Frjáls þjóð - 14.05.1960, Blaðsíða 4

á vinstri spássíu
„MIÐAÐ VIÐ DOLLAR“
Miðvikudaginn 4. maí birtist í Tímanum forvitnileg grein
undir fyrirsögninni: Hver ræður liækkun fæðisins? Þar
segir meðal ahnárs: „Eins og kunnugt er hafa Islendingar,
sem eru í vinnu hjá varnarliðinu, borðað í mötuneyti
varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli. . . . Maturinn hefur
þótt ódýr miðað við verðlag á matsöluhúsum hér á landi....
Ameríkanar og íslendingar borðuðu lengi vel í sama
mötuneyti. Nú fyrir nokkru breyttist það, og Islendingar
eru þar einir. - Því er ekki að levna, að mörgum mun
finnast síðan Amerikumenn hættu að borða í mötuneytinu,
að maturinn liafi versnað til muna. ... I vetur þegar gengi
íslenzku krónunnar var breytt, fór dollarinn úr 16,32 kr.
í 38 kr. ísl. Fyrir varnarliðið var þetta mikið fjárhagslegt
hapi>. Laun íslenzkra verkamanna stórlækkuðu miðað við
dollar, og munu vera nú almennt ö5—80 cent á klst.
Ég sé, að blaðamenn hafa talið, að varnarliðið mundi
hagnast á þessari hreytingu á genginu um 200 millj. á
ári. . . . En nú hefur alveg nýtt skeð, og það er, að matur
hjá varnarliðinu til Islendinga hefur hækkað og það
allverulega. . . .; sé miðað við það sem var, áður en
gengisfall íslenzku krónunnar var framkvæmt eftir
áramótin, lítur dæmið þannig út: Hádegisverður áður
45 cent kr. 7.34 ($=16.32). Hádegisverður nú 75 cent -
kr. 28.50 ($=38.00). Hækkunin er sem sagt 300% • • • •
Það efni íslenzkt, sem varnarliðið notar hér í mötuneyti
sínu, hefur stórlækkað eftir gengisfallið, miðað við dollar.
Islenzk þjónusta sömuleiðis. Hvers konar aðfarir eru hér
ó ferð? Menn vita það vel, að fjöldi Ameríkana, sem hér
vinna, hafa nú $3 á klst. á meðan íslendingar vinna fyrir
55—80 cents á klst.“
I einni sjónhendingu bregður hér fyrir sígildri mynd af
skiptum herraþjóðar við hina innfæddu, sem hún lítur á
sem eins konar mannsáuði handa sér að rýja; í annan
stað afhjúpast með átakanlegum hætti sljótt geðleysi
þeirra íslendínga sem hernámsliðinu þjóna: hvers vegna
fáum við ekki glyrnuna á sama verði og fyrr í súpueldhúsi
ameríkana? spyr vallarkempan eins og velferð þjóðarinnar
ylti á því; i þriðja lagi má hér í fáum línum lesa inntak
þeirrar efnahagsstefnu, sem stjórnin er að framkvæma
löndum sínum til óþurftar, en hernámsveldinu til hagnaðar.
Kaupa ódýrt, selja dýrt að er grundvallarsjónarmið
auðbyggjunnar, sem amerikumenu kunna manna gleggst
skil á. Og ríkisstjórn Islands sér um að skipti ameríkana
við landsmenn fari fram samkvaant þessu ritúali. Þegar
ameríkanar kevptu af islenzkum verkamönnum 10
milljónir vinnustunda fyrir gengisfali, urðu þeir að gvciöa
fyrir þær um 13 milljónir dollara. Nú fá þeir fyrir sama
dollarafjölda 23 milljónir vinnusiunda. Mismunurinn er
13 milljónir. Það er sem næst firnm og hálfs árs vinnu
1000 íslendinga, sem ynnu 300 daga á ári og 8 stundir á dag
í þágu hersins. Þannig eru íslenzkir verkamenn látnir gjalda
hluta Islands lil hernaðarþarfa Atlanzhafsbandalagsins
með dulbúinni þegnskylduvinnu á Keflavikurflugvelli —-
mcðan þeir láta liafa sig til þess.
