Frjáls þjóð - 14.05.1960, Blaðsíða 3

frjáls þjóð
títgefandi: Þjóövarnarflokkur lslánds.
Ritstjórn annast: Jón úr Vör Jönsson, ábm.
Gils Guðmundsson.
Framkvæmdastjóri: Ingiberg J. Hannesson.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
| Áskriftargj. kr. 12,00 á mán. Árgj. kr. 144,00, í lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Heimir Þorleifsson:
Afli og afætur
Land hinna milljón fíla
Upplýsingar þær um fiskverð í Noregi, sem birtust í
síðasta blaði FRJÁLSRAR ÞJÓÐAR, hafa vakið mikla
athygli og verið ákaft ræddar manna á meðal. Sjómönnum,
svo og þeim útgerðarmönnum, sem ekki eiga fiskvinnslu-
stöðvar, þykir það að vonum fréttnæmt í meira lagi, þegar
í ljós kemur, að fiskverð til báta í Noregi er nærfellt helm-
ingi hærra en íslenzkar fiskvinnslustöðvar fást til að borga.
Þeir spyrja, og er það mjög að vonum: Getur þetta verið
rétt? Og þegar engin svör koma né upplýsingar, sem
hnekkja samanburði blaðsins og bláköldum tölum, vaknar
að sjálfsögðu önnur spurning: Hvernig getur á því staðið,
að munurinn á fiskverði í þessum tveimur löndum er svona
gífurlegur? Menn krefjast skýringa. En þær virðast ekki
liggja á lausu.
Meðan þeir aðilar, sem hér eiga að svara til saka,
Bkirrast við að g'era hreint fyrir sínum dyrum, hljóta menn
að leita orsakanna til hins gífuriega verðmismunar á þann
veg, að geta sér til um þær, ráða þær af líkum. Hér kemur
vafalaust margt til. Þó hafa menn fyrir satt, að fjögur
atriði valdi hér mestu um:
Fyrsta: Óhjákvæmilegt er að viðurkenna þá staðreynd,
að hið gííurlega kapphlaup um að ná sem mestum afla
að morgni til, er komið út í fullkomnar öfgar. Þetta verður
svo mjög á kostnað gæðanna, einkum með sívaxandi notkun
nælonneta, að verulegur hluti aflans verður annars og þriðja
flokks vara. Of lengi hefur verið látið dragast úr hömlu
að gera þær einu gagnráðstafanir í þessu efni, sem veru-
legan árangur gætu borið, að herða stórlega matið á fersk-
Um fiski og greiða miklu hærra verð fyrir gæðafisk en hinn,
sem kemur stórskemmdur að landi. Enn er allt miðað við
magnið, en ekki gæðin og hið raunverulega verðmæti. Hér
erum við á hættulegri braut, og mún illt eitt af hljótast, ef
ekki verður snúið við, áður en það er um seinan.
Annað: Ýmsar fiskvinnslustöðvar víða um land eru svo
litlar, illa úr garði gerðar og búa við svo slæma aðstöðu um
öflun hráefnis, að þær geta á engan hátt talizt samkeppnis-
færar. En við þessi fyrirtæki er jafnan miðað, þegar ák-yeðið
er, hve mikinn hluta aflaverðmætisins fiskvinnslustöðvarn-
ar þurfa að fá til að tryggja afkomu sína. Gefur þá auga
leið, að jafnframt er þá hinum stóru og vel búnu fisk-
iðjuverum tryggður stórfelldur gróði.
Þriðja: Það er haft fyrir satt, að skipaútgerðarfélög þau,
sem annast fiskútflutning, raki saman fé á okurflutnings-
gjöldum, sem séu hærri en tíðkast á nokkrum stað öðrum í
víðri veröld. Vitað er, að flutningsskipin hafa miðað farm-
gjöld sín við erlenda mynt, tekið t.d. 39 dollara á tonnið í
Ameríkuflutningum. Sjómenn spyrja því að vonum: Hve
mikið hafa farmgjöldin lækkað í dollurum' eftir gengis-
breytinguna?
Fjórða: Hér í blaðinu og víðar hefur því verið haldið
fram, án þess að mótmælt væri af réttum aðilum, að fisk-
einokunarhringarnir hafi um langt skeið og í vaxandi mæli
notað drjúgan hluta þess fjár, sem greiddur var fyl-ir fisk-
afurðir i löndum vestan járntjaids, til að koma sér upp
stóreignum erlendis, í stað þess að hækka fiskverð til bát-
anna.
