Frjáls þjóð - 23.04.1960, Blaðsíða 6

I
á vinstri spássíu
„VIÐ FUNDUM ÞAÐ NÝJA ..
I útvarpsþættinum MeÖ ungu fólki var fyrir nokkru
spjallað við nemendur úr Menntaskólanum í Reykjavík.
Létu þeir liggja orð að því, að Iitill tími' væri aflögu lil
að fvlgjast með i skáldskap og fögrum listum. Illt ef satt
væri, en þelta getur ekki verið rélt: þeir sem lifa vilja
rílcu andlegu lifi, hitta alltaf einhver ráð. Þeim til
uppörvunar sem efla vilja andlegt fjör í menntastofnunum
landsins birtum við á spássíunni að þessu sinni glefsur
úr ævisögu Stefáns Zweigs um áhúgamál menntaskólasveina
á ofanverðri 19. öld í Vín:
„ . . . á skólabekkjunum sátum við í rauninni ekki sjalfir,
heldur einungis innantómar brækurnar. Fyrir utan var
heimur þúsund ævintýra, borg með leikhúsum, söfnum,
hókabúðum, háskóla og hljómlist . . .
Meðal ungra manna getur hrifning og áhugi gripið urn ||
sig eins og nokkurs konar faraldur. Bekkjarhræður
smitast Iiver af öðrum, líkt og af skarlatsótt eða mislingum.
Það er meira og minna tilviljun háð að hverju áhuginn
beinist. Það liefur ef til vill haft- úrslitaþýðingu fyrir
lífsstefnu mína, að ég lettti í hekk með áköfurn
listunnendum.
Það var sjálfsagður lilutur, að við menntaskólapiltarnir
flykktumst á frumsýningai' og frumhljómleika. Hvílík
hneisa, ef maður hefði morguninn eftir sýninguna
ekki verið einn af þeim lánsömu, sem gátu talað af
kunnugleik um öll smáatriði verksins. Ef (kennararnir)
liefðu haft augun hjá sér, mundu þeir hafa'séð,
að við vorum með Ijóð Rilkes inni í latnesku málfræðinni
og notuðum rcikningsheftin til að skrifa upp fallegustu
kyæðin úr Iánsbókunum okkar. \rið vorum óðfúsir að
vita allt, sem gerðist á sviði lista og vísinda. Við sóttum
allar listsýningai- og fórum í liffræðitíma til að horfa
á líkskurð, og vorum vfirleitt með nefið niðri í öllu.
En fyi'st og fremst lásum við og lásum allt, sem hönd á festi.
.... sökum samciginlegra áhugamála fylgdum við orbis
pietus listviðburðanna ekki með tveimur, heldur með
tuttugu eða fiörutíu augum. Eihn fann það, sem öðrum
sást yfir. Sérstakt dálæti höfðum við á öllu sem var
óaðgengilegt, nýstárlegt og róttækt og enn hafði ekki
lilotið almcnna viðurkenningu, Þess vegna var ekkert svo
afskekkt eða vandfundið, að hin kappsfulla forvitni
okkar drægi það ekki fram í dagsljósið.
Mér er auðvitað fullljóst nú, hversu margt var skoplegt
við þennan tilviljunarkennda áhuga. En samt furðar mig
á því enn í dag, hversu mikið við unglingarnir lærðum
vegna þessarar hókmenntaástríðu, og hvílíka dómgreind
við öðluðumst á þessum eilífu samræðum og
sundurliðunum. \’ið kunnum góð skil á skáldum, sem
hlutu ekki almenna viðurkenningu fyrr en áratug
seinna. Við skynjuðum hvern nýjan andblæ,
áður en hann barst til landsins, af því að við vorum
sísnasandi i allar áttir. Við fundum það nýja af því við
vildum það nýja, af því að okkur hungraði eftir einhverju,
sem við ættum einir og engir aðrir. Æskan hefur eins
og vissar dýrategundir afar næma tilfinningu fyrir
veðrabrigðum, og þess vegna fann unga lcynslóðin á
sér á undan bæði kennurum og prófessorum, að með
gömlu öldinni mundu hefðbundnar listaskoðanir líða
undir lok og bylting eða að minnsta kosti nýtt mat á
hlutunum væri i nánd. Nú lifði mitt á meðal okkar í Vín
einn árvakrasti andi ungu kynslóðarinnar þýzku,
Hermann Balir, sem barðist eins og ljón fyrir hinni
nýju list. Að hans tilldutan var lialdin sýning á verkum
ýmissa hyltingarsinnaðra málara, svo sem
impressjónistanna og pointilistanna frönsku, fylgjendum
gámla skólans til mikillar hrellingar. Með þessu var
jafnframt ruddur vegur fyrir liina vanmetnu fyrirrennara
þeirra. Maður lærði allt i einu að sjá hlutina í nýju ljósi,
og sömuleiðis lærði maður nýja hrynjandi og hljómblæ
af Mussorgskí, Debussy, Strauss og Schönberg. Zola,
Strindherg og Hauptmann komu fram með
rauhsæisstefnuna i bókmenntunum, Dostojevskí með
sinn slavneska kvngikraft og Verlaine, Rimbaud og
Mallarmé með óþekkta lign og fágun i málfari
Ijóðlistarinnar, Nietzsche bylti um heimspekinni. Djarfari
og frjálsari byggingarlist boðaði liagkyæm skrautlaus liús, 7
og meðan hin „áhvrgu“ horgarablöð helltu sér vfir
þessar fífldjörfu tilraunir og revndu að stöðva sóknina
með þvi að æpa „úrkynjun", „stjórnleysi“, steyptum við
ungu mennirnir okkur Iiugfangnir i brimrótið, þar sem
öldurnar risu hæst. Við vorum framherjar og sóknarlið
allrar nýrrar listar einungis vegna þess að luin vildi
brevta heiminum okkur í vil, sem nú áttum leikinn."
