Frjáls þjóð - 07.05.1960, Blaðsíða 3
frjáls þjóð
tJtgefandi: ÞióOvarnarflokkur Islands.
Ritstjörn annast: Jón úr Vör Jónsson, ábm.
Gils Guömundsson.
Framkvæmdastjóri: Ingiberg J. Hannesson.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Áskriftargj. kr. 12,00 á mán. Árgj. kr. 144,00, i lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Ragnar Arnalds:
Pistill um sænsk stjórnmál
'IT'yrir nokkrum dögum átti höfundur þessa pistils orða-
skipti um stjórnmálaástandið við kunnan reykviskan
borgara, einn af stuðningsmönnum núverandi ríkisstjórn-
ar. Maður þessi hefur jafnan verið öruggur kjósandi Sjálf-
stæðisflokksins, enda þótt hann taki ekki mjög hátíðlega og
án gagnrýni hvert það orð, sem fram gengur af munni
,,foringjanna“. Sjálfstæðismaður þessi mælti eitthvað á
þessa leið: Að vissu marki er ég sammála ykkur þjóð-
varnarmönnum um gagnrýni þá, sem þið hafið haldið
uppi í biaði ykkar á efnahagsmálastefnu núverandi ríkis-
stjórnar. Sú skoðun ykkar hefur vafalaust mikið til síns
máls, að skynsamlegast hafi verið, úr því sem komið var,
að leitast við að lækna meinsemdir efnahagslífsins Stig af
stigi í nokkrum áföngum, eftir fyrirfram gerðri áætlun.
Einnig er ég ykkur algerlega sammála um það, að eina
vonin til þess að þjóðin sætti sig við aðgerðir, sem hlutu
að hafa ,í för með sér rýrnandi lífskjör um stund, var stór-
félldur niðurskurður þarflausrar eyðslu hins opinbera og
afnám margvísiegra fríðinda stjórnmálamanna og gæðinga
þeirra. Þar átti að hefjast handa um að grafa fyrir rætur
meinsins. Fordæmið, sem með því hefði verið gefið, var
ljósastur vottur þess, að nú væri stjórnmálamönnunum full
alvara. Þetta létu þeir ógert, og það á áreiðanlega eftir að
torvelda þeim leiðina að settu marki.
En þó að gagnrýni ykkar sé hárrétt í þessum efnum og
reyndar ýmsum öðrum, bætti hann við, þykir mér hún
helzt til óbilgjörn. Það er eins og þið hafið gleymt því, sem
engir héldu fram af meiri skörungsskap né með hvassari
rökum en ykkar eigið málgagn, að hið gamla efnahags-
kerfi hafði gengið sér til húðar og var með öllu óhafandi.
Mikið er til þess vinnandi, að losna við uppbótakerfið og
ná greiðslujöfnuði við útlönd, en að því er nú stefnt með
ráðstöfunum ríkisstjórnarinnar, hvort sem það tekst eða
ekki. Úr því mun reynslan skera.
Oú skoðun, sem fram kemur í síðustu orðum sjálfstæðis-
^ mannsins, sem til er vitnað hér á undan, þarf nokk-
urrar athugunar við. Hún er það hálmstrá, sem ýmsir fylgj-
endur stjórnarflokkanna grípa til, er þeir leitast við að
finna einhver rök til réttlætingar ríkjandi stjórnarstefnu.
Afnám styrkjakerfisins var svo nauðsynlegt, segja þeir, að
til að losa þjóðina við það, eru hinar harkalegu efnahags-
aðgerðir verjandi, þótt meingallaðar kunni að vera að
mörgu öðru leyti.