Hér hefur verið drepið á nokkur þau atriði, sem um er
rætt manna á meðal og taiin einna líklegust til skýr-
ingar á hinu lága fiskverði til bátanna. Með þögninni hljóta
fiskvinnslustöðvar og fiskútflytjendur að vekja slíkar
grunsemdir og aðrar fleiri. Það er því mál til komið, að
þeir aðilar, sem hér eiga hlut að, leysi frá skjóðunni og gefi
viðhlítandi skýringar á því, hvers vegna ekki er unnt að
greiða íslenzkum sjómönnum og útvegsmönnum svipað
ferskfiskverð og starfsbræðrum þeirra í Noregi er borgað.
Geri þeir það ekki nú þegar, hlýtur þess að verða krafizt,
að stjórnarvöldin láti rannsaka málið frá rótum og geri
síðan svikalaust ráðstafanir til að rétta hlut þeirra, sem nú
bera stórlega skarðan hlut frá borði.
Á skaga þeim, sem nefnd-
ur er Austur-Indland og suð-
ur gengur úr meginlandi
Asíu milli Indlands og Kína,
er land eitt, sem Laos nefn-
ist. Það er nær þúsund km.
langt frá norðri til suðurs, en
tiltölulega mjótt og liggur
2. breiddarbaugurinn norðan
miðbaugs um það mitt.
Hvergi nær það að sjó, og að
því liggja eigi færri en sex
ríki, að vestan Burma og Sí-
am, að sunnan Kambodsja og
að austan og norðan Viet-
Nam. Viet-Minh og Kína.
Landamærin eru víða óglögg
nema að vestan, en þar grein-
ir stórfljótið Mekong Laos frá
löndum Síamsmanna. Stærð
þess er nokkuð á 3. hundrað
þús. km2 og er það því meira
en tvöfalt stærra en ísland.
Allt er landið fjöllótt,en eink-
um er nyrzti hluti þess há-
lendur, óg rísa þar yfir 2000
metra háir fjjallgarðar, sund-
urskornir af djúpum, en
þröngum dölum. Láglendi er
helzt meðfram ánum, en þær
renna flestar til vesturs og í
Mekongfljótið.
Frá því í maí og fram í
október blæs rakur suðvestan
vindur utan af Indlandshafi
inn yfir Austur-Indlands-
skagann. Er vindurinn fer yf-
ir fjöllin, kólnar hann, raki
sá, er hann ber méð sér, þétt-
ist, og það tekur að rigna.
Megnið af úrkomunni fell-
ur úti við ströndina í fjalla-
hlíðum Síams, og er vind-
urinn nokkuð. farinn að
þorna, er inn yfir Laos
dregur. Urkoma er samt næg
í landinu, til þess að mik-
ill gróður megi þrífast, og er
hún að magni svipuð því,
sem mest gerist hér á landi.
Á vetrum blása norðlægir
vindar og er þá þurrviðra-
samara. Hitinn er nokkuð
misjafn, og fer það eftir hæð-
inni yfir sjó. í fjöllunum
nyrzt í landinu er frost ekki
óalgengt á vetrum, en niðri
í dölunum fer hitinn yfir 30°
á sumrum og ekki niður
fyrir 10° á vetrum. Af þess-
um tölum má ráða, að landið
jaðrar við hitabeltið, enda
eru fjallahlíðar, sem vel
liggja við úrkomu, vaxnar
þéttum regnskógum. Ber
mest á ýmsum harðviðarteg-
undum, t. d. etaki, Niðri við
árnar er mikið um bambus
og svokallaða Arekapálma,
en blöð þeirra eru tuggin
sem tóbak. Teak er flutt út,
en bambusinn er notaður í
landinu sjálfu. Stönglar hans
geta verið allt að 40 m á hæð
og þriðjungur úr metra í
þvermá.l. Lifandi eru þeir
notaðir í limgerði og skjól-
garða, en annars til allra
hugsanlegra smíða, allt frá
hljóðfærum og húsgögnum
til brúa og báta. í skógunum
er margt villtra dýra, og má
þar til nefna fíla og tígris-
dýr. Fílum hefur fækkað
með aukinni byggð, en svo
margir voru þeir fyrr á tím-
um, að landið dró nafn af
þeim, en Laos mun merkja
land milljón fíla. Nafnið
kemur fram í fána landsins,
en hann er með rauðum
grunni, sem á eru dregnar
myndir af hvítum fdlum.
Um uppruna sinn hafa
Laosbúar það fyrr satt, að
forfeður þeirra hafi sprottið
út úr heljarstórri hnot, er
sendimaður himnakonungs
kláuf með logandi brandi.
Víst er um það, að byggð hef-
ur verið í Laos frá því á eldri
steinöld. og hafa einnig fund-
izt leifar mannabústaða frá
yngri steinöld óg bronzöld.
Virðist sem landið hafi í
fyrstu verið byggt indónes-
iskum þjóðflokkum. Á 14.
öld hefst blómatími þjóð-
flokks þess, sem enn ræður
mestu í landinu, Thaianna.