Náttúrlega varð ríkisstjórn Islands að snúa gróðavopninu
í höndum landa sinna til aðþetta fagra spil mætti heppnast:
knýja þá til að selja ódýrt og kaupa dýrt. Islenzkur
verkamaður sem seldi herliðinu dagsverk á 12 dollara
fyí'ir gengisfall, verður nú að inna það af höndum fyrir
5 dollai’a. Ríkisstjórnin bannar honum að selja það dýrar,
af því að þá væri viðreisn hernámsins stefnt í voða.
Jafnframt verður verkamaður að una hækkuðu verði
allra nauðsynja, beinlínis vegna þeirrar þjónustu við
hernámsveldið sem fólgin er i gcngisfellingunni.
Er hægt að lá amerískum kaupahéðnum, ])ó að þeir dragj
sinar ályktanir um andlegt ris og viðskiptavit þeirra sem
þannig láta fara með sig? Er von að þeir geri sér liáar .....
hugmýndir um sjálfsvirðingu íslenzkra manna som
sækjast eftir að vinna fyrir 55 til 80 krónur sama verk
og virt er á 300 krónur, ef kani leysir það al höndum?
Er furða þó að þeir færi sér í ny.t verðfalí íslenzkra
matvæla og íslenzkrar þjónuslu, stofni í þeim tilgangi
mötuneyti þar sem ])eir geta étið góðan mat við lágu verði,
en láti íslenzka sæta ])ví verðlagi sem ])eir hafa kosjð vfir
sig? Nei, þetta er allt í fullu samræmi við regluna: %
karipa ódýrt, selja dýrt. Hitt er sárgrætilegt, að íslenzkt
fólk skuli ekki sjá hvert afturhaldsstefna hernámsflokkanna
leiðir:
að verið cr að ]>rýsta lífskjörum allra vinnandi íslendinga
langt niður fyrir það sem ])ekkist með grannþjóðum okkar
að verið er að gcra Island að amerísku súpueldhúsi og
þjóðina að stafkarli sem komi auomjúkur með skálina
sína að eldhúsdyrum hinria erlendu húsbænda og grátbæni
þá um grautarsleikju
að stefnt er að því að fella gerigi íslenzkrar sæmdar og
íslenzks manngildis, uriz það.er að engu orðið (allt miðað
við dollar — auðvitað). - . Einar Bragi.
4
Núna í vikunni voru tutt-
ugu ár liðin, sáðan ísland
var hernumið af Bretum. At-
burð þennan verður tvímæla-
laust að telja með þeim sögu-
egustu og örlagaríkustu á
seinni tímum. Á þessum degi
var hlutleysi íslendinga brot-
ið, þá var höggvið það sár,
sem ekki hefur enn gróið. Á
þessum dögum tók íslend-
ingum að græðast fé meira
en nokkru sinni áður, Breta-
vinna hófst og styrjöldin tók
að marka spor sín í íslenzkt
þjóðfélag. Á þessum tíma
hófst dýrtíðin.
Afmælis hernámsins hefur
verið minnzt í dagblöðum
Reykéavákur að undanförnu
með mörgum frásögnum og'
myndum af atburðinum.
ismanum að bráð, Chamber-
lain, forsætisráðherrann
brézki, var að falla og
Churchill að taka við stjórn-
artaumunum.
Gunnar M. Magnúss segir
í riti sínu Virkinu í norðri
frá þessari örlaganótt:
,,En þrátt fyrir annir,
Vafstur og umræður gengu
flestir Reykviíkingar til
rekkju upp úr miðnætti.
Slangur manna var þó enn
á götunum fram eftir nóttu
einkum lausingjalýður í
Austurstræti. Og pylsuvagn-
arnir við Útvegsbankann
seldu mikið þetta kvöld.
En ekki höfðu bæjarbúar
sofið lengi, þegar örlaga-
þrungna atburði bar að
höndum. Um þrjú leytið
inn og til hafnarinnar, þar
sem sögulegr atburðir hóf-
ust.
