Frjáls þjóð - 17.09.1960, Blaðsíða 3

Þegar forystumenn ís-
{ lenzkrar þjóðar tóku þá á-
kvörðun 1951, utan alþingis
og gagnstætt íslenzkri stjórn-
arskrá, að biðja erlent stór-
veldi að senda hingað herlið,
og fengu því ákveðna staði
í landinu til dvalar, var sú
ákvörðun rökstudd af þeim,
sem að henni stóðu með því,
að hið erlenda herlið væri
landinu nauðsynlegt í styrj-
öld, og að það hefði orðið að
kalla til landsins þá þegar,
vegna mikillar eða yfirvof-
andi styrjaldarhættu.
Mjög miklum áróðri var
beitt af hálfu valdhafanna til
að sannfaera þjóðina um rétt-
mæti þessara ráðstafana, og
flest tint til, sem hugsanlegt
var að réttlætt gæti erlenda
hersetu hér í varnarskyni.
Þá þegar skiptist þjóðin í
tvær skoðanalega andstæðar
fylkingar í þessu stórmáii, án
tillits til stjórnmálaskoðana
að öðru leyti.
Þeir, sem voru andvígir er-
lendri hersetu á íslandi,
héldu því fram, að röksemd-
ir íslenzkra valdhafa um
varnarhlutverk hei'liðsins
væru svo veikar, og svo auð-
velt væri að sýna fram á með
augljósum staði'eyndum, ekki
aðeins fánýti þeirra, heldur
og það, að þjóðinni stafaði
meiri tortímingarhætta af
hei'stöðvunum í styrjöld en
1 algjöru vai-nai'leysi, að ó-
sennilegt væri að þeir ti'yðu
sjálfir sínum eigin rökum.
Astæðan til þess, að kenn-
ingunum um varnai'hlutverk
herliðsins væi'i haldið að
þjóðinni hlyti því að vera
nauðvörn í því skyni að
dylja hina eiginlegu orsök
þess, að herliðið var hingað
1 kaliað.
Andstæðingar hersetunnar
héldu þvi fram, að hin eina
; raunverulega ástæða þess, að
ei'lent herlið var kallað til
landsins hafi vei'ið fjái'hags-
legs eðlis. Þessu til sönnun-
ar bentu þeir á eftirfarandi
athyglisvex'ðar staði’eyndir:
Eftir margra alda landlæga
fátækt stóðu íslendingar við
; lok síðustu heimsstyi'jaldar,
r að því er virtist, með meiri
auð í höndum en dæmi voru
til í sögu þjóðarinnar. Þessi
auður var þó ekki allur, þar
sem hann var séður. Fram-
leiðslutæki þjóðarinnar voru
úr sér gengin. Dvöl og starf-
semi erlends herliðs í land-
inu á stríðsárunum, hafði sett
efnahagslífið úr skorðum og
m. a. kveikt þann dýrtíðar-
eld, sem valdhafarnir sýni-
lega réðu ekki við, eða skildu
ekki, hver nauðsyn var að
kæfa. í stað þess böðuðu þeir
sig i ijóma auðævanna eins
og engar blikur væru á
lofti.
Hinn 5. júní 1947 flutti
þáverandi utanríkisráðhei'ra
Bandaríkjanna, Geoi'g C.
Marshall ræðu við Harvard-
háskóla, þar sem hann bauð
f járhagslegan stuðning
Bandaríkjanna til viði'eisnar
og eflingar efnahagslífi
þeirra Evrópulanda, sem erf-
itt áttu uppdráttar eftir
hörmungar striðsáranna, ef
þau tækju upp samvinnu sin
í milli um þessi mál. Þessi
boðskapur vakti slíka heims-
athygli, að þegar var hafizt
Bergur Sigurbjörnsson.
handa um framkvæmdii’, og
buðu Bandaríkin fjárhagsað-
stoð frá miðju ári 1948 til
jafnlengdar 1953.
Helztu forystumenn ís-
lendinga lýstu þá þegar yfir,
að fslendingar væru fúsir til
þessarar samvinnu, sem veit-
endur en ekki þiggjendur.
