Frjáls þjóð - 10.09.1960, Blaðsíða 5

•hér, sagði einhver, þegar
gömlu hjónin voru komin
inn og búin að heilsa.
Við höfum gaman að blóm-
um, sagði Lára húsfreyja við
okkur lágum rómi og brosti.
O já já, sagði Guðmundur
bóndi Guðmundsson, feitlag-
inn öldungur og studdi sig
við staf. Það er gaman að
hafa þennan gróður í kring-
um sig; þegar hjarn er á jörðu
og sést ekki á stingandi strá.
En á sumrin veit ég ekki af
þeim. í>á er nóg' af blómun-
um úti.
Anna Martha gekk að
glugganum og snerti blóm-
blað mildilega með fingrun-
um. Tréin í garðinum eru
orðin alltof stór, sagði húm
Blómin fá enga birtu. Það er
alltaf rökkur hérna inni. Að
vetrinum er oft erfitt að
halda í þeim lifi — í kuld-
anum og myrkrinú.
Hvað er þetta hús gamalt?,
spurðum við.
Það er byggt árið 19,18 af
honum Eiríki bróður mínum,
sagði Guðmundur bóndi. Það
er allt byggt úr einum skor-
steini, sem hvalfangarar
skildu hérna eftir í fjörunni.
Þeir grófu undan skorstein-
inum og settu spýtukubba
jafnóðum undir, kveiktu svo
í sþýtunum og þá hrundi öll
lengjan.
Var mikið um hvalveiði-
menn hér?
Ja, fyrst voru nú Norsar-
arnir með síldarútgerð hér í
firðinum, — með veiðilása
inn eftir allri' ströndinni. Þá
var mikil síld í Mjóafirði. Ég
veit dæmi þess, að maður
ætlaði að þvo á sér hendurn-
ar upp úr sjó og fékk þær
fullar af síld. En svo þegar
farið var að bræða spik í firð-
inum árið 1904, þá urðu net-
in óhrein og grúturinn fældi
burt síldina. Hvalveiðimenn-
irnir voru hérna fram til
1912, höfðu tvö milliferða-
skip og tvo hvaldampara. Það
var illt að missa þá, þeir
greiddu okkur bændunum
landskuldir.
Hefurðu ekki sjálfur veitt
síld?
Jú, ég er vanur að leggja
net hér úti fyrir. Ég fékk
eina og hálfa tunnu í gær, og
stundum er svo fullt, að ég
kemst í mestu vandræði.
Saltarðu?
Já, ég salta dálítið og gef
skepnum til fóðurbætis að
vetrinum. Sjálfur borða ég
ekki síld, en Lára og Martha,
dóttir mín eru báðar trylltar
í hana.
Nú var settur hvítur dúkur
á stofuborðið, og þær mæðg-
ur fóru að bera inn kökudisk-
ana. Okkur var sagt, að gest-
ir væru heldur sjaldséðir að
Hesteyri, og húsbóndinn
sagði okkur, að ekkert þeirra
hefði farið að heiman síðustu
tvö árin. En það er alltaf gott
að vera við öllu búin. Og svo
er um fólkið á Hesteyri.
Þarna birtust í einni svipan
kúfaðir diskar af ögrandi
tertustykkjum og allskyns
kræsingum, rétt eins og við
hefðum komizt í leifarnar frá
nýafstaðinni brúðkaups-
veizlu.
Þegár allir voru mettir,
fórum við að gægjast út á
fjörðinn og sáum þá, að vél-
in í bátnum okkar var kom-
in í lag og nú beið hann eftir
okkur í fjöruborðinu. Við
gengum öll út á hlað til að
taka Ijósmyndir og kveðjast.
Nú er tilbúni áburðurinn
orðinn dýr, ekki satt?
Guðmundur bóndi skildi
auðvitað, að með þessari
spurningu var ætlunin að
laumast út í pólitík á kurt-
eislegan hátt og svaraði með
hægð:
Ég nota að vísu aldrei til-
búinn áburð, ég hef ótrú á
honum, nota bara það sem til
fellur af skepnunum. En
margt hefur hækkað í verði,
satt er það.
Hvað segirðu um „við-
reisnina?“
Viðreisnina? Minnstu ekki
á hana. Þetta er skrípaleik-
ur! Gert fyrir braskara. Endi-
lega að fella gengið! Af
hverju það? Þeir geta haldið
því endalaust áfram.
