Frjáls þjóð - 23.04.1960, Qupperneq 7

máli, latínunni, við hvaða há-
skóla sem var. Sú tíð er nú
löngu liðin og vísindin heyja nú
örvæntingarfulla baráttu við
stórkostlegustu erfiðleika vegna
vöntunar á sameiginlegu tungu-
máli.
Þetta aumlega ástand hefúr
vakið vísindamenn til umhugs-
unar, og áhugi hefur vaknað
meðal margra á lausn þeirri,
sem falst í notkun alþjóðamáls-
ins esperanto.
Þegar árið 1924 var rætt um
þeíta vandamál í frönsku vís-
indaakademíunni. Arangur
þess var sá, að 40 meðlimir
akademíunnar samþykktu á-
lyktun hlynnta alþjóðamálinu.
I ályktun þessari er svo að orði
kvcðiö, að notkun alþjóðamáls-
ins esperantos í alþjóðaskiptum
myndi hafa stórkostleg áhrif til
aukinna framfara í vísindum.
Esperanto er þar kallað ,,meist-
aravcrk að rökvísi og einfald-
leik“ og lagt til, að það verði
tekið upp í frjálst/nám mennta-
stofnana í vísindum.
Ár.'ð 1937 var haldin í París
dagana 14. til 17. maí fjöl-
menn ráðstefna, sem ræddi ýt-
arlega verkefnið „Esperanto og
nútim:nn“. Ein af deildum ráð-
stefnunnar undir forsæti vís-
indamannsins og Nóbelsverð-
launahafans Cotton, sem þá var
varaforseti frönsku vísindaaka-
demíunnar, fjallaði sérstaklega
um hlutverk esperantos í vís-
indum. Fundir þessarar deild-
ar fóru fram á esperanto, og var
það í fyrsta skipti, sem það mál
var notað af fjölmennum hópi
vísindamanna frá mörgum lönd-
um.
28. apríl 1950 sambykkti Vís-
indaráð Japans mikilvæga á-
lyktun, þar sem m. ai er kom-
izt svo að. orði: „Vísindamenn-
irnir óska eftir, að rannsóknir
gerðar í öllum heimshlutum
séu kynntar þeim. Án þess er
engin von verulegrar þróunar í
vísindum.“ Jafnhliða samþykkt
þessarar átyktunar hófu margir
japanskir vísindamenn nokkurs
konar herferð í' þeim tilgangi að
fá japanska starfsbræður sína í
ýmsum vísindagreinum til að
birta verk sín og fræðiritgerðir
á esperanto. Svo . skjótan og
góðan árangur bar þessi við-
leitni, að á næstu 2 mánuðum
gáfu 85 japanskir vísindamenn,
þar af 68 háskólaprófessorar,
skriflegt loforð þess efnis, að
þeir skyldu birta á esperanto a.
m. k. eina af þeim fræðiritgerð-
um, er þeir semdu það ár. Auk
þess skyldu þeir birta á esper-
anto efnisútdrátt sérhverrar
annarrar rítgerðar. er þeir
semdu á öðru tungumáli. Á
þeim 9 árum, sem liðin eru
síðan, hefur þeim vísindamönn-
um japönskum stöðugt pölgað,
sem nota esperanto til að koma
á framfæri ritgerðum sínum og
fræðirannsóknum.
Skömmu síðar, eða í maí 1951,
birtu 20 prófessorar við ýmsa
kínverska háskóla ályktun á
esperanto, þar'sem ségir m. a.:
„Þeir vísindamenn, sem ékki
eiga eitthvert stóru málanna að
móðurmáli og vilja samt starfa
í eigin umhverfi, verða að verja
meira en helmingi ævi sinnar í
að læra 4 eða 5 erlend mál, því
annars gætu þeir ekki aflað sér
nægrar þekkingar og enn síður
sjálfir lagt fram þann skerf, sem
einhvers er nýtur. Þvílík sóun
á tíma og orku hefur í för með
sér óbætanlegt tjón fyrir vís-
indin. Þess vegna aðhyllumst
við hið einfalda og auðvelda al-
þjóðamál esperanto sem vís-
indamál til alþjóðlegrar notk-
unar.“
Einnig í Evrópu komu vís-
indamenn, sem kunnu esperan-
to, saman um þetta leyti á
tveimur fjölmennum ráðstefn-
um, í París 1950 og í Múnchen
1951, til þess að kanna hinar
tæknilegu hliðar málavandans
í vísindum. Ráðstefnur þessar,
sem voru sóttar af yfir 100 vís-
indamönnum frá ýmsum lönd-
um. samþykktu fjölmargar á-
kvarðanir um frekari notkun
esperantos á vettvangi vísind-
anna. í allsherjarályktun ráð-
stefnunnar í Múnchen segir m.
a.:
„Við höfum sjálfir reynt, sem
höfum notað mál þetta í verk-
um okkar, að. það er fullkom-
lega og sérstaklega hæft til
túlkunar vísindalegs efnis .. .
Við álítum, að alþjóðamálið
esperanto, sem sannað hefur
nothæfi sitt um 60 ára skeið,
verðskuldi fyllstu athygli vís-
indamanna.“ Ályktun þessa
undirrituðu í nafni ráðstefnunn-
ar forsetar hennar, þar á meðal
dr. Canuto, prófessor og rektor
háskólans í Parma, dr. Lapenna,
fyrrv. próf. við háskólann í
Zagreb, dr. Privat, próf. við há-
skólann í Neuchátel og dr. Sirk.
próf. við háskólann í Vín.