Um þetta farast Þórhalli Ás-
geirssyni, ráðuneytisstjóra
svo oi’ð í öðru hefti Fjár-
málatíðinda 1956, bls. 61:
,,íslenzka ríkisstjórnin á-
kvað þegar í upphafi að eiga
samleið með öllum pá-
grannalöndunum og' vinna
sameiginlega með aðstoð
Bandaríkjanna, að viðreisn
Evrópu og bættri afkomu
þeirra þjóða, sem heims-
styrjöldin lék verst. Sam-
starfshugmyndin mun hafa í
fyrstu ráðið mestu um þátt-
töku íslenzku ríkisstjórnar-
innar, enda gætti þá nokk-
urrar bjartsýni um efnahag
og afkomumöguleika lands-
manna.
Þetta viðhoi'f breyttist þó
fljótlega. Þegar gjaldeyris-
sjóðii’nir, sem safnazt^höfðu
fyrir á stríðsárununi voru
þirrrausnar og síldveiðin
brást ár eftir ár, vax’ð mönn-
um Ijóst, að þótt ísland hefði
sloppið við eyðileggingar
stríðsins á lanði, var efna-
hagskei'fið svo úr skorðum
gengið fyrir áhrif stríðsins,
að fslendingar voru ekki bet-
ur settir en margar aðrar
þjóðir, sem efnahagsaðstoð-
ar nutu.“
Hér vinnst ekki tími til að
bi'jóta til mergjar allt það,
sem felst í orðum ráðuneytis-
stjórans. Þó skal á það bent,
að þar er beinlínis viður-
kennt, að valdhöfunum hafi
ekki verið ljóst, hversú mjög
efnahagskerfið gekk úr
skorðum á stríðsárunum, fyrr
en Qjaldeyi'issjóðirnir voru
þurrausnir.
Niðui’staðan varð svo sú,
sem öllum er kunnug, að ís-
lendingar ui'ðu aðilar að sam-
starfi Mai'shallaðstoðarinnai',
sem þiggjendur en ekki veit-
endur.
Fengu þeir úr þessari sam-
hjálp saiukvæmt skýi'slum
Lándsbankans 29,85 milljón-
ir dollara að gjöf og 8,8 millj-
ónir dollai'a með öðrum
hætti, eða samtals 38,65
milljónir dollara, en það
jafngildir 114 milljarð króna
miðað við núverandi gengi.
Þetta erlenda fé skall eins
og flóðbylgja yfir íslenzkt
efnahagslíf og efnahagskerfi
og fæi'ði það enn frekar úr
skoi’ðum en áður var á ná-
kvæmlega sama hátt og pen-
ingar hei'liðsins á stríðsárun-
um höfðu gert, enda gei'ðu
’íslenzk stjórnarvöld ekkert
í’aunhæft til þess að hindra
að svo yrði.
Dýrtíð óx hi'öðum skref-
um, peningaflóðið inxjanlands
krafðist síaukins gjaldeyris,
íslenzkir atvinnuvegir risu
ekki undir þeim kröíum,er til
þeirra voru gerðir, en kom-
ust á vonarvöl og urðu opin-
berir styrkþegar og ráðdeild
og' ráðvendni í meðferð fjár-
rnuna fór hi’akandi. Þannig
hafði hjálpin til viði'eisnar
beinlínis valdið auknum erf-
iðleikum og beinum vand-
ræðum. Og árið 1950 var
gripið til þeirrar nauðvai’n-
ar, eins og það var kallað að
fella gengi krónunnar stór-
lega til að forða þjóðinni frá
algjöru fjárhagsöngþveiti og
yfirvofandi hruni, svo að
notuð séu oi'ð forystumanna
þjéðarinnar frá þeim tíma,
Á hinn bóginn reyndist
gengisfellingin 1950 ekki sú
allshei'jarlækning og við-
reisn, sem valdhafarnir virt-
ust trúa og í-eikna með. Þeg-
ar í ái'slok 1950 fór að bóla á
atvinnuleysi, dýrtíðin, sein
nú var almennt kölluð vei’ð-
bólga, hafði aukizt hröðum
skrefum, atvinnuvegirnir
stóðu mun hallari fæti en
fyrr og gjaldeyrisskortur og
gjaldeyrisþarfir meiri en áð-
ur. Það sá hilla undir lok
Marshallaðstoðar, og þá þeg-
ar vitað, hvað í íslands hlut
mundi þaðan koma. í árs-
byrjun 1951 urðu efnahags-
vandamálin enn ískyggilegri.
