Frjáls þjóð - 15.10.1960, Blaðsíða 4

frjáis þjóð
Útgefandi: Þjóövarnarflokkur tslanun.
ijK Ritstjórar: R,a{)nar Arnalds,
Gils Guðmundsson, ábm.,
''' i Framkvæmdastjóri: Kristmann Eiðsson.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Áskriftargj. kr. 12,00 á mán. Árgj. kr. 144,00, í lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Á kennarastéttin að lifa?
í" fábreytilegu og frumstæðu þjóðfélagi, þar sem atvinnu-
vegir eru mjög einhæfir, hefur löngum ríkt sú skoð-
un, að tíma þegnanna og fjármunum yrði til annars betur
varið en lærdómsiðkana á skólabekk. Sonur lærir þar
vinnubrögð af föður og dóttir af móður. Allt er í föstum
skorðum, situr í sama fari, jafnvel öld fram af öld. í þús-
und ár bjó íslenzka þjóðin við þessar aðstæður. Fólkið
vann hörðum höndum, myrkranna á milli, og allur al-
menningur átti þó sjaldnast nóg til hnífs og skeiðar. Loks
tóku einstakir menn að gera sér ljóst, að því aðeins yrði
þar breyting á, að þjóðinni auðnaðist að taka þekkingu og
visindi nýs tima í þjónustu sína. Og þeir hófu baráttuna
fyrir aukinni menntun.
En hér var við ramman reip að draga. Gamla kenning-
in, að bókvitið yrði ekki látið í askana, var furðu lífseig
og hélt lengi velli. Allt fram á þessa öid var hér landlæg
megn ótrú á skólum og þeirri þekkingu, sem sótt var til
bóka og kennara. Ef gagnfræðingur frá Möðruvöllum átti
örðugt upp.dráttar, var það talin óbrigðul sönnUn þess, að
allt skólanám væri fánýtt. Þegar búfræ.ðingi frá Ólafsdal
eða Eiðum farnaðist miður vel, varð það samstundis land-
fleygt. Hlekktist á skipi, sem ,,lærður“ maður stýrði, fékk
sú saga heldur en ekki vængi. En smám saman kenndi
reynslan þjóðinni þann sannleika, að þrátt fyrir ýmis
slík dæmi var þekkingin máttur, sem lagði grunn að fram-
förum og aukinni velmegun. Æ fleiri sáu og viðurkenndu
að skólar voru nauðsynlegir og þá jafnframt sú stétt, sem
fræðsluna annaðist, kennarastéttin.
i síðari árum hefur miklu fé verið varið til skóla- og
menningarmála á íslandi. Vafalaust er það álitamál,
hversu haganlega allt það fé hefur verið notað í einstök-
um tilfellum. Stundum var án efa hægt að nýta það betur
og skynsamlegar en gert var. Menn greinir einnig á um
ýmis atriði þess skólaferfis, sem þjóðin býr við í dag.
Hitt orkar naumast tvímælis, að þegar á heildina er litið
hafa fáir eða engir fjármunir orðið þjóðinni notadrýgri og
arðvænlegri en þeir, sem runnu til menningarmála. Hvert
það þjóðfélag, sem nú á dögum er naumt á útgjöld til
menntunar, hlýtur að gjalda þess eftirminnilega. Það ber
skarðan hlut frá borði í samkeppni við önnur lönd, sem
kosta kapps um að efla verkmenningu og vísindi, þar eð
reynslan hefur kennt þeim að slíkt er grundvöllur fram-
fara og velmegunar.