— Það er kominn her-
skipafloti inn á höfnina, —
hlutleysið brotið, — ekki er
um það að villast, — en
hvort eru hér( Bfetar eða
Þjóðverjar?
Þannig mælti maður við
m’ann.
Herskipin lágu skammt
undan landi, gríðarskrokkar,
steindir ofan sjávar, gínandi
byssukjaftar rhóti landi.
Og þá var afturelding.
En svarið við hinni fyrstu
spurningu í morgunsárið
varð brátt á allra vörum.
Hér höfðu menn í höndum
vélritað plagg, svo sem svif-
ið af himnum ofan í andblæ
1940
ÍSLAND HERNUM
Enda þótt nokkur hætta sé
á endurteknnigu getur Frjáls
þjóð alls ekki látið hjá líða
að minnast þessa afmælis.
Samkvæmt upplýsingum
hagstofunnar eru um 48%
af þjóðinni 24 ára eða yngri.
Það táknar að minnst helm-
ingur þjóðarinnar man ekki
lengur þennan tíma. Annar
hvor íslendingur man ekki
landið hlutlaust og án her-
náms í einhverri mynd. At-
burður þessi varð örlagarík-
ur og frásögn af þessum degi
þolir lengi endurtekningu.
Hér á eftir verður brugðið
upp fáeinum svipmyndum
frá hernámsdeginum, föstu-
dagsmorgninum 10. maí árið
1940.
Óveður mikil geysuðu á
meginlandi Evrópu á þess-
um tíma. Danmörk og Nor-
egur höfðu nýlega orðið naz-
heyrðu menn kynlegan þyt
og hávaða í lofti, sem smaug
gegnum léttan vornætur-
svefninn. Og brátt varð
mörgum ljóst, að flugvél var
komin inn yfir bæinn og lét
hátt. Hún flaug yfir miðbik
bæjarins, sveimaði þar í
nokkra hringi og hélt síðan
út og vestur í feá átt, er hún
hafði komið úr. En í sömu
andrá sáu þeir, sem á ferli
voru, að flotadeild öslaði
inn flóann, stefndi inn á
Kollafjörð og kastaði akker-
um á ytri höfn Reykjavík^-
ur.
Fregnin um þennan atburð
geisaði víða um bæinn með
hraða sléttueldsins. Menn
þustu á fætur, sviptu skýl-
um frá gluggum, hringdu í
síma, vöktu nágranna, skund-
uðu til kunningjanna eða
þutu rakleitt niður í miðbæ-
morgunsins. Sumum hafði
verið rétt það í hendur af
útlendum mönnum, aðrir
tekið það af götu sinni. Þá
mátti einnig lesa það upp-
fest á nokkrum opinberum
byggingum. Og skýringin
stóð letruð loðnum stöfum
á þámuðum pappírsblöðum,
svo að hver og einn gat les-
ið þar eftirfarandi orð:
„Tilkynning.
Brezkur herliðsafli er kom~
inn snemma í dag á herskip-
um og er núna í borgimii.
Fessar rádstafanir hafa ver-
ið gerðar bara til pess að taka
sem fyrst nokkrar stödur og
að verða á undan Póðverj-
um. Við Englendingar aetlúm
að gera ekkert á móti Is-
lev.sku landsstjórninni og
Islenzka fólkinu, en við vilj- -
um ' verja Islandi örlög sem
Danmörk og Norvegur urðu
fyrir. Pess vegna biðjum við
yður að fá okkur vinsamleg-
ar viptökur og að hjálpa okk-
ur. A meðan við erum að
fást við Póðverja, sem eru í
tReykjavík eða annars staðar
á Islandi, verður um stundar
sakir bannað
(1) að útvarpa, að- senda
símskeyti, að fá viðtol
(2) að koma inn í borgina
eða fara út úr henni fyr
nokkra klukkutíma.
Okkur þykir leiðinlegt að
gera petta ónaeði; við biðj-
um afsökunar á pví og von-
um að pað endist sem fyrst.
R. G. Sturges,
yfirforingi."
Frjáls þjóð — Laugardaginn 14. maí 1960