Þeir komu að norðan, settust
að í Mekongdalnum og
stofnuðu þar ríki. Konungur
þess reisti höfuðborg sína í
kringum ,,Prabanginn“, en
það er stytta af Buddha, og
dró borgin nafn af því og
nefndist Luang Prabang. Er
hún ennþá aðsetur konungs
landsins. Þetta fyrsta ríki í
Laos átti í vök að verjast
fyrir árásum Burmabúa, og í
byrjun 18. aldar klofnaði það
lí tvö konungsríki, Luang
Prabang og Vientane. Síams-
menn unnu hið síðarnefnda
snemma á 19. öld, en Frakk-
ar náðu völdum í hinu. Eftir
að Frakkar höfðu borið sig-
urorð af Síamsmönnum í
styrjöld 1893, innlimuðu þeir
allt hið forna Laos í nýlendu-
ríki sitt, Franska Indo-Kína,
ýmjst með algjöru nýlendu-
skipulagi eða sem verndar-
ríki. Stóð svo, þar til Japan-
ir bfutust inn í landið árið
1941. Laosbúar héldu flestir
tryggð við Frakka, þó að
ekki sé víst, að þeir hafi allir
gert það eins trúlega og fylgi-
konur eins fransks stjórnar-
herra, er réðu sér allar bana
með honum, 31 að tölu, til
þess að falla ekki í hendur
Japana.
Er Frakkar tóku að nýju
við völdum eftir stríðið,
gerðu þeir Sisavang-Vong að
konungi í öllu Laos, en hann
hafði lengi að nafninu til ver-
ið höfðingi í hluta landsins.
Árið 1949 varð landið síðan
algjörlega frjálst og full-
valda ríki innan franska
samveldisins. En fjórum ar-
um seinna réðust hersveitir
Ho-Chi-Minhs, foririgja
kommúnista í Indó-Kína, inn
lí Laos. Studdust þær við
nokkurn hluta landsbúa und-
ir forustu eins meðlims kon-
ungsfjölskyldunnar. Varð
þeim allmjög ágengt, tóku
tvö nyrztu héruð landsins og
komust jafnvel um eitt skeið
nálægt bænum Luang Pra-
bang, en fengu ekki tékið
hann. Á ráðstefnunni í Genf í
júlí 1954, er friður var sam-
inn í Indó-Kína, var eirinig
samið um Laos. Hersvéitir
Frakka og Viet-Minh skyldu
á brott úr landinu innan 120
daga. Þó máttu Frakkar hafa
eftir fámennt lið, einkum til
þess að þjálfa her Laosbúa.
Kommúnistar héldu þeim
tveim héruðum, sem þeir
höfðu unnið, og mynduðu þar
ríki, er nefndist Pathet Laos.
Þá var og það ákvæði í samn-
ingnum, að Laos mætti ekki
gerast aðili að neinu hernað-
arbandalagi, og eru þeir því
ekki í Suðaustur-A&íubanda-
laginu. Nefnd, sem skipuð
var fulltrúum frá Póllandi,
Indlandi og Kanada, skyldi
hafa eftirlit með því, að
samningui'inn væri haldinn.
Stóð þessi skipan óbreytt í
rúmlega þrjú ár, eða þar til
í nóvember 1957, en þá var
Pathet Laos sameinað ríkinu
á ný. Kommúnistar voru við-
urkenndir löglegur stjórn-
málaflokkur, og tveir þeirra
tóku sæti í ríkisstjórn, en
her Pathet Laos var samein-
aður ríkishei' landsins.
íbúar Laos eru nú taldir
vera um tvær milljónir, en
ekki eru til neinar öruggar
tölur um fólksfjölda, þar eð
almennt manntal hefur ekki
verið tekið. Landið er eitt
hið strjálbyggðasta í Asíu,
því að ekki koma nema átta
menn á hvern ferkílómetra.
Tveir þriðju hlutar íbúanna
eru Laotanar, en þeir eru ein
grein Thaianna, sem einnig
byggja Síam. Thaiannir tala
mál náskylt birmsku og kín-
versku. Þeir búa enn sem
fyrr einkum í Mekongdaln-
um, enda eru þeir fljótsins
börn og una sér bezt við veið-
ar á litlum bátum úti á án-
um. Afkomendur frumbyggja
landsins, er Khaar nefnast, þ.
e. a. s. hinir villtu, lifa enn í
afskekktum héruðum. Lítil
vinsemd er með þeim og Lao-
tönum, sem fara með stjórn
landsins, og bætir það ékki
úr skák, að þessir frumstæðu
flokkar hafa oft stutt korrim-
únista í stjórnmálaerj'um,
Frh. á 6. síðu.
I'rjáls þjóð — Laugardaginn 14. maí 1960
m
%