Frjáls þjóð - 29.10.1960, Blaðsíða 4

ifT*í' Útgeíandi: Þjóövcfriwvfiokteiír lslaná*.
Ritstjdrar: Rcvgnar Amalds'% ý
/ ■ • • • , *••• * 'Gils G*iSznundssoht ábm.i
.frt Framk%'æmdastjóri: Kristmann •Eiðsaon’"
f AfgreÍBsla: Ingólfsstræti 8. — Siml. 19985. — Pósthólf 1419.
Askriftargj. kr. 12,00 á mán. Argj. kr. 144,00, í.lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Sameimiðu þjoðirnar

Oameinuðu þjóðirnar eiga fimmtán ára afmæli um þess-
^ ar mundir, og er þess nú minnzt víða um heim. Eigin-
lega virðist það að bera í bakkafullan lækinn að minnast
á þær mildu vonir, sem tengdar hafa verið . og eru enn
við starf S. Þ., eins mikið og um það mal hefur verið rætt
og ritað. Og þó skal spurt: Hafa samtök Sameinuðu þjóð-
anna orðið þeim vonbrigði, sem að þeim stóðu? Svarið
reynist vera bæðr jákvætt og neikvætt í senn. Sú von hef-
ur vissulega brugðizt, að þjóðum heims tækist með þessum
samtökum að koma á varanlegum friði í heiminum og af-
vopnun færi fram. Takmarkið er enn viðs fjarri. Hins veg-
ar hefur geysimikilvægt starf verið unnið á vegum sam-
takanna í félags og heilbrigðismálum, víðtæk alþjóðalög
verið sett, ráðstefnur haldnar og vanþróaðar þjóðir aðstoð-
aðar á ýmsan hátt. íhlutun S. Þ., þegar vopnuð átök hafa
átt sér stað á afmörkuðum svæðum, hefur ævinlega orðið
til góðs. Enn eru samtökin í miklu áliti og enn er von til,
að sú hugsjón, sem er markmið samtakanna geti orðið að
veruleika: að friðurinn í heiminu verði tryggður. En ýmsar
hindranir eru þó í vegi.
rundvöllur þeirrar samvinnu, sem aðildarríki S. Þ. hafa
með sér, er m. a. sá, að þau skipta sér ekki af stjórnar-
háttum hvers annars. Höfuðáherzlan er lögð á, að á þingi
samtakanna geti allar þjóðir heims komið saman og rætt
deilumál sín, leitað að friðsamlegri lausn þeirra. Á sama
hátt veikir það mjög samtökin, ef stór hluti mannkynsins
á engan fulltrúa á þingum S. Þ. og stendur utan við þau.
Enda þótt þessi staðreynd sé öllum augljós hefur það átt
sér stað um árabil, að Bandaríkin hafa komið í veg fyrir
aðild Kínverja, fimmta hluta mannkynsins, að samtökum
S. Þ. Háttalag þetta hefur tvímælalaust aukið mjög á
sundrung og tortryggni milli austurs og vesturs og ýtt und-
ir árásarhneigð Kínverja við landamæri Indlands og í Tí-
bet. Það er íslendingum mikil skömm, að sendinefndir |
þeirra á þingum S. Þ. hafa ævinlega stutt Bandaríkin í
þessu ofbeldi, sem er stórháskalegt friðinum í heiminum,
meðan aðrar Norðurlandaþjóðir og jafnvel Bretar hafa 1
skilið nauðsyn þess að fallizt yrði á kröfu Kínverja og
hafa stutt þá..
A nnað mjög mikilvægt atriði fyrir framtíð Sameinuðu
þjóðanna snertir yfirstjórn samtakanna. Tillaga Krú-
stjoffs á dögunum um þriggja manna framkvæmdastjórn er
vissulega mjög fráleit. S. Þ. skortir einmitt sterkari stjórn
en nú er, yfirstjórn, sem er algerlega óháð duttlungum stór-
veldanna. Sem stendur er það Öryggisráðið, sem segir fram-
kvæmdastjóranum fyrir verkum, þegar einhver hitamál
eru á döfinni. En stórveldin hafa öll neitunarvald 1 ráðinu
og geta ein sér komið í veg fyrir að nokkuð sé aðhafzt.
Með þessu eru samtökin dæmd til að sitja hjá, aflvana og "
óstarfhæf, þegar-mest á ríður.