T^kki verður annað sagt en að íslendingar hafi undan-
farna áratugi varið hlutfallslega allmiklu fé til skóla-
bygginga, enda var þörfin brýn. Hér þurfti að reisa flest
frá grunni.- Almenningur hefur ekki talið þessi útgjöld
eftir, svo að orð sé á gerandi, enda vaxandi skilningur á
nauðsyn bættrar aðstöðu til fjölþættrar menntunar hinnar
uppvaxandi kynslóðar. En á einu sviði skólamála hefur
þjóðfélagið verið furðu naumt á útlátin, sjálfu sér til
skaða og skammar. Það hefur aldrei fengizt til að greiða
kennarastéttinni sómasamleg laun. Hin vandasömu og mik-
ilvægu störf kennara hafa ekki verið metin að verðleik-
um. Á þetta við um alla, sem kennslu stunda, við æðri
skóla jafnt sem lægri, þótt barnakennarar hafi orðið harð-
ast úti. Afleiðingarnar eru þær, að fjöldi kennaramennt-
aðra manna hefur horfið að öðrum störfum, en hinir, sem
enn þrauka, neyðast til að hlaða á sig aukavinnu langt
úr hófi fram. Jafnframt hefur verið reynt að fylla í skörð-
in með því að ráða til kennslustarfa réttindalausa menn,
misjafnlega undir þau störf búna og til þess hæfa, svo sem
vonlegt er. Er nú svo komið, að hér er um alvarlegt jþjóð-
félagsvandamál að ræða. Skólakerfið er að gliðna úr skorð-
um og gerist óvirkara með ári hverju sakir skorts á dug-
andi kennurum. Hér er vissulega vá fyrir dyrum.
‘TT’erið getur að einhverjir eigi bágt með að trúa því að
” ástandið sé svo illt sem nú hefur verið lýst. Hér sé
aðeins verið að taka undir kaupkröfur stéttar, sem ekki
sé öilu verr sett en aðrir þjóðfélagsþegnar á tímum verð-
bólgu og viðreisnar. En slíkt er misskilningur. Kennara-
stéttin hefur alla tíð búið við smánarkjör, sem ekki voru
í neinu samræmi við-það erfiða og mikilvæga trúnaðai'-
starf, sem hehni er ætlað að leysa af héndi. En hin síðustu
ár hefur þó keyrt rum þverbak. Meðferðin á kennurum er
‘ e.kkí aðeins órðin þjóðafsköihm, héldur þjóðárvoðí.
Á Austf jörðum, nánar til-
tekið í Neskaupstað, býr
maður, sem á Stradivarius-.'
fiðlu. Þessi frétt barst tíð-"
indamanni blaðsins nýlega til ‘
eyrna og átti hann heldur •
bágt með að trúa lienni. Stra-'
divariusfiðla er eitt dýrasta
hljóðfæri heimsins, slík
verkfæri seljast fyrir mörg
liundruð þús. krónur, enda
aðeins örfá slík til í heim-
inum. Það varð úr, að ákveð-
ið var að sannreyna tíðind-
in og komast í samband við
eiganda fiðlunnar. Þannig
atvikaðist það, að viðtalið við
Oskar Björnsson á Norðfirði
varð til.
Stradivarius?
Fannst
uppi undir þaki.
Oskar Björnsson er verka-
maður austur á Norðfirði,
kvæntur maður og á fjögur
börn. Hann býr í húsi því,
sem nefnist Brenna og
er næsta hús við kaupfélagið
þar í bæ.
Hv.ernig náðirðu í þessa
fiðlu, Óskar? spyr frétta-
maður.
Það var nú þannig, ségir
Óskar, að bróðir minn var
eitt sinn skömmu eftir stríð-
ið sendur út 1 vörugeymslu-
hús hérna á Norðfirði að ná í
eitthvert dót. Þá verður hon-
um.litið upp undir þak í
skemmunni og sér hvar und-
arlegur hlutur liggur þar of-
an á bita upp undir báru-
járninu. Þessi hlutur vekur
athygli hans og hann sér
brátt, að þetta munlívera
fiðla. Ráðsmaður hússins var
þarna nærstaddur, og sagð-
ist hafa spilað á þetta hLjóð-
færi fyrir 20—30 árum, en
síðan hefði það legið þarna
ósnert.
Bróðir minn fékk einnig
að vita, að faðir Táðsmanns-
ins hefðr keypt hana, annað- :
hvort á fornsölu eða í hljóð-
færaverzlun i Kaupmanna-
höfn fyrir meir en 100 ár-
um og flutt hana heim með
sér. Nú var fiðlan mjög ryk-
fallin og sprungin á þrem,
fjórum stöðum og sirengirnir
ónýtir.
Gott hljóðfæri.
Hann hefur keypt fiðluna?
Já, eða fékk hana gefins.
Hann borgaði' nú bara hundr-
að krónur fyrir hana, og það
er ekki mikið verð. En seinna
ur heim. Og það leið tals-
verður tími án þess að ég'
gerði nokkuð í málinu. En
svo var það eitt kvöld, að ég
var að hlusta á stuttbylgju-
útvarp frá útlöndum og
heyrði þá fræðsluþátt frá
svissneskri stöð sem fjallaði
um gömul hlijóðfæri. Þá datt
mér i hug að skrifa þessu
útvarpi og segjaþeim frá fiðl-
unni. Ég fékk bréf um hæl
frá útvarpsstjóranum og
reyndist hann hafa mikinn
Kannski iiggur austur á Noröfiröi ein
Dýrasta fi
h
ftætt viö Úskar Jónsso
gaf hann mér þessa fiðlu.
Hvernig komst það upp,
að fiðlan var slíkur dýrgrip-
ur?
Ja, ég hef nú alltaf verið
hálfgerður sérvitringur og
grúskari. Ég fór að skoða
inn í fiðluna og sá þá að
í henni stóðu þessi orð: Ant-
onius Stradivarius Cremon-
ensis, Faciebat Anno 1736.
Ég fór þá með hana til
Reykjavíkur og lét gera
við hana og sýndi hana tón-
listarmönnum þar.
Voru þeir ekki undrandi? ,
Þeir vildu ekki trúa því,
að hún væri smíðuð af Stradi-
varius en Þórarinn Guð-
mundsson, fiðluleikari, sagði
að hún væri mjög gott hljóð-
færi.
Reyndirðu ekki að selja
hana?
Nei, ég fór með hana aft-
áhuga á hljóðfærinu. Hann
bað mig að senda hana út og
þá væri hægt að fá úr því
skorið hvort hún væri óföls-
uð.
En þú hefur ekki lagt í
það?
Nei, ég var ragur við að
senda hana frá mér, auk
þess voru ýmsir annmarkar
á að flytja hana og erfiðleik-
ar með íslenzku tollgæzluna.
Ég lét hins vegar taka af
henni myndir í bak og fyrir
og sendi þær. í svarinu, sem
útvarpsstjórinn sendi mér,
sagðist hann hafa sýnt ýms-
um sérfræðingum myndirnar
og þeir væru á einu máli um,
að fiðlan gæti verið ófölsuð,
en vildu þó ekki slá neinu
föstu. Við skrifuðumst á í
hátt á annað ár, en síðustu
níu árin hef ég ekkert sam-
band haft við þá úti í Sviss.
Einar Bragi:
Stöndum trúan vörð
Ávarp flutt við ráðherrabústaöinn í lok
mótmæiagöngunnar föstudaginn 7. cktóber
Góðir Reykvíkingar.
Austfirzkum útvegsmönn-
um — sem að yfirgnæfandi
meirihluta eru starfandi sjó-
menn — var fyrir fáum dög-
um send heldur kuldaleg
kveðja í aðalmálgagni hæst-
virtrar ríkisstjórnar. „Sam-
safn fífla einna“ voru þeir
kallaðir og sakaðir um að
senda frá sér vanhugsaðar
múgsefjunarályktanir, sem
stæðust ekki með nokkru
móti mat hins djúpvitra leið-
arahöfundar. Hinum fram-
sýna spekingi, er hér stýrði
penna, virtist með öllu ó-
hugsandi, að sjómenn hefðu
getað igrundað mál og samið
um það ályktun, áSur en
þeir fóru til fundar.
Það vill svo tií,. að ég er
alinn upp á austfirzku sjó-
mánnsheimili: sonur manns
sem örugglega hefði af heil-
um huga tekið undir álykt-
anir fiskimannanna aust-
firzku, hefði hann ekki áð-
ur verið búinn að gjalda
Ægi það, sem okkur öllum
er dýrast. Ég vona því, að
mér verði ekki virt það til
framhleypni, þótt ég fræði
hrokafulla formælendur rík-
isvaldsins um það, að á heim-
ilum islenzkra sjómanna er
býsna almennt viðhorf: að
hver einstaklingur sé á-
byrgur þjóðfélagsþegn og
framax- beri honum að huga
að málefnum þjóðarinnar
allrar en einkahag. Þetta
heyrði ég í æsku kallað: að
vera þjóðfélagslega vakandL
FrjáLsþióÖ — Laugardaginn 15. október 1960