Annars finnst mér að sjáv-
arútveginum sé gert alltof
hátt undir höfði. Þeir tala
mikið um, að togararnir afli
gjaldeyris. En hvað skyldu
þessi skip eyða miklum
gjaldeyri? Mörg hundruð út-
lendinga í vinnu og allir
heimta sitt. Ég er hræddur
um, að þetta sé etthvað líkt
^og með Færeyinginn. Hann
var alltaf að kaupa þorsk-
hausa og seldi þá jafnóðum
aftur á lægra verði, svo að
þeir gengju betur út. Þegar
þannig hafði gengið í nokk-
urn tíma var hann spurður,
hvernig þetta gæti borið sig.
Tað er traffíkin, sagði Fær-
eyingurinn. Traffíkin!
En hvernig líst þér á öll
fundahöldin gegn herset-
unni?
Þarfaverk, þarfaverk. Her-
inn á' aúðvitað aí|- fara sem
fyrst. Þeir voru búnir að
lofa að senda hann heim og
þá dugar ekki að svíkja.
Við tókum nú- eina rnynd
af Hesteyrarfólkinu á hlaðinu
framan við gamlan timbur-
kofa, sem sést á meðfylgjandi
mynd.
Er þetta fjós? spurði ein-
hver.
Já fjós. Auk þess skemma,
hænsnahús og fjárhús, sagði
Guðmundur. Lára, konan.
mín og Anna Martha geyma
sínar rollur hérna. Ég geymi
mínar í kofanum þarna niðri
í fjöru. Okkur þykir
skemmtilegra að hafa þetta
svona hvert í sínu lagi. Þá
veit maður hvað hver á. Þeim.
þykir líka gamán að þvi,
mæðgunum, að dunda við>
kindur sínar að vetrinum.
Hvað setjið þið margar á?
Þetta sextíu, sjötöíu stykki.
Ég er orðinn heldur linur við
að slá. Svo höfum við eina
belju.
Notið þið vélar við hey-*
skapinn?
Nei, engar vélar. Ég fékksti
við vélbátaútgerð árið 1908.
Það fór ekki vel. Ég sá það
þá, að þessum maskínum.
fylgir bara bölvun.
Við lögðum af stað niður
brekkuna, og gamli maður-
inn varð eftir á hlaðinu. Lára
benti í áttina að túngarðin-
um og sagði við okkur:
Hún er að bíða eftir mér,
þessi þrílembda, sem stend-
ur þarna upp við hliðið. Ég er
vön að gefa þeim mjólk og;
mysu á þessum tíma. Hún er
orðin óþolinmóð.
Svo kom hún auga á annaS
fósturbarn sitt og bætti við:
Aumingjans skepnan. þessr.
staka, sem horfir þarna á
okkur. Hún er náttblind, og;
þegar fer að skyggja, hnýtur
hún um alla hluti, rekur sig
á og dettur um hjólbörur.
Blessuð skepnan.
Við kvöddum þetta góða
fólk og stigum út í bátinn.
Bráðum fór að skyggja og:
fjörðurinn var sléttur í logn-
inu. En úti fyrir var bræla
og vondur sjór.
RA.
Guðmundur bóndi með Láru konu siniti og dóttur sinni, Önnu Mörthu.
okkur. Þannig hugsa margir
Vesturlöndum — og nákvæm-
:ga það sama segja Austur-
eldin. Á meðan magnast ótt-
m, og trúin á vopnin nær
íeiri tökum á hinum óbreytta
orgara.
Þótt ekki væri nema vegna
ess, að þróun mála 1 Þýzka-
mdi er nú að gerbreytast undir
erndarvæng Atlantshafsbanda-
igsins, er Þjóðverjar gerast æ
rekari og heimta vetnisvopn, er
að okkur lífsnauðsyn að losna
ið hersetu og komast úr
andalagi, sem getur ekki
erndað okkur þótt vilji sé fyr-
• hendi, einfaldlega vegna þess,
ð engu verður hlíft ef til á-
aka kemur. — Og setjum nú
vo, að ekkert komi fyrir, sem
luð gefi. Geta menn þá verið
vo blindir að láta sér detta
hug ,að ástandið sem nú ríkir
- hinn vopnaði friður — geti
aldið svona áfram áratugum
aman? ‘
Það er sle'tt í okkur fjár-
Frjéls þjí*
fúlgum, sem sjálfsagt auðga
einhverja íslendinga,, sem hafa
sérhagsmuna að gæta á Vell-
inum. En rikið tapar og þjóðin
— í margföldum útgjöldum
vegna siðspillingar, sem jafnvel
æstustu hernámssinnar játa að
hafi skapazt með tvíbýlinu. Og
árin líða, hersetan verður að
vana, fólkið man ekki eftir ann-
arri tilskipun, og efnahagskerf-
ið verður æ samtvinnaðra her-
setunni vegna margs konar her-
mangs. Ekki þarf annað en að
kynna sér ofurlítið sögu þeirra
þjóða, sem undanfarið hafa með
miklum blóðsúthellingum rif-
ið sig undan fjárhagslegu oki
nýlenduveldanna. Herraþjóð-
irnar notuðu sér skammsýni og
linkind til þess að ná undirtök-
unum og gera hinar minni
máttar þjóðir að nýlendum.
