
Chileþingi segja félögin hafa
arðrænt land og þjóð, svarar
landeigendastétt ríkisins ein-
um rómi, að sú ásökun sé sví-
virðilegur áróður. Alveg sér-
lega hafi ríkið grætt feikna-
fúlgur á starfsemi félaganna.
sem bai’izt hafi með tvær
hendur tómar við óblíðu nátt-
úrunnar, skapað úr engu öll
vei’ðmæti, sem þar séu, og eins
milljónirnar, sem koma þaðan
í sjóði ríkisins, og háfi þó get-
að skilað í flestum árum ríf-
legum hlutabréfaarði til hlut-
hafa, sem margir séu meðal
þekktustu manna í höfuð-
staðnum og vei’ðmætustu
þegnar síns lands.1)
Samband Magellansmá-
bænda berst hart fyrir jarða-
skiptingunni og nýtur alþýðu-
stuðnings á Sandeyri og póli-
tísks stuðnings sumra flokka
í ríkinu. Óþarft mun að fjöl-
yi’ða þeirra rök, sem mörg eru
sótt til Evrópu og Kanada.
Kjörum alþýðu í þjónustu
auðfélaganna lýsa þeir ærið
kuldaléga, segja ekki líft nema
einhleypingum við slíkt. Enda
sýnir manntal allra sveita,
sem félögin eru einráð í, að
10% íbúa eru konur, en 90%
karlar, og eiga þeir raunar
margir fjölskyldu í bæjunum.
Hýbýli vinnufólks á stórbýl-
um eru braggar. Menn eru
færðir frá einu stórbúi til
annars eftir þörfum félagsins.
Mikill Jjjöldi manna er ráðinn
aðeins um rúningartíma og í
slátui’tíð, sem stendur raunar
nokkra mánuði, og lifa sumir
á því yfir vetur að fá lán hjá
félaginu út á næsta sumar-
kaup sitt. Kvartað er undan
stéttamun og hörðum heraga,
sem vekafólk verður að þola
af forstjói’um búanna og þeir
aftur af ágjörnum ýfirmönn-
um sínum, félagsforkólfunum.
Telja flestir vonlaust um
menning þar í sveitum, nema
U Butland, bls. 102—105 og
víðar. Sbr. bls. 70 urn skipting-
una 1938. Einnig The National
Geográphic', 1960, bis. 191—211.
upp vaxi smábændastétt. sem
lifi á því að framleiða handa
komandi verzlunar- óg iðn-
aðarbæjum eins og Sandeyri.
Gæti þetta
gerzt á íslandi?
Stækkun íslenzkra bænda
á búum sínum hefur byggzt
á ræktun í seinni tíð, en varla
á sameiningu jarða, og þann-
ig horfir framvegis fyrir þeim.
Eins og í Magellanfylki
mundu vh’kileg stórbýli til út-
flutningsframleiðslu aldrei
verða sköpuð af þeirri stétt,
heldur af fésýslumönnum.
Ef margar góðar fjársveitir
strjálbýlis fara í eyði að mestu,
blasir sá möguleiki við, að
hlutafélög með erlent og inn-
lent fé geti keypt þær upp og
myndað stór fjárbú, að vísu
með mikilli túnrækt og inni-
gjöf yfir veturinn. Vinnufólks-
þöi’f þeirra á hvert þúsund
fjár yi’ði margfalt minni en nú
tíðkast hér, og m. a. af því
gæti þetta borið góðan arð.
Ríkisstyrkur til að efla út-
flutning þeirra á sauðfjáraf-
urðum hlyti líklega nokkurt
pólitískt fylgi og meira fyrir
það, ef máttarstólpar í höfuð-
staðnum bæru fyrirtækin
uppi. Eftir næstu aldamót ættu
þeir e. t. v. allt það mikla hrós
skilið, sem eldlenzku félögin
bera nú á sig sjálf.
Ekki er ég að segja, að þjóð-
félagsáhrifin yrðu neitt svip-
uð hér og þar syðra. Eitt sem
veldur er, að sökum meiri
húsaþarfar og ræktunar yrði
þess langt að bíða, að auðvelt
reyndist að flytja meirihluta
hagnaðar burt úr landshlut-
anum, eins og Chilemenn hafa
gert. í öði’u lagi mundi það
vera á valdi íslendinga að
breyta, þegar þeir vildu, stór-
fyrirtækjum þessum í sam-
vinnufélög og styðjast m. a.
við þjóðlega hefð smalana og
íjallskila í hvei’ri sveit, þegar
þeir settu samyrkjubúum
skorður og skiptareglur með
lögum. Glíma milli slíkra sam-
taka og smábænda yrði í fæst-
um efnum lík hinni eldlenzku.
Vel má vera, að þegar
Skallagrímur Kveldúlfsson
bjó á Borg. hafi skyldleikur
verið einna mestur, sem land
þykir leyfa, við stórbýlisháttu
Eldlendinga. Mikil bú hafa
einnig þekkzt hér á Sturlunga-
öld hjá auðmönnum, sem áttu
bú á mörgum jörðum, og jafn-
vel á 15. öld. Ef slík saga end-
urtekst, yrði hún litið skyld
Skallagrími hér eftir og tæki
fremur á sig gervi lánað langt
að, úr austri eða yzta vestri.
. 3