Frjáls þjóð - 17.12.1960, Page 6

ftilÍÍBSMiiífllllIlÉlÉlilliMilíllnMaiiaSllÍHSlitaÉiliœÉiffiSÍsSláíÉlíilliil!
TT'ftir að froskmannsbún-
ingurinn kom á markað-
inn, hefur það orðið æ al-
gengara að menn hafi
„skroppið niður á hafsbotn“,
einkum í hinum heitari höf-
um. Þar ber margt fyrir
augu, sérkennilegt ,,lands“-
lag, fjöískrúðugt dýralíf,
margs konar gróður, og síð-
ast en ekki sízt marga hluti,
gjörða af manna höndum,
sem Ægir hefur tekið í
faðm sinn, nýleg skipsflök og
einnig stórmerkar forn-
min-jar.
Fornminjarannsóknir á
hafsbotni er ung vísinda-
grein. Fyrsta raunverulega
rannsóknin var framkvæmd
á árunum 1907—1913 út af
Mahdia, sem er lítill hafnar-
bær á Túnisströnd. Það sem
þá kom fram í dagsljósið er
jafnframt einhver merkileg-
asti fornleifafundur á hafs-
botni fram til þessa. Þar
fannst flak af skipi, sem í
hinztu ferð sinni var hlaðið
listaverkum, og skal nú í
stuttu máli sagt frá þessari
einstæðu björgun.
Mahdia er lítill skjólsæll
hafnarbær við Gabes-flóa á
milli Sousse, sem áður hét
Hadrumetum, og Sfax, er
fyrrum nefndist Taparura.
Mahdia er gömul borg, og
mættu veggir hennar mæla,
gætu þeir frá ýmsu sagt:
menningarstefnum sem hafa
blómgazt og liðið undir lok,
flýjandi fólki og sigrandi
herjum. Mahdia var forðum
lögð undir Rómverja, eins og
annað úr ,,dánarbúi“ Pún-
verja, Cesar var þar gestur
eftir að hafa slæpzt hjá Kleó-
pötru sinni og síðar auðgað-
ist borgin sem höfuðborg
skattlands Rómverja. Seinna
ginu barbarískir sjóræningj-
ar yfir henni, og eitt sinn
sendi Roger II. Sikileyjar-
konungur þangað 20 skipa
flota til þess að hjálpa vini
sínum E1 Hassem, Emír af
Mahdia, þegar prinsinn af
Bougie sat um borgina 1123.
Samt var það öðru fremur
tilviljun, sem olli því, að
fornleifafi’æðin varpaði á ný
ljósi yfir þennan stað.
Otröndin í nánd við Ifrika-
^ höfða er flöt og sjórinn
útaf henni er grunnur, 4—5
km undan landi er dýpið að-
eins 20 faðmar. Sjávarbotn-
inn er skei’jóttur og þakinn
þunni'i leðju, þar sem alls
konar neðansjávardýralíf
stendur með miklum blóma.
Þarna eru auðug svampamið
og hafa þau verið sótt í meira
en 2000 ár af svampköfurum
frá sama gríska þorpinu. Áð-
ur fyrr stunduðu þeir vinnu
sína naktir og komust til
botns með því að binda stein
við fætur sína. Þegar þessir
atburðir, sem hér verður
greint frá, gei’ðust, voru þeir
hins vegar farnir að nota kaf-
arabúning. Báturinn sem þeir
nota er einkennandi fyrir þá,
i*ann er með einu geysistóru
segli, en einnig er hægt að
róa honum.
