Frjáls þjóð - 09.07.1960, Blaðsíða 3

Gustur:
Styrkjakerfi og
lánakerfi
Það er ekkert óeðlilegt við
það, þó að elzta, en minnsta
lýðveldisþjóð heimsins líti
upp til þeirrar stærstu og
voldugustu, þó ung sé, og
vaenti sér þaðan stuðnings
og góðs fordæmis á ýmsum
sviðum, enda verður ekki
annað sagt en að það hafi
verið gert í ríkum mæli. |
í lok síðustu heimsstyrj-
aldar fann utanríkisráðherra:
Bandaríkjanna upp ráð til að
bjarga „siínum heimshelm-
ingi“ út úr öllum þeim miklu
fjárhagserfiðleikum, sem að
steðjuðu eftir eyðileggingu
styrjaldarinnar. Heita mátti,
að þetta „bjargráð“ næði til
allra:1 snauðra og ríkra, sigr-
aðra og sigurvegara, ný-
lendna og heimsvelda, lýð-
ræðisþjóða og einræðisríkja.
Já, jafnvel kommúnistaríkin
skyldu ekki fara varhluta af
björguninni, ef „járntjald-
ið“ yrði fært til, en í gegn um
það varð ekki komizt.
Þetta bjargráð Marshalls
var hið stórkostlegasta
„styrkjakerfi“, sem um get-
ur í veraldarsögunni, enda
láta Bandaríkjamenn sér
sjaldan nægja minna en
heimsmet, ef þeir taka til
hendinni á annað boi'ð.
íslendingar voru stórhrifn-
ir og vildu umfram allt fá
að gerast þátttakendur íj
þessu veglega björgunar-
starfi, og þá að sjálfsögðu
sem gefendur, en ekki þiggj-
endur.
En hvað sem þeim ósköp-
um hefur valdið, þá varð
tímabil okkar sem gefenda
styttra en stutt, en sem bet-
ur fór, þá var þátttöku okkar
þó ekki þar með lokið, því
að innan skamms hófst tíma-
bil okkar sem þiggjenda, og
það entist okkur til muna
betur, og er jafnvel óvíst,
hvort því verður nokkurn
tíma Jokið, ef við fáum að
ráða.
Og sjálft fordæmið var
Jíka notað til hins ýtrasta, og
íslenzk stjórnarvöld komu á
innanlands svo fjölþættu og
víðtæku styrkjakerfi, að það
náði til hvers einasta ein-
staklings og teygði sig út
yfir allar atvinnugreinar
landsmanna. Að því er fjöl-
breytni snerti mátti örugg-
lega segja, að met Banda-
ríkjamanna væri i bráðri
hættu, ef ekki þegar hrun-
ið, þó að fjármagnið, sem til
þess þúrfti að viðhaJda þessu
kerfi, væri smátt i þeirra
augurn.
Hjá Bandaríkjamönnum
er aldrei skortur á hug-
kvæmni, og þó að styrkja-
kerfi þeirra gengi að sjálf-
sögðu eins og sigurverk, þá
fannst þeim þó ekki taka
því að trekkja það upp aftur,
þegar það vax; útgengið, held-
ur stofnuðu þeir til „lána-
Húseigend a f éIa g
Reykjavíkur.
Frjáis þjóð — Laugai-daginn 9, júli 1960
kerfis“ í staðinn. Og þá
fannst þeim það undai'legt, að
minnsta lýðveldið skyldi
ekki þegar í stað feta í þeii-ra
fótspor. íslendingar voru að
vísu fúsir til að þiggja lán-
in, þegar gjafirnar þraut, en
sínu eigin styrkjakeríi liéldu
þeir til streytu með miliilli
þrautseigju, meðan larig-
lundargeð Bandax'íkjamanna
entist.
Sennilega liefur þessi
tregða íslendinga stafað af
endurminningu ,,fyrir-stríðs-
áranna“, þegar lánakerfið
var í algleymingi á íslandi,
og enginn gat fengið banka-
lán að ráði, nema skulda
nógu mikið fyrir.
Bankarnir hefðu sennilega
i'ej-nzt gjaldþrota eða því
sem næst, ef alla reikninga
hefði þurft að gera upp, en
þá dreymdi um það, að þeir
tímar nálguðust, að skuldu-
nautax-nir færu að gi'æða, svo
þeir yrðu færir um að greiða
skuldir sínar, en meðan bið-j
tíminn stóð, varð að veita
þeim ný og ný lán, til 'að
standa straum af nýjum og
nýjum töpum.
Og þessi draumur rættist
að lokum, en þó ekki fyrr en
ný heimsstyi'jöld var sltollin
á og erlendur her liafði tek-
ið sér bólfestu á íslandi.
Kannski varpar þetta of-
urlitlu ijósi yfir áhugaleysi
íslenzkra valdhafa og fjár-
aflamanna á því, að hinn er-
lendi Ixer hvei'fi af landi
bi'ott.
En þolinmæði Bandaríkja-
manna þraut að lolcum.Þeim
fannst þeir ekki lengur geta
horft upp á þessa „Marshall-
aðstoð islenzkra atvinnu-
vega“, næi'ða af órofnum
fjái'straumi frá þeirra eigin
„lánakerfi“, og lokuðu því
fyrir uppspi'ettuna.
Nú voru góð ráð dýr.
Nú var ekki lengur hægt
að þverskallast. Gamla lána-
kei-fið varð að taka upp aft-
ur, innanlands líka. En ís-
lenzkum valdamönnum var
ekki alls varnað. Þeir áttu
líka ráð undir rifjum. Þeir
tóku ki'óann og skíi'ðu, lxann
upp að nýiu. Og nú var lxann
heitinn eftir vinum okkar í
Vestur-Evi'ópu, frjálsri vei’zl-
un og réttri gengisskrán-
ingu, í þeirri von, að ís-
lenzka þjóðin þekkti lxann
ekki aftur. En þó fannst þeim
öruggara að hafa líka ein-
liverja Grýlu á böi'nin sín,
og því var þjóðinni sagt, að
ef ekki væri þegar spyi'nt við
fæti og breytt um stefnu, þá
mundi hún verða innlimuð í
rússneskt efnahagskei'fi með
allri þess fátækt og ves-
aldómi, en vestrænt blóma-
skeið velmegunar og fi’am-
fara mundi ríða hjá garði.
En ef við breyttum nú
þegar um stefnu, þá mundi
allt Jagast af sjálfu sér, því
við mundurn þá geta fengið
fleiri og stærri lán en okkur
hefði áður dreymt um og
gætum jafnvel komizt í jafn-
glæsilega aðstöðu gagnvart
Bandaríkjamönnum og
„Kveldúlfur“ hafði gagnvart
íslenzkum bönkum fyrir
stríðið. Við gætum heimtað
meiri og meiri lán af lánar-
drqttni okkar, meðan hann
Framh. á 7. síðu.
Ráðstefna um afvopnun
splundrast
jlð sögn Vesturveldanna gengu
** Hússar fi'á samningaboi'ði á
afvopnunari'áðstefnunni í Genf
til þess að sleppa við að hafna
tillögum Vesturveldanna með
málmyndai'afsökun. Útskýring
Ráðstjói’nai’innar er sú, að hún
sé orðin þi’eytt á látlausu þjarki.
Það er vitað, að sendinefnd
kommúnista féllst á kröfu vest-
rænna þjóða um sti'angt eftirlit,
ef á eftir fylgdi alger afvopnun.
Hins vegar voru Vesturveldin
staði'áðin í þvi að gangast ekki
inn á afvopnun í smáati’iðum,
fyrr en sýnt væri, að eftirlitið
gengi að óskum. Rússarnir gáfu
eftir á ýmsum sviðum i byrjun
ráðstefnunnai'. Vesturveldin tóku
dauflega undir. Þegar Englend-
ingum og Fi’ökkum hafði tekizt
að fá Bandarikjamenn til að
slaka nokkuð á, höfðu Rússar
þegar ákveðið að hætta öllum
viði’æðum.
fjað er erfitt að geta sér til um,
hvað Rússar hyggjast fyrii’.
Líklegast er, að hin hvikula
stefna, sem rikir nú í Kreml, sé
aðallega háð innri átökum og
spennu líkt og á Vesturlöndum.
Hvernig sem því er varið, þá er
það glæpsamleg heimska að gera
ekki i-áð fyrir, að Krústsjoff
stefni að friðsamlegri sambúð og
berjist fyrir þeirri stefnu, þrátt
fyrir gagnrýni sumra kommún-
ista og sé jafnvel fús til þess að
stofna vináttunni viö Peking í
hættu hennar vegna. En sökum
ótta, öryggisleysis, tortryggni og
kannski jafnvel af sinnuleysi
hafa Bandaríkjamenn brugðist
hrapallega þessari áskorun. Á-
Úr handraðanum —
Framh. af 5. siðu.
Tröllasögurnar landsins lýð
að lesa bannað er,
soddan að þrykkja á sömu
tíð
síður leyft höldum vér.
Hólaprentverksins pressan
fríð
príórítet það ber
að lyga-skandskriftir, last
og níð
leyfist að þrykkja hér.
Kennivaldið ef er svo allt j
óvalið norðan lands,
sem Balaams kennir I
boðnar malt
og bragur Varúðar manns,
mundi þeimnxndir hælinn
hallt
við hegning vandlætarans, j
dæmast útsnarað dáðlaust |
salt,
daufur sorphauga fans. !
stæðan fyrir því, að Krústsjoff
getur ekki þolað að Vesturveldin
sniðgangi hann óbeinlínis, er lík-
lega sú, að meðal starfsbræðra
sinna er hann ákafastur máls-
svári friðsamlegrar sambúðar.
Oú mótsögn leiðir af þessu, að
meðan Krústsjoff gat i Búk-
arest fengið hin kommúnista
rikin .til að aðhyllast friðar-
stefnu, var um leið samin fyrir-
skipun til Zorins (annað verður
ekki séð) að yfii'gefa afvopnun-
arráðstefnuna. Með öðrum orð-
um: Krústsjoff í'eydist vera
í'eiðubúinn til að látast vera harð-
ur og óbifanlegur. Með þessu
hugðist hann bæði hafa áhrif á
samstarfsmenn sína og keppi-
nauta heima og hljóta velþóknun
hinna vestrænu samningsaðila.
Enn sem komið er hefur hann
aðeins beitt þessari aðferð, að
svo miklu leyti sem takmarki
hans um fi'iðsamlega sambúð á
samkeppnisgrundvelli var ekki
stefnt í voða. Hann hafði þegar
ákveðið, að hann gæti ekki sam-
ið við Bandaríkin meðan núver-
andi stjórn sæti að völdum. Á
sama hátt og á toppfundinum
(þegar hann sá, að honum yrði
ekkei’t ágengt í Berlínarmálinu)
var hann einnig nú viss um, að
hann gæti ekki komizt að grund-
vallarsamkomulagi við Vestur-
veldin um allshei’jarafvopnun.
Honum hefur kannski ekki þótt
veri'a að móðga einn af fulltrú-
um Eisenhówers í Genf en að
móðga Eisenhovver sjálfan í Par-
is. Hann kann jafnvel að lialda,
að hann auki með þessu sigur-
horfur Demokrata í nóvember.
Ein helzta röksemd hans í deil-
unni við andstæðinga friðai'-
stefnunnar innan Ráðstjórnar-
ríkjanna er sú, að ný Bandaríkja-
stjórn muni ef til vill verða
sanmingalipi'ari en stjórn Repu-
blikana.
ftjað sem raunverulega býr að
“ baki fyrirætlunum Rússa,
stendur þó ef til vill í nánu sam-
bandi við ráðstefnuna um bann
við tilraunum með kjarnorku-
vopn. Þar er samkomulag á
næstu grösum, og Rússum yrði
það talsverður álitsauki, ef samn-
ingar næðust. Litla, ódýra vetn-
issprengjan yrði aldrei fram-
framleidd. Þau endalok, að
sanmingar tækjust og eftirlit
yrði komið á, myndu verða mik-
ill sigur fyi'ir skynsemi- og frið-
arstefnu í stjórnmálum. Skrípa-
læti Krústsjoffs í París og ó-
kui'teisi Zorins í Genf myndxr
gleymast á augabx’agði. En skipf
aftur á móti Krústsjoff Tsarap-
kin (fulltrúa Rússa við samninga.
um bann við atóhvopnum) að-
strunsa bui't fi'á samningaborði.
er það augljóst, að meistarar
kalda stríðsins hafa náð yfir-
höndinni. Sökin væri jafn mikil
lijtx ibiiunx Hvila hússins og
Kremlverjum.
Og máski eigum við eftir að>
standa á jökultindi stjórnmála-
öngþveitis og horfa með söknuði
á öll þau ónotuö tækifæri, serrx
buðlxst til samninga frá þvi Mac-
Millan fór til Moskvu og þar til
í vor.
(Úr NeNv Statesman.)