Vissúlega er það rétt, að þjóðin bjó við uppbóta- og
styrkjakerfi, sem var háskalegt og hafði fært margvisleg-
an atvinnurekstur úr eðlilegum skorðum. Það er einnig
rétt, að hluti hins gamla styrkjakerfis hefur nú verið af-
numinn. En þó að þetta sé viðurkennt, má ekki loka aug-
um fyrir því, að drjúgur hluti þess stendur enn eftir og
krefst meiri fjármuna en nokkru sinni fyrr. Og enn er
styrkjakerfið fært inn á ný sviði
Þessu til sönnunar skal bent á eftirfarandi atriði:
Á fjárlögum þessa árs er áætlað, að varið verði yfir 300
milljónum króna til niðurgreiðslna á vöruverði. Er það
meira en tvöföld sú upphæð, sem til þeirra var varið á
árinu 1958. Nú er í fyrsta skipti farið inn á þá braut að
greiða niður erlendar vörur. Eftir að sá háttur er einu
sinni upp tekinn, er hætt við, að áfram verði haldið 1 vax-
andi mæli.
Þá er nú ákveðið með lögum að verja um 100 milljónum
króna til fjölskyldubóta með fyrsta og öðru barni. Er hér
einnig um nýjan styrk að ræða.
Þetta nýia landnám uppbóta- og styrkjakerfisins hefur
að sjálfsögðu í för með sér auknar álögur að sama skapi,
svo að í flestum tilfellum má segja, að tekið sé úr einum
vasa skattþegnsins og látið í hinn. Vitanlega hefur þetta
fyrirkomulag stóraukna skriffinnsku í för með sér.
'17'yrir styrkjum þeim, sem hér um ræðir, væri ekki hægt
að færa nein rök, ef ríkisstjórnin hefði ekki með að-
gerðum sínum hleypt af stokkum óðaverðbólgu, sem hækk-
ar stórlega allt vöruverð. Þar sem stjórnarfar væri með
skaplegum hætti, skattheimta við hæfi og fjármálaástand
nokkurn veginn heilbrigt, þætti vafalaust fjarstæða að
hjón með eitt barn þyrftu opinberan styrk til að annast
framfæri þess.
jfjingkosningar standa fyi-ir dyr-
um í Svíþjóð. í haust á að
kjósa 231 fulltrúa í aðra deild
(karamar) Ríkisdagsins, og
kosningabaráttan er auðvitað
hafin fyrir löngu. Tæplega er
unnt að segja, að sænskur al-
menningur hafi sérlega mikinn
áhuga á þessum kosningum —
að minnsta kosti ekki í saman-
burði við áhuga Islsndinga, þeg-
ar þeir kjósa til þings. Sænsku
blöðin minnast varla á kosning-
arnar, og það er helzt sjónvarp-
ið, sem stendur fyrir hressileg-
um stjórnmálaumræðum.
Sennilega stafar þessi doði og
áhugaleysi almennings fyrst og 1
fremst af þreytu eftir allan há-
vaðann í kringum eftirlaunamál-
ið. Haustið 1957 fengu Svíar að
velja í þjóðaratkvæðagreiðslu
um tvær andstæðar tillögur og
þá þriðju til málamiðlunar í eft-
irlaunamálinu, og þegar engin 1
tillaga hlaut nægan meirihluta,
varð að kjósa nýtt þing. Og eftir
þessar orustur var málið. ekki
útkljáð. Eftir þingkosningarnar
stóðu fylkingarnar hnífjafnar að
vígi: kommúnistar og sósialdem-
ókratar réðu yfir jafnmörgum
atkvræðum til samans og hinir
flokkarnir þrír. Til þess að koma
í veg fyrir, að örlög þessa stór-
máls yrðu ráðin af dutlungum
heppninnar, þ. e. a. s. með því að
henda fimmeyring upp í loftið,
þá ákvað einn af þingmönnum
frjálslyndra (Folkepartiet) að
svikja flokk sinn og sitja hjá við
atkvæðagreiðsluna. Þessi ákvörð-
un var auðvitað reiðarslag fyrir
andstæðinga eftirlaunafrum-
varpsins og olli miklum æsingi
og styrjöld um auða atkvæðið,
en maðurinn lét ekki bifast, og
sænska þjóðin komst á eftirlaun. J
Stjórnarskrá Svía fyrirskipar,
kosningar í aðra deild þingsins
reglubundið fjórða hvert ár, og ■
þær lenda víst alltaf á hlaupári, I
en stjórnarrof og aukakosningar
v á miðju kjörtímabili hafa engin
áhrif á þessa vélrænu reglu. Nú
er bæði hlaupár og kosningar, og
gamla spurningin er aftur vak-
in til lífs: Verða sænskir kratar
sigraðir í þessum kosningum, eða
missa þeir nú loksins völdin?