Það var í júnímánuði 1907,
að einn kafai-anna veitti at-
hygli í einni köfun sinni, smá
upphækkun á hinum venju-
lega leðjubotni og sagðist, er
upp kom, hafa séð „eitthvað,
sem líktist mörgum stórum
byssum.“ Við nánari athug-
un fundu svampkafararnir
nokkur brot úr bronzmunum,
sem sjórinn hafði étið í sund-
ur og töluvert af brotnum
leii’munum. Þessir hlutir
voru skilvíslega afhentir yf-
irvöldum staðai'ins og fund-
ur þeirra var opinberlega
skrásettur. Síðar kom svo
í Ijós, að „byssurnar" voru
margar og stórar marmara-
súlur, sem nú voru þaktar
botnleðju og verður nánar að
þeim vikið síðar
Forstöðumaður foi’nleifa-
rannsókna í Túnis var þá Al-
fred Merlin. Hann gei’ði sér
þegar ljósa þá þýðingu, sem
þessi fundur gat haft og
skipulagði köfunarleiðangur
og ásetti sér að bjarga öllu
því af þessum óvenjulega
stað, sem gæti haft fornfræði-
lega þýðingu. Þetta var vissu-
lega djarfur ásetningur á
þeim tíma, en Merlin tókst
að fá á sitt band ýmsa máls-
metandi menn m. a. í sjó-
hei'num, og fékk fjái’hagsleg-
an stuðning frá stiórninni í
Túnis og opinberum aðilum
í Fx-akklandi.
TT’imm leiðangrar voru gerð-
ir út, á árunum 1908,
1909, 1910, 1911 og 1913.
Grískir kafarar voru fengnir
til starfans, þar eð þeir voru
þá næstum einu mennirnir
sem gátu unnið á 20 faðma
dýpi. Opinberir aðilar létu í
té tvö skip, dráttarbát og
vistaskip, en þar sem þau
voru ekki alltaf við höndina
voru mestmegnis notaðir bát-
ar Grikkjanna, sem áður var
um getið. Væri hagstæður
bju- var klukkustundar sigl-
ing á þeim frá höfninni í
Mahdia á rannsóknarstaðinn.
Svæðið var afmarkað með
baujum, en ósjaldan kom það
fyrir, að næturstormar færðu
baujurnar úr stað. Þá var
ekki um annað að gera en
taka að nýju til við dýptar-
mælingar til þess að finna
hinn rétta stað. Oft kom það
líka fyrir að stormar hindr-
uðu störfin, svo að leita varð
vars skömmu eftir að komið
var á „miðin“.
Skal nú nokkuð sagt frá
köfunarstarfinu og því sem
það leiddi í ljós. Á miðju
svæðinu sem rannsaka átti
fundust um það bil 60 mar-
marasúlur, sem lágu hlið við
hlið í 6 röðum. Súlnabolirn-
ir voru í kringum tólf fet á
lengd og þvermál um 25
þuml. Auk þess voru mar-
marahlutir á víð og dreif,
súlnahöfuð og undirstöður
og ýmsir fleiri hlutir, þar á
rrieðal brot úr leirkerum, sem
skipshöfnin hafði notað til
þess að bera í olíur, vín, vatn
og mat, en aðeins lítið af
þessu var óskemmt.
Eins og nærri má geta var
ekki auðvelt að eiga við
þessar stóru súlur, og óðar en
hreyft var við þeim þyrlaðist
upp leðja og varð af svo
mikið grugg að ekki sá út
úr augum. Kafararnir skriðu
eftir hafsbotninum, þreif-
uðu sig áfram, reyndu að
grafa smágöng undir súlurn-
ar, sem hægt væri að koma
kaðli í gegnum til þess að
draga sig upp var aðeins um
tvennt að ræða: Þeir voru
orðnir örmagna af þreytu,
eða þá að þeir höfðu fundið
ennþá einn hlut hins sokkna
fjársjóðs. Maðurinn sem
gætti loftdælunnar, gætti
Kafarinn fær sér einn Carlsberg!
Um fornleifarannsóknir neöansjávar
draga þær með upp. Þeir
grófu í botninn og þreifuðu
eftir, hvort ekki festi hönd á
einhverjum fleiri hlutum, en
eins og áður segir sást ekk-
ert vegna gruggsins. Svo
miklir straumar voru niðri á
þessu dýpi að ekki var unnt
að vera niðri meira en 30—
40 mínútur í einu og oft kom
það fyrir, að kafararnir
komu gersamlega örmagna
upp og stundum enduðu köf-
unarferðirnar á hönnulegan
hátt.
Þegar kafararnir voru að
reyna að grafa undan súlun-
um komu þeir niður á timb-
urlag, um átta tommur á
þykkt, meira og minna fúið.
Þegar það var rofið, fund-
ust þar vel gerðar bronz-
styttur og fagurlega skreytt-
ur húsbúnaður.
einnig öryggislínanna, og
hann var sá eini ofansjávar,
sem hafði nokkra möguleika
til að geta sér þess til um,
hvað var að gerast niðri á
botninum. Oftast var hann
þó þögull en þó koin fyrir
að hann tautaði: „Nú hreyf-
ir hann sig“, eða „hann er að
bjástra við eitthvað". Forn-
leifafræðingarnir og aðstoð-
armennirnir fylgdust spennti
ir með þessari véfrétt og
störðu út á hafflötinn, því vel
þurfti að fylgjast með veðri
þótt ekki væri langt til lands,
því veðrabrigði gátu verið
snögg.
A ugljóst virðist að timbur-
lagið hafi eitt sinn verið
þilfar skipsins. Þegar skipið
sökk, hefur það sigið til botns
án þess að brotna mjög mik-
ið og þess vegna var farmur-
inn tiltölulega lítið skemmd-
ur neðan þil\ja. Ofan þilja
höfðu svo súlurnar verið, og
svo vel hafði verið frá öllu
gengið, að þær höfðu ekki
ti uflað áhöfn skipsins hið
minnsta í störfum hennar.
Eins og áður var lýst var
köfunarstaríið mjög erfitt.
Þeir sem uppi biðu, tauga-
spenntir 'og eftirvæntingar-
fullir, höfðu enga möguleika
til þess að fylgjast með hinni
stöðugu baráttu kafaranna
við grugg og strauma. Eina
samband kafaranna við um-
heiminn var öryggislinan, ef
þeir gáfu merki um að láta
Alfred Merlin segir að
þessi leit hafi verið mest
spennandi allra slíkra sem
hann hafi tekið þátt i á sín-
um langa starfsferli. Kafar-
arnir áttu engin orð nógu
sterk til þess að lýsa hinu
geysimikla gruggi, sem gerði
þeim svo erfitt fyrir, en
Merlin segir réttilega að ein-
mitt þessi leðja hafi verndað
gripi þá sem þarna fundust,
um aldirnar, annars hefðu
þeir verið orðnir eyddir af
sifelldum núningi við botn-
efni og einnig hefði leðjan
skýlt gripunum fyrir ör-
smáum neðanjarðarlífverum,
sem bora sér inn í kletta og
málma.
T7’ kki er hér neitt rúm til að
telja upp það, sem þarna
var bjargað úr greipum Æg-
is, enda yrði sá listi harla
þurr og langur, en til marks
um magnið má geta þess að
gripir þeir, sem þarna fund-
ust, fylla nú sex herbergi í
Bardosafninu í Túnis.
Ævintýraljómi umlykur
ennþá Mahdia-fundinn, eftir
50 ár, af því hann var eins
og fyrr segir fyrsti raunveru-
legi sigur fornleifarannsókna
neðansjávar. Það var stór-
kostleg heppni að fyrsta
forna skipsflakið, sem kaf-
arar áttu við, skyldi' vera
hlaðið svo miklu af listaverk-
um, eins og hér varð raun
á. „Ekkert þessu líkt hefur
komið fram í d:igsljósið“,
skrifar Salomon Reinach,
„síðan Pompeii og Hercula-
neum voru grafnar upp“.
Mahdia-atburðui inn sýnir
fornleifafræðina í allt öðru
ljósi en leikmaðurinn kann
að ætla. Töfrar hans liggja
ekki einungis í hinu erfiða
starfi á tuttugu faðma dýpi,
heldur í því, að það sem
þarna fannst var hvorki höll
né grafhvelfing, heldur skip.
Hvar og hvenær sem skip
ferst, á sér stað harmleikur.

Hér er vatnið svo grunnt, að
Það hlýtur að hafa sterk á-
hrif á menn að sjá þennan
stóra tiijáskrokk liggja þarna
orpinn sandi og lcðju og að
sjá akkerin, sem ckki hefur
verið létt síðan daginn ör-
lagaríka, þegar þau gátu ekki
veitt skipi sínu það öryggi,
sem til var ætlast af þeim.
En í þessu tilfelli kom fleira
til. Þetta skipsflak með góssi
sínu er afburða gott heimild-
arsafn um þá mcnningu og
lífsvenjur, sem blómguðust
Frjáls þjóð - Laugardaginn 17. desember 19öð