Skoðanir þær og ályktanir
vísindamanna, sem hér hafa lít-
illega verið raktar, eru ekki að-
eins reistar á fræðilegri rann-
sókn á esperanto og hugsanlegu
gildi þess fyrir vísindin, held-
ur öllu fremur á margreyndu og
sönnuðu notagildi esperantos
fyrir visindin. Mætti hér vitna í
ummæli franska vísindamanns-
ins Cotton. Hann segir: „Ég
hef tekið þátt í 8 esperanto-
þingum og get fullyrt, að es-
perantistar skilja hver annan
fullkomlega úr hvaða landi, sem
þeir ltoma. Ég hef einnig marg-
sinnis sótt ýmiss konar vísinda-
þing. Við verðum að þora að við-
urkenna, að að undanteknum
fáeinum mönnum, sem hafa
mikla reynslu í notkun margra
tungumála, er skilningi mjög
ábótavant meðal þátttakenda
slíkra þinga vegna ónógrar
málakunnáttu. Dregur þetta
mjög úr allri vinnuhæfni þing-
anna.“ .
Nú kynni einhver að spyi'ja:
hvað um notkun esperantos nú
þegar í vísindum? Því er til
að svara, að þegar fyrir fyrri
heimsstyrjöld höfðu nokkur vís-
indarit verið birt á Esperanto,
doktorsritgerðir og' aðrar sjálf-
stæðar rannsóknir. Á milli-
stríðsárunum og þó einkum eft-
ir síðari heimsstyrjöld voru ög
eru stöðugt birt vísindaleg rit
á esperanto. Einkum ber hér
að nefna verk á esperanto eftir
japanska vísindamenn, sem frá
því 1947 hafa birt fjölmörg rit
og riígerðir á esperanto, sér-
staklega í efnafræði, eðlisfræði,
stærðfræði og farðfræði. At-
hyglisvert er, að nokkur vís-
indarit á Esperanto hafa birzt
fyrir atbeina ríkisstjórna; þann-
ig hefur ríkisstjórn Brazilíu lát-
ið prenta mikið rit, „Tölfræði-
legt yfirlit um Brasilíu“ á es-
peranto jafnhliða útgáfum á
portúgölsku og ensku.
Ógerningur er að nefna, þótt
ekki sé nema örlítið brot þeirra
rita um vísindaleg efni, sem út
hafa komið á esperanto, bæði
frumsamin og þýdd. Hér má þó
sérstaklega geta hinnar frægu
alþýðlegu fræðibókar um út-
varpið, sem Svíinn Aisberg
frumsamdi á esperanto undir
heitinu: „Fine! Nun mi kom-
prenas la radion!“, þ. e. „Loks-
ÚR ATÓMSÁLMABÓK.
Eftir Paul Behn.
Dagui' þinn, maður, kvikar að kveldi,
kolgríma leggst á að þínu boði,
sem alla lífstíð lékst þér að eldi
í léttúð og grunnfærni: „Enginn voði“.
Að baki skýjum, er skelknum illa
skjóta i br jóst, reynir sól að kalla
á sainvizku þeirra, sem liræða og brylla
með bótun: „A morgun skal sprengjan falla“.
Vor lmöttur á margan merkan stað,
minningar tignari fjöllum
í vestri og austri. — Verst er að
liann vérður að glata þeim öllum.
lleyr, englar uppbimins kyrja
óð þeim verum, sem bvrja
glatað líf nið’r í grafarborg
g'núðrj atómsins sprengjukorg.
Aldanna klettur er klofinn,
kjörviður lifstrúar rofinn.
1 hellinum liælis ég leita
gegn börmungum flugsprengjusveíta;
í örvilnan bið þess að bjargr t
og bróðir minn be’.dur fargist.
In lúnztu jól, þegar boðskapinn bar
birtunnar engill, á völlunum þar
lágu fáeinir þjakaðir, fáráðir menn.
„Friður,“ kvað engillinn, „rikir senn.
Fram, fram, dauðafylking
járnuð jötunmóð!
Tæpast er að treysta
á frelsarans fórnarblóð!!
ins! Nú skil ég útvarpið!“. Hef-
ur sú bók verið þýdd á 18 tungu-
mál. Bækur hins þekkta danska
grasafræðings Neergaard um
plöntusjúkdóma og almenna
grasafræði, sem einnig eru
frumsamdar á esperanto hafa
sömuleiðis verið þýddar á fjölda
tungumála. Þannig mætti lengi
telja. Sérstakan sess skipa tíma-
rit þau um sérfræðileg efni, sem
út eru gefin á esperanto, t. d.
Scienca Revuo eða Vísindaritið,
sem út hefur komið samfleytt
frá 1904, Medicina Revuo,
læknisfræðitímarit, sem hóf
göngu sína 1923, og síðast en
ekki sízt hið vandaða málvís-
indarit Esperantologio, sem
birtir fræðilegar greinar mál-
vísindamanna um ýmsa þætti
alþjóðamálsins, ýmist á esper-
anto, ensku, frönsku eða þýzku.
Sérfræðitímarit á esperanto eru
nú orðin um 20 talsins, en fjöldi
almennra blaða og tímarita um
150.
Baldur Ragnarsson.
Baldur Pálmason íslenzkaði.
7
Frjáls þjóð — Laugardaginn 23. apríl 1960