Frjáls þjóð - 08.02.1968, Page 2

i ' FRÁ LIÐNUM DÖGÍ IM - - ’ - -■ ■ ■
Brúðkaupsveizlur í Skagafirði
Til er stutt en greinargóS lýs-
ing á brúðkaupsveizlum, eins
og þær fóru almennt fram í
Skagafirði um miðja 19. öld.
Lýsing þessi er eftir Sigurð
Pétursson á Hofstöðum. Fer
bún hér á eftir:
Þegar lioðsfólkið var kom-
ið á bæ þann, er veizlan átti
að vera, fór brúðguminn, eða
einhver fyrir bann, að útvega
frammistöðumenn, ekki færri
en tvo, oft fleiri. Þeirra verk
var að leiða fólk til sætis,
bera allt á borð og af því, og
veita allt vín. Stundum voru
sérstakir menn, sem veittu
vínið, og þá kallaðir kjallara-
menn. Mjög óvíða voru þá
þiljaðar stofur, svo að veizlu-
húsin voru oftast skemmur,
engu minni en nú eru. Oft
þurfti tvær, stundum þrjár.
Þær voru vanalega tjaldaðar
undir bitum, gafl og hliðar,
með áklæðum; þau voru með
myndum, stöfum og rósum.
Áklæði hafði hver kvenmað-
ur í sínum söðli. Flestir vildu
hafa brúðkaup sitt á vorin,
þegar bjart var um nætur og
jörðin græn. Borðum í skemm
um þessum var þannig hag-
að: Nálægt gafli hússins stóð
borð hæfilega langt, eftir
breidd hússins, á breidd
eins og nú gerist. Það
var kallað háborð, og var
fjórum til tíu þumlungum
hærra en borðin, sem voru
inn og fram með báðum hlið-
um. Þau voru mjó; eitt
borð breitt. Þá taka frammi-
stöðumennirnir að setja fólk-
ið, sem kallað var. Brúðurin
situr fyrir miðju háborði að
innan, brúðgumi við hlið henn
ar, þá foreldrar eða tengda-
ÞEIR GOMLU KVEÐA
Undír fiskihlaða
Sat ég undir fiskihlaða
föður míns og móður,
átti ég að gæta
bús og barna,
svíns og sauða.
Menn komu að mér,
ráku staf í hnakka mér,
gerðu mér svo mikinn skaða,
lögðu eld í bóndans hlaða.
Hlaðinn tók að brenna,
ég tók að renna
upp á sand,
upp á land,
upp á biskups J.and.
Biskup átti gott í bú,
gaf mér bæði uxa og kú. '
Uxinn tók að vaxa,
kýrin tók að mjólka
og fyllti upp alla hólka.
Sankti Máría gaf mér sauð,
síðan Iá hún steindauð,
annan bauð mér Freyja,
hún kunni ekki að deyja.
Gömul þula.
Vísa Kölska
Vinduteininn fyrðar fundu,
fór sú grein af vinduteini,
vinduteinn lét aldrei undan,
einatt hvein í vinduteini.
foreldrar, þá systur og bræð-
ur, og frændur. Við hina hlið
brúðarinnar sat sá, sem mest-
ur var virðingarmaður, oftast
presturinn, og svo með mikilli
nákvæmni hver niður frá öðr-
um, eftir mannvirðingum, á
báða bekki. Þetta hét brúðar
hús. Þar var úrvalið úr fólk-
inu, ef ekki komust allir í eitt
hús. Hreinn og hvitur dúkur
var á borðunum, og hnífapör
hjá hverjum manni. Þá var
borinn á borðin grjónagraut-
ur í stórum skálum og tinföt-
um. Átu þá oft margir úr
sama íláti. Grauturinn var úr
mjólk, möluðum grjónum og
rúsínum, og sæt mjólk út á.
Nú var sunginn borðsálmur.
Einhver sagði með fáurn orð-
um gestina velkomna. Þegar
allir höfðu neytt þess, er þeir
vildu, var þetta borið burt.
Nú var lagður diskur fyrir
hvern mann, og hjá hverjufh
diski þrjár pottbrauðsneiðar,
þrjár lummur og ein vafla.
Brauðið, sem lagt var hjá
diskunum, tóku konur oft
heim með sér og gáfu krökk-
unum; það þótti rétt og eðli-
legt. — Svo var borið niður-
sneitt hangikjöt á stórum tin-
fötum, smjör og hangiflot á
minni diskum. Nú var farið
hægt að öllu, skrafað og sagt
frá ýmsu. Þrisvar var farið
með bekkjunum og veitt
brennivín þeim er vildu, en
hinum mjöð, extrakt eða
messuvín. Þegar enginn vildi
meira af þessu, var sunginn
borðsálmur. Svo stóð upp sá,
er til hafði verið fenginn að
segja upp samsætinu. Þar með
var fyrir hönd brúðhjónarina
gestunum þökkuð ánægjá Ög
virðing, er þeir hefðu sýnt
þeim, gestirnir beðnir að
hraða ekki heimför, en
skemmta sér og þiggja það,
er boðið væri.
Nú var farið að skéírimta
sér, og flestir að drekka
meira eða miriria. Ménri
máttu kjósa, hvort þeir vildu
púns eða brennivín. Það var
glímt, spilað, teflt, sungið,
kveðið, sagðar smásögur eða
skrítlur, sem oft voru frá
lesta- eða verferðum, sem
voru mjög fjölfarnar af þeim,
sem þá voru rosknir, stundum
eitthvað frá Hólum. Oft beið
konan með mikