Frjáls þjóð - 27.10.1962, Síða 2

Börge Trolle:
Ráðgátan Greta Garbo
HVER er hún í raun og
veru, þessi Greta Garbo?
Leikkona í viðtekinni merk-
ingu er hún ekki, þótt lítið
eitt viti hún um leiklist frá
því er hún var nemandi við
leikskóla Dramaten í Stokk-
hólmi. Þar til hún lék „Nin-
otchka“ hafði hún raunveru-
lega aldrei leikið „hlutverk“,
aldrei leikið aðra mann-
eskju. Hún getur tjáð sjálfa
sig í gervi hlutverksins. Á
uinn bóginn á hún meðfædd-
an hæfileika að vera hún
sjálf fyrir framan kvik-
myndavélina — og koma öll-
um sínum blæbrigðum á
framfæri við vélina — og þar
að auki er persónuleiki
hennar svo margbrotinn,
breytilegur og glæstur, að
nægir til að heilla fólk. Mað-
ur gleymir honum trauðla.
Og maður fer óhjákvæmilega
að hugsa með sér: Hvernig
er hún eiginlega? Ráðgátan
Garbo.
Greta Garbo er þó í sann-
leika engin ráðgáta, en aug-
sýnilega fram sprottin úr á-
rekstrum milli erfðaeigin-
leika, uppeldisskemmda og
persónuleika, sem auðkenn-
ist öðru fremur af ofsafeng-
inni, sterkri og alhliða ást-
hneigð og jafnsterkum vilja
á að komast — hvað sem það
kostar — áfram í lífinu.
Það er alrangt að líta á
Garbo sem frumstætt nátt-
úrubarn, fersklega alþýðu-
stúlku — eins og auglýsinga-
verksmiðjurnar reyna stund-
um að gera úr henni. Hún
er komin af sænsku miðalda-
yfirstéttarfólki. En svo gerð-
ist það á umbrotatímum
Karls 12., þegar hörgull var
á karlmönnum í Svíþjóð, að
ein af landsins aðalsmeyjum
tók niður fyrir sig og gekk
að eiga son bónda nokkurs,
er Gustafsson hét. Ættin
reyndi þó eftir sem áður að
hafa á sér hástéttarbrag, en
hrakaði óðfluga. Föðurfaðir
Gretu var um tíma efnaður
maður, en faðir hennar
dæmigerður úrkynjunargrip-
ur: fíngerður og listelskur
maður, en veikur á svellinu
og heilsutæpur. Honum tókst
' með herkjum að vinna fyrir
fjölskyldunni við sorphreins-
un, hann þjáðist sárlega
vegna auðmýkingarinnar og
leitaði sér huggunar í
brennivíni.
Greta tilbað föður sinn
sem æðri veru, ógæfa hans
varð undirstaða að járn-
harðri ákvörðun hennar að
rétta hlut ættarinnar, verða
rik og umgangast fínt fólk.
Föðurtilbeiðslan olli kulda-
legu viðmóti hennar gagn-
vart elskhugum sínum, allt
hennar lff varð leit að í-
mynd hins látna föður síns.
Hún hafði á sér yfirbragð
höfðinglegs þunglyndis, hélt
fólki í hæfilegri fjarlægð,
fyrirleit ruddahátt.
í skarpri andstæðu við
þetta er liemjulaus kyn-
hneigð liennar. Hún hafði
yndi af að sýna sig, láta dást
að fögrum líkama sínum.
Karlmenn drógust að henni
með ómótstæðilegu afli, allt
frá því er hún var skóla-
stelpa. Hún varð leikkona til
þess að fá tækifæri til að
sýna sig.
ÞEGAR á unga aldri lærði
hún að notfæra sér seiðmagn
sitt til þess að öðlast forrétt-
indi og komast áfram í heim-
inum. Leikstjórinn Mauritz
Stiller varð henni ímynd
föðurins, og hún var honum
einlæglega þakklát fyrir það,
sem hann kenndi henni.
Hún gat ekki elskað hann,
en hún játaðist undir ein-
kennilega ást hans, vegna
þess að með tilstyrk hans gat
hún brotið sér braut.
Það var Garbo, sem vildi
fara til Hollywood — áfanga-
staðarins á leið til stjarnanna
— en ekki Stiller. Hann hafði
þá einmitt nýfengið að vita,
að honum stæði til boða for-
ystuhlutverk í miklu evr-
ópsku kvikmyndafélagi, sem
auðmennirnir Ivar Kreuger
og Hugo Stinnes ætluðu að
stofnsetja. Fyrsti sigurvinn-
ingurinn átti að vera, að
Greta Garbo léki Gretchen í
„Faust“ fyrir UFA. Stiller
fór til Ameríku til þess að
fá ógiltan samning, sem
hann hafði gert við „Metro",
og hann vildi ekkí taka
Garbo með sér. En hún
nauðaði og þrábað og bein-
línis knúði Iiann til að leyfa
sér að koma með, því hún
vissi af eðlisávísun, að Holly-
wood ein gæti hafið hana á
þann hástéttartrón, sem hana
liafði dreymt um frá barn-
æsku.
Stiller beið ósigur í Holly-
wood, en Garbo sigraði.
Hefði hún raunverulega elsk-
að hann, hefði hún farið
með honum til Svíþjóðar
aftur. En hún varð eftir,
sveik hann. Hin ofsakennda
ást á föðurnum og skyldurn-
ar við minningu hans, sú
kynlega hugmynd, að hún
ætti að bæta fyrir niðurlæg-
ingu hans í fátækrahverfum
Stokkhólms með því að
verða rík, voru henni meira
virði en hollusta við föður-
ímyndina, Stiller.