Pósíaldemókratar hafa verið
** langlífir sem stjórnar-
herrar í Svíþjóð. Árið 1932 kom-
ust þeir í stjórn, og þar hafa þeir
verið síðan, annað hvort einráð-
ir, í samsteypustjórn eða eins og
nú stjórnandi minnihluti; aðrir
flokkar bjarga þeim til skiptis
með því að sitja hjá. En nú eru
borgaraflokkarnir þrír orðnir
leiðir á þeim leik og vilja fella
stjórnina, en setjast sjálfir að
völdum. Að vísu vantar þá
nokkra þingmenn til viðbótar, og
kannski fá þeir þá í liaust, en
þá vaknar ný spurning: Geta þeir
komið sér upp sameiginlegri
stefnu og myndað stjórn?
1 desember s.l. voru efnahags-
mál til uniræíju. Striing fjár-
málaráðherra hafði komizt að
þein-i niðurstöðu, að ríkið vant-
aði 1600 milljónir sænskra króna
í kassann til viðbótar við skatta
og aðrar tekjur og hann og hans
menn lögðu því til, að kaupend-
ur yrðu látnir greiða í smásölu-
viðskiptum 4—5% söluskatt til
ríkisins af öllum vörum. Tillag-
an vakti litla hrifningu með öðr-
um flokkum og óvinir stjórnar-
innar sáu hér gullið tækifæri að
losna við kratana úr stjórn. Þeir
töldu að skatturinn, sem kallast
oms-inn (omsiittingsskatt) væri
mjög eitraður fyrir viðskiptalíf-
ið og þungbær fyrir almenning.
Allir stjórandstæðingar lögðu
fram nýjar tillögur og kjarni
þeirra flestra var minnkun út-
gjalda rikisins. Hægri riienn
vildu t. d. leggja niður mæðra-
styrk og kommúnistar skera nið-
ur herútgjöldin. Borgaraflokk-
arnir þrír voru ákveðnir í að
fella stjórnina og höfðu 186 at-
kvæði í báðum deildum, sósíal-
demókratar höfðu 188 atkvæði,
en hvað sjö þingmenn kommún-
ista ætluðu að gera vissi enginn.
Og þeir höfðu úrslitavald í mál-
inu.
Þegar kömmúnistar sáu fram
á vald sitt reyndu þeir auðvitað
að nýta sér tækifærið til hins
ýtrasta. Þeir settu upp póker-
svip og neituðu að segja nokkuð
um væntanlega afstöðu sína
þann hálfa mánuð sem umræður
fóru fram. Forvitni almennings
óx dag frá degi, 5% kjararýrnun
lá i loftinu, en tilgangi kommún-
ista var náð: Nú gátu allir séð,
að þeir höfðu mikil áhrif á stjórn
landsins og voru ekki eins ein-
angraðir og af var látið.
En þegar fram í sótti varð
ljóst, að aðstaða kommúnisla var
alls ekki svo þægileg. Þeir áttu
reyndar völina en báðir kostir
voru næstum því jafn bölvaðir.
Ekki var það liklegt til vinsælda
að standa fyrir 5% kjararýrnun
fátækra sem ríka, og enn síður
var það gæfulegt að fella jafn-
aðarmennina og stuðla að valda-'
töku borgaraflokkanna. Aðstaða'
þeirra var í sannleika sagt þræl-
bölvuð. Og þegar þeir reyndu að
semja við jafnaðarmenn um ein-
hverjar breytingar, svo að frum-
varpið gæti betur samrýmzt
stefnu þeirra, vildu sósialdemó-
kratar ekkert við þá tala, Og
hvers vegna? Jú, þeir voru sjálf-
ir úti á hálum ís, höfðu áður not-
fært sér stuðning kommúnista í
eftirlaunamálinu og voru dauð-
hræddir um að verða úthrópaðir
svikarar, sem stjórnuðu landinu
með Moskumönnum.