Njóti sá, er nam!
Baldui Ragnarsson, kennari:
Esperanta og vísindin
Enda þótt þörfin á einu sam-
eiginlegu máli sé nú orðin afar
brýn á öllum sviðum albjóða-
samskipta, er hún þó ef til vill
hvað mest áberandi á vettvangi
vísindanna.
Þrennt má nefna í þessu
sambandi:
I fyrsta lagi: Það háir mjög
allri vísindastarfsemi, að ekk-
ert sameiginlegt tungumál
skuii notað af vísindamönn-
um þjóðanna. Vísindalegar
rannsóknir, einkum þær, sem
gerðar eru af vísindamönnum
smáþjóða. kornast oft ekki á
framfæri af þessum sökum
og verða þess vegna gagns-
iausar vísindamönnum annarra
þjóða. Enda þótt stundum sé
sigrazt á þessum erfiðieikum,
hefur það ávallt í för með sér
mikla tímasóun og annan kostn-
að. Ómæianlegt er það tjón, er
þetta ófremdarástand veldur
vísindunum almennt.
í öðru iagi: persónuleg sam-
bönd og kynning milli vísinda-
manna heimsins eru af afar
skornum skammti. Þetta háir
því ekki einungis eða kemur í
veg fyrir, að þeir skiptist á
reynsiu og ræði hömlulaust vís-
indaleg vandamái sín á milii,
'heidur reynist það jafnframt
óyfirstíganlegur þröskuidur í
vegi þess, að alþjóðlegur sam-
viiji skapist meðal vísinda-
manna. Á alþjóðlegum vísinda-
þingum eru það vanjulega þeir
vísindamenn einir, sem eiga að
mððirmálum viðurkenndar
þjóðtungur þingfuiltrúa, sem
hu«sar»ir
sínar. Hinir verða að láta sér
nægja að hiusta í allri undir-
p'o'í'rn’ ’ ^r>in0SlítÍð
og skiiningslaust. Víðtæk og
H skiotj á skoðunum eru
því næsta óþekkt fyrirbæri á
slíkum ráðstefnum.
í þriðja iagi: Almennri kynn-
ingu á vísindalegum niður-
stöðum er mjög ábótavmt, og
oft er hún jafnvel óframkvæm-
anleg. Vegna sívaxandi sérhæf-
ingar vísindagreina er einungis
unnt að kynna í riti þær vís-
indalegu niðurstöður. sem hafa
tiltöiulega almennt áhugagildi.
En einnig hér hafa stóru þjóð-
málin sérrV'ðu, enska, franska,
spænska, þýzka, japanslca, kín-
verska, rússneska. Á hinum
minni málum er siík kynning í
riti nærfeilt óframkvæmanleg
vegna ónógs fjölda sérmennt-
aðra iesenda. En jafnvel á hin-
um s.n. stóru málum ér birt-
ing ýmissa §érrannsókn£ aæsta
erfið og ærið kostnaðarsöm. Af
þessum sökum er kynning á
vísindaiegum rannsóknum og
n:ðurstöðum meðal áhuga-
manna bundin miklur.i ann-
mörkum. svo að ekki sé rainnzt
á þess háttar kýnningu meðal
almennings.
Sú var tíðin, að rit vísinda-
manna voru lesin. hverrar þjóða
sem þeir voru, af stallbrieðrum
þeirra, hvar sem var í hinum
siðmenntaða -heimi, — að pró-
fessorar gátu flutt fyri iestra
sína á einu sameiginlegu tungu-
6
Frjáls þjóð — Laugardaginn 23. apríl 1960