Þess gæti verið skammt að bíða,
að synir okkar lands yrðu vél-
aðir til þess að gangast undir
herskyldu enda hafa nokkrir
íslendingar þegar gerzt mál-
svarar slíkrar þróunar.
Ég hef oft undrað mig á því
hversu lítið stolt er í íslending-
um síðari tíma, bæði hjá for-
ráðamönnum þjóðarinnar og
almenningi í heild. Þeir láta
bjóða sér eina vanvirðuna á
fætur annarri, og blöðin þora
yfirleitt ekki að fara með þessi
mál öðruvísi en sem feimnis-
mál. Stúlkurnar okkar eru sví-
virtar, islenzkum meðstarfs-
mönnum setuliðsins í Keflavík
þráfaldlega sýnd hin dýpsta
lítilsvirðing, gróður brendur,
slysfarir af völdum umgengni
hersins, og landssvæði tekin af
bændum landsins, þegar svo
býður við að horfa. — Þótt
slíkra atburða sé getið í blöðum
af og til, sem þó eru raunar dag-
legir viðburðir, þá kemur varla
fyrir, að skýrt sé frá því, hvort
mönnum þeim er freklega hafa
brotið af sér við hina fámennu
heimaþjóð, sé nokkru sinni refs-
að fyrir afbrot sín, og enn síður
í hverju sú refsing er fólgin. Al-
menningi er því ókleift að fylgj-
ast með því, hvort dómar
vegna setuliðsins eru í nokkru
samraemi við dóma> á íslenzkúm
mönnum fyrir hliðstæð brot.
Stolt þjóðarinnar, sem töluvert
bar á í fyrstu gagnvart setulið-
inu, er að mestu horfið, og van-
inn hefur haldið innreið sína.
Hverng haidið þið, að útlitið
verði hér eftir svo sem 20 ár
héðan frá, úr því að svo auðvelt
hefur verið að beygja þjóðina
á fyrstu hersetuárum hennar.
Hætt er við, að þá verði skörð
höggvin í hið dýrmæta frelsi
okkar, og ef takast skyldi að fá
ungu kynslóðina okkar til þess
að falla fyrir glæstum her-
klæðum, verður sennilega ekki
langt að bíða lokauppgjörsins.
Eftir síðustu heimsstyrjöld,
þegar Þýzkalandi var að blæða
út vegna brjálaðrar stjórnmála-
stefnu þessa háþróaða menn-
ingarríkis, grunaði vist fæsta,
að eftir 14 ár myndu Þjóðverjar
vera orðnir aftur eitt sterkasta
hernaðarveldi álfunnar. Þá
sóru þeir, að nú skyldi hern-
aðarandinn verða upprættur,
og létu sem aldrei myndi það
:>■; í
henda framar, að Þýzkaland
hervæddist eða stofnaði til ó-
friðar. Ungu mennirnir neituða
að gegna herskyldu, en að ðr*
fáum árum liðnum var búið affi
blekkja þá svo með tortryggni
og áróðri, að nú vantar þá ekk-
ert nema vetnisvopnin, og þáv
virðast þeir tilbúnir á ný. f
þessu er fólgin 'geigvænleg’
hætta. Ef Þjóðverjar rísa upp
aftur í miðri álfunni, ógnandi
á báða bóga, getur ekkert bjarg--
að okkur frá tortýmingu, nema
það eitt, að hverfa frá öllum.
vígbúnaði, losa okkur sem fyrst
við hersetu og herbandalög og
freista þess, að ganga ein og
óstudd að friðsamlegum störf-
um, með vinsemd í huga tií.
allra þjóða. Er ekki augljóst mál
að þetta er eina lausn okkar á
þeim vanda, sem við erum kom-
in í. Herlaust land á friðsam-
legri samvinnu við allar þjóð-
ir veitir okkur aftur tækifæri
til að ganga frjáls um útskag-
ana í landi okkar, og að þvi
skal stefnt.
Sigríður Eiríksdóttir.
-•; }
— Laugardaginn 10. sept. 1960