FYRSTU árin í Holly-
wood voru píslartími í lffi
Garbo. í hinni smámuna-
sömu Ameríku varð hún að
bæla niður sérstæða ást-
hneigð sína, lifa eins og
nunna, einangruð í hótel-
herbergi sínu. Hún varð að
una því, að megrunarmeist-
arar gerðu þreklegan líkama
hennar að „engu“ til að full-
nægja viðteknum hugmynd-
um um kvikmyndadísir. Af
meinlætalífinu óx mann-
fælni hennar, en ekkert gat
unnið á kynþokka hennar,
sem við hinar líkamlegu og
andlegu þjáningar fékk ein-
hvern undarlega „órannsak-
anlegan" 'dýrlingsblæ;" og
hann notfærði „Metro“ sér í
mynd eftir mynd af mistunn-
arlausri fjárgræðgi.
Skýringuna á að hún gafst
ekki upp — þótt hún væri
alein í Hollywood eftir að
aðrir Svíar og einnig þýzkir
vinir hennar með Emil Jann-
ings í fararbroddi voru farn-
ir heim — má rekja til járn-
vilja hennar og gleðinnar
yfir að sjá spariféð.hlaðast
upp, og til þess yndis, sem
það veitti henni enn að
leika, að sýna sig. Hið eina,
sem hún naut.
„DROTTNING Christ-
ina“ var óskahlutverk henn-
ar. Eins og Greta sjálf var
Christina Svíadrottning —
dóttir Gustafs Adolfs — mörk
uð föðurtengslum. Og mynd-
in magnaði Garbo-goðsögn-
ina: Konan, sem afsalar sér"
drottningartign og völdum
vegna ástar sinnar. En eins
og allar goðsögur hefur hún
endaskipti á raunveruleikan-
um. Garbo hefði aldrei af-
salaíí sér kórónu sinni vegna
ástar sinnar. En í harmsögu-
legum leikslokunum snertir
kvikmyndasagan sögu Garbo
sjálfrar á ný: elskhuginn
deyr í örmum drottningar að
loknu einvígi, fórn hennar
var til einskis færð. Stand-
andi uppi í stafni siglir hún
í hátignarlegum einmanaleik
burtu frá Svíþjóð. Þeir sem
söguna þekkja, munu minn-
ast þess, að hin raunverulega
"Cliristina drottning fór til
Spánar, þar sem hún — dótt-
ir Gustavs Adolfs — tók
kaþólska trú, gerðist drottin-
svikari við föðurhugsjón
sína. Garbo gerðist aðeins
drottinsvikari við föður-
ímyncl sína og hélt ríki sínu.
Kannski tapaði hún sálu
sinni? Eða kannski sál henn-
ar hafi aldrei verið annað en
nokkrir flöktandi skuggar á
tjaldi!
Leikur með eldinn —
Framhald af bls. 1.
ríkjamanna og Rússa, er því
enn eitt dæmi þess, af hvílíkri
óskammfeilni og tillitsleysi þessi
heimströll leika sér með cldinn,
og hve glæfralega þau fara með
fjöregg alls mannkyns.
Lærdómsríkt fyrir
fslendinga
Þessir alvarlegu atburðir eru
mjög athyglisverðir og lær-
dómsríkir fyrir okkur íslend-
inga. Þeir sýna okkur í sjón-
hending, hvernig fer fyrir þeim
þjóðum, sem ánetjast um of
stórveldunum. Þær ráða þá
ekki lengur gangi sinna eigin
mála, en eru miskunnarlaust
notaðar sem peð í refskák hinna
kaldrifjuðu hervelda, ef þeim
býður svo við að horfa.
Eftir það, sem gerzt hefur við
Kúbu, væri t. d. engan veginn
óhugsandi, að Rússar gæfu út
sams konar eða hliðstæða yfir-
lýsingu um ísland og Banda-
ríkin um Kúbu, og sjá allir,
hverjum erfiðleikum og vand-
ræðum það ylli hér, ef tefja ætti
alla flutninga til landsins með
leit að vopnum í sérhverju
skipi, sem til landsins kemur.
Brölt Rússa ú Kúbu sýnir
einnig einkar glögglega, hve
vitahaldlausar herbækistöðvar
geta verið, ])ví að Bandarlkin
hafa sem kunnugt er ramm
gerða herstöð á Kúbu. En nú
hafa atvikin hagað því svo, að
Rússar koma sér upp ennþá
öflugri herstöðvum í næsta ná-
grenni hinna bandarísku varn-
arstöðva (að sögn sjálfs Banda-
ríkjaforseta), án þess þaðan
verði nokkur rönd við reistl
Svo grátbroslegt sem þetta
er, ætti það að geta sannað
þeim íslendingum, sem fram að
þessu hafa talið okkur nauðsyn-
legt að hafa hér erlendar „varn-
arstöðvar", hve lítið traust er í
slíkum stöðvum, þegar á reynir.
Og hafi þcir einurð og karl-
mennsku til að breyta afstöðu
sinni í Ijósi þeirra staðreynda,
sem nú blasa við, þá má svo
fara, að glæfraspilið um Kúbu
verði til að bægja ófyrirsjáan-
legri hættu frá dyrum okkar ís-
lendinga.
Frjáls þjóð — laugardaginn 13. október 1962