Prlander forsætisráðherra þykir
| vist góður áróðursmaður og
I slyngur leikari. Hann kom fram
, í sjónvarpsviðtali um þessar
I mundir og svaraði nokkrum erí-
iðum spurningum um afstöðu
. flokksins. Forsætisráðherrann
! talar hægt og alvarlega, en setur
stundum upp undarlegt kímnis-
1 glott, dálítið smitandi, um leið
og hann hæðist að andstæðing-
um sínum. „Sósíaldemókratar
starfa ekki með kommúnistum
og munu aldrei gera það,“ sagði
Erlander og glotti dularfullt í
sjónvarpið. „Við leggjum frum-
varpið fyrir þingið, og svo mega
kommúnistar bara ráða, hvort
þeim líkar betur að hafa okkur
í stjórn eða hægri mennina."
Kommúnistar völdu einnig
jafnaðarmennina að lokum, og
stjórnin fékk að lifa. Hins vegar
felldu þeir úr frumvarpinu skatt-
inn á olíum og benzíni, því að
þeir munu hafa nokkur völd í
legjendasamtökunum, og með
þessu tókst þeim að halda leig-
unni óbreyttri. Um áramótin
hækkaði síðan verðlag í Svíþjóð
að meðaltali um 4,2%.
Svo virðist sem skattur þessi
marki völlinn, þar sem væntan-
legur kosningaslagur verður
háður. Dansinn er æfinlega með
í öllum áróðri borgaraflokkanna,
og kratarnir reyna hins vegar að
sýna fram á, að aðrar leiðir hafi
ekki verið farnar.
pyrir skömmu var eínt til kapp-
ræðna hjá stúdentasamtök-
um Stokkhólms milli tveggja að-
al andstæðinga sænskra stjórn-
mála um þessar mundir. Fjár-
málaráðherrann Stráng og Jarl
Hjalmarson, hægri maður og for-
ingi stjórnarandstöðunnar, komu
í stúdentahúsið og glímdu hart
eina kvöldstund. Þeir töluðu til •
skiptist, fjórum sinnum hvor og
Hjalmarson byrjaði.
íhaldsforinginn er lítill maður
og vesall i útliti, hefur fremur
háa rödd, en talar af mikilli
mælsku, snöggur í hugsun og til-
svörum. Hann er raunar alger
andstæða fjármálaráðherrans,
sem er stór og feitur karl, lík-
lega bóndi og talar hægt, en af
miklu sjálfsöryggi. Það var aug-
ljóst, að þessir herramenn höfðu
oft lent áður i kappræðum, sem
andstæðingar og þekktu því hvor
annan vel, — sú hugsun var jafn-
vel dálitið áleitin, að þeir þekktu
kannski báðir orðrétt pillurnar,
sem þeir voru að senda hvor öðr-
um. Hjalmarson byrjaði strax í
framsöguræðu að minnast á lík-
amsvöxt Strángs, en hann fékk
það seinna borgað, þvi að Stráng
reyndist hafa mikla ánægju af
að likja hugsunum andstæðings-
ins við smaið hans. Hjalmarson
minntist lika oft á sjálfsánægju
ráðherrans og kvartaöi yfir því,
hversu ferlega grobbinn hann
væri. Framsöguræða Hjalmar-
sons var ekki sérlega sterk og
raunar heldur linleg fyrir for-
ingja stjórnarandstöðunnar. —
Hann talaði mest um oms-inn og
annað eiturbras sósíaldemókrata,
en skyndilega kom hann með
þessi lokaorð: „Að endingu vil
ég minnast á, að viö hægri menn
vöruðum þegar fyrir tveimur ár-
um við yfirvofandi skorti á
hjúkrunarkonum" (!)
0æða fjármálaráðberrans var
miklu hvassari og setti mik-
ið líf í umræðurnar. Með ertandi
rósemi tók hann fyrir tillögur
hægri manna um spamað i
Framh. á bls. 10.
Frjáls þjóð — Laugardaginn 7. maí 1960
3