Mannkynið hefur aldrei staðið andspænis ægilegri |
vandamálum en einmitt nú. Hin sívaxandi hætta á, að mesta >
tækniafrek mannanna, kjarnorkan, verði banabiti þeirra,
veldur nú skelfing og kvíða um heim allan. Hugsandi mönn- |
um er ljóst, að því aðeins getum við vænzt að sleppa við L
vítisloga kjarnorkustyrjaldar, sem getur brotizt út hvenær
serrt er af tilviljun eða vegna misskilnings, að heimurinn
fái styrka stjórn. Sú yfirstiórn má ein hafa ráð yfir kjarn- =
orkuvopnum, meðan allar þjóðir heims eiga að vera vopn-
lausar. Hún á að stunda löggæzlu á jörðinni og vernda
þjóðirnar^ smáar sem stórar. Hún á að skipuleggja nýtingu
mestu auðlindar, sem fundizt hefui-, kjarnorku til friðsam-
legra nota. Engin stofnun er enn til í heiminum, sem get-
ur gegnt þessu hlutverki. En hún verðúr að koma. Og sam-
tök Sameinuðu þjóðanna eru vísir í rétta átt.
ing S. Þ., sem nú stendur yfir í New York mun lengi í §
minnum haft. Sjaldan hafa jafnmargir og merkir |
. þjóðaleiðtogar komið saman á einn fund. Annað verður |
þó kannski þyngra á metaskálunum. Á þessu þingi hlutu |
; óháðu þjóðirnar viðurkenningu og hlutlausu ríkin urðu
. sterkari að atkvæðamagni en hvor stríðsblökkin um sig, |j
i vestrið og austurblökkin. Framtíð S. Þ. er bundin því, að SÍ
. hlutlausa aflinu takist að miðla svo málum með stórveld- li
• unum aö þau sætti sig við. að lúta vilja samtakanna skil- W
: yrðisiaust.-Starf blutlausu >þjóðánna er friðarstarf. Enh skal fi
. því minnt á, að.sé það vilji ísdendinga að stuðla að friði,' |l
er það því aðeins fært. þeim, *að þeír segi.:sig -ur stríðs- I
~ bandalaginu -NAXQ ng fyTLi flokk tiíatiausrá þjóSa. •’ ' ! Sl'
- • . ... • - »• • • • •' • •
t.,
L
Jónas Hallgrhnsson ýr
Öxnadalnum hefur. verið
hálft fímmta ár.í þeim.kóng-
lega. stað, Kaupinhöfn. Hann
héfur lagt stund á lögfraéði,
náttúruvísindi, og bókmennt-
ir, og þegar. nýtt smnar fær-
ist yfir norðurhelming jarð-
ar, á hann fyrir höndum ferð
til íslands. . .
Rétt, fyrir þorrakomuna '1
veturinn 1837 situr þessi :
Norðlendingur á Garði og
hripar félaga sínum og kunn-
ingja gamansamar línur. Aft-
an 'við þær hnýtir hann þess,-
um vísum um vinnukonuna
og græðarann, sem nálega
hvert mannsbarn íslenzkt
hefur kunnað lengi síðan:
Hættu að gráta, hringaná,
heyrðu ræðu rnína:
Ég skal gefa þér gull í tá,
þó Grímur tæki þína.
Hættu að gráta, hringaná,
huggun er það meiri:
Ég skal gefa þér gull í tá,
þó Grímur taki fleiri.
presta þar nyrðra, er létu
honum í té ýmis vottorð um
ráðvendni, góða kynningu
og heppni við lækningar.
Prófaði lándlæknirinn þekk-
ingu hans á þessu sviði, og
við það .próf var hann „fund-
inn sem sá, er hefur þekk-
ingu, svo vel á brúkanleg-
um, viðteknum meðulum,
seldu, þótt ekki bæru þeir
skyn á, hvaða efni ,,voru ví
þeim né hver áhrif þeirra
voru. • -
Hinum unga lækni Norð-
lendinga var meinlega við
hvort tveggja, skottulækn-
ana og lyf jasölu kaupmanna.
Lynge, kaupmaður á Akur-
eyri, var athafnasamastur
allra norðlénzkra kaup-
manna við lyfjasöluna, og
hafði'hann sjálfur sagt svo
frá, að hann fengi árlega lyf
af ýmsu tagi.fyrir eitt hundr-
að til eitt hundrað og fimm-
tíu ríkisdali. Þótt mikið af
þessum lyfjum væru Hoff-
mannsdropar og annað því-
umlíkt, er varla gat orðið
stórlega að meini, taldi Jón
sig geta. sannað, að Lynge
seldi alþýðu manna iðulega
lyf, sem alls. ekki ættu við
mein þeirra og gætu jafn-
vel verið skaðleg. Tók hann
sig þvi til og vandaði um við
kappmann og leitaðist við að
sýna honum fram á, hve illt
Jón Helgason.
Jón Helgason, ritstjóri:
Hættu að gráta, hringaná,
huggun má það kalla: ;
Ég skal gefa þér gull í tá,.
þó Grímur taki þær allar.
II.
Svo sem tíu vikum áður.
en Jónas Hallgrímsson fésti
þessar ljóðlínur á blað úti í -
Danmörku, hafði Grímur sá,
er svo var fikinn í tær vinnu-
kvenna, að viðbúið var, að
hann sópaði þeim öllum til,
sín, hversu sem þær grétu
missi sinn, geispað golunni
á myrkum haustdegi norð-
ur á Munkaþverá í Eyjafirði,
hálfáttræður karl. Sauða-
maður vestur á Hjaltabakka
í Húnaþingi var meira að
segja búinn að sjá honum
bregða fyrir afturgengnum
eitt kvöld upp úr ljósaskipt-
unum. En ekki er þess getið,
að hann fyndi neinn með
kuta sínum, eftir að hann
var dauður.