Þá stóðu íslenzkir ráða-
menn andspænis þeirri stað-
reynd, að sú stund væri að
renna upp, að þjóðin yrði að
axla þær byrðar að sjá sjálfri
sér farborða af eigin aflafé,
án fjárhagsaðstoðar frá öðr-
um þjóðum eða af stríðs-
gróða.
Vert er þó að minnast þess,
að á þessum tímamótum fóru
með æðstu völd í landinu að
mestu sömu menn og ráðið
höfðu málum þjóðarinnar á
árurn heimskreppunnar. Þeir
höfðu stjórnað hin rnögru ár
kreppunnar, en einnig hin
feitu ár styrjaldarinnar og
Marshallgjafanna. Þeir höfðu
skafið hnútur mögru kúnna
en einnig ausið í allar áttir
floti feitu kúnna af lítilli hóf-
semd.
Fljótt á litið virtist þeim
að framundan væri aðeins
afturhvai'f til kreppu og
þiotlausra erfiðleika í lífi
þjóðarinnar, ef ekkert óvænt
töfralyf fyndist. Þess varð
ekki vart, að sú hugsun
hvarflaði að þeim, að flestar
þjóðir heims hefðu einhvei'n
tíma þurft að leysa erfiðari
viðfangsefni, en íslenzk þjóð
þurfti þá við að stríða, og
leyst þau af karlmennsku,
viljafestu og reisn og þó við
verri skilyi'ði en íslendingar
þjuggu þá.
Þá fyi’st skýtur upp þeirri
hugmynd, að biðja Bandarík-
in að senda hingað herlið og
koma hér upp hernaðarbæki-
stöðvum, þrátt fyrir yfir-
lýsingar fox'ystumanna þjóð-
arinnar við inngönguna í At-
lantshafsbandalagið 1949 um,
að hér skyldi aldrei vera er-'
lendur her á friðartímum.
í köldu stríði stórveldanna
í austri og vestri, sýndist
þetta auðsótt leið, enda áður
leitað eftir hei-naðai'bæki-
stöðvum hér af hendi Banda-
ríkjanna. Og hinn 7. maí 1951
vöknuðu íslendingar upp við
það, að land þeirra var her-
setið að nýju.
Andstæðingar hersetunn-
ar bentu þegar á, að með
þessum ráðstöfunum væri
ékki ráðin nein bót á vanda-
málum íslenzks efnahagslífs.
Þvei't á móti mundu vanda-
málin vei'ða sýnu toi'leysan-
leg'ri vegna áhrifa hei'sins í
efnahagskerfinu. Starfsemi
herliðs í landinu á friðartím-
um hefði vissulega öll hin
sömu hagrænu áhi'if í þjóð-
félaginu og hún hafði haft á
styrjaldarárunum, sivaxandi
vei'ðbólgu, rýrnun á vei'ðgildi
peninga, vanti'aust á gjald-
miðlinum og þar af leiðandi
minnkandi sparifjársöfnún,
togstreitu milli íslenzkra at-
vinnuvega og herliðsins um
vinnuaflið, sem gæti þýtt sig-
ur herliðsins yfir íslenzkum
atvinnuvegum, þar sem her-
liðið gæti auðveldlega yfir-
boðið atvinnuvegina.
Með hliðsjón af þessum
staðieyndum töldu hei'náms-
andstæðingar, að hin hag-
rænu rök fyrir erlendri her-
setu hér á landi væru jafn
fráleit og rökin fyrir varnai'-
hlutverki herliðsins og' sýnu
ógeðfelldari, enda ti'eystust
hernámsflokkai'nir ekki til áð
halda þeim á loft opinber-
lega.
Andstæðingar hersetunnar
bentu einnig á, að framhald
þeirrar efnahagsþróunar, er
Frh. á 6. síðu.
Ci'jáls þjóS — Laugardáginn 17. sept. 1960