Samt var það ekki af hót-
fyndni einni, að Jónas Hall-
grímsson orti svo um hann
sem hann gerði. Grímur
græðari Magnússon var nafn-
togaður læknir á sinni tíð og
virðist hafa notið mikils á-
lits meðal alþýðu og jafnvel
embættismanna. Til hans.
var leitað úr Eyjafirði og
Þingeyjarsýslu um tugi ára
og einnig úr fjarlægari hér-
uðum. Hann virtist hafa
jöfnum höndum notað hníf
og bíld, stólpípu og lyf og:
verið næsta óragur í athöfn-
um. Aftur á móti fer mjög
tvennum sögmn af þekkingu
hans og kunnáttu á því sviði,
er hann hafði helgað sér. Ól-
afur læknir Thorarensen,
sonur Stefáns amtmánns
Þórarinssonar á Möðruvöll-
um, komst svo að orði um
hann á síðustu æviárum hans,
að hann hafi „í mörg ár
stundað lækningar með •
gætni, mörgum til gagns“.
Aðrir höfðu aðra sögu. að ;
segja, svo sem hér mun komá ‘
fram.
Jón Sveinsson landlæknir t
veitti hónum- takttíarkað
lækningaleyfi' í Ej’jafirSi. ár-
iS 1791 fyrir þráláta þeiSni V
sýsluriHinns > '"héráfems og •
sem og einnig á sjúkdóm-
anna, sér í lagi hinna útvort-
is, ásigkomulagi — þar hjá
nógsamlega attest merkra
manna irmgefið upp á sitt
frómt, ráðvant og kristilegt
framferði". Veittist honum
þvi „leyfi til að iðka og æfa
handlækniskonst innan
nefndrar sýslu, nefnilega
taka blóð, samt gera við sár
og alla þá útvortis skaða og
sjúkdóma, í hverjum hans
sannkristinn náungi verður
hans hjálpar leitandi og sem
hann finnur sig hafa vits-
muni á, en ekki sér ofvaxna.
Þeim fátæku gegnir hann
upp á kærleikans vegna fyr-
ir alls ekkert, en hinum bet-
urmegandi fyrir viður-
kvæmilegan betaling eftir
kringumstæðum“.
Meinið var, að hinum
lærðu læknum þótti hann
síðar ekki meta rétt, hvað
honum væri fært eða ofvax-
ið, auk þess sem hann lét
sér ekki nægja það svið, sem
honum var afmarkað. Hann
þóttist hafa heimild til þess
að sinna sjúklingum, þótt
meinsemdir þeirra væru inn-
vortis, og hann hirti lítt um
sýslumörkin.
III.
Haustið 1795 var Ari Ara-
son skipaður aðstoðarlæknir
Jóns fjórðungslæknis Pét-
urssonar í Viðvík, sem þá var
tekinn að reskjast. Settist
Ari að á Silfrastöðum í
Skagafirði, og mun brátt
hafa farið að láta nokkuð til
sín taka.
Ak
gæti af þessu hlotizt. En
Lynge tók þessum fortölum
heldur þunglega og hélt á-
fram lyfjasölu sinni, en þó
ekki eins berlega og áður.
Ari mun og hafa vandað
um við ýmsa skottulækna,
og meðal annars áminnt
Grím græðara um í viðurvist
sóknarprests hans að taka sér
ekki fyrir hendur þær lækn-
ingar, sem honum væra um
megn og líf gæti riðið á.
Ekki mun þessi afskiptasemi
hafá þótt góð, og mun ekki
hafa verið laust við það, að
almenningur liti svo til, að
læknirinn ungi sæi ofsjón-
um yfir lyfjasölu og læknis-
aðgerðum, er féllu" öðrum í
skaut en honum sjálfum.
í hinni miklu læknafæð IV.
voru um allar sveitir menn, Laust eftir miðjan septeín- "
sem gáfu sig nokkuð að ber 1796 var Ari læknir
- lækningmn, þótt orðstir nokkra-.dgga á . Ákureýri.
; þeirra væri.. misjafn. Lyf ja- Hafði hann þá qnn á ný tal
' búð ,vai‘--.^kivnenia(;.eih.'á, af Lynge..Jcaupmanni óg á-
íaindinu, - , en _; kaupnÍenn} vitaði-Jtann fyrir -lýf javerz]-
fíutrii iím*75nririsJióaax 4yf _óg ' unina.' Virðist - hánn hafa
' f C ' f ' ' . » / '■ * ■' '
i- - , PriáfeJþjéS — Laugardasinn 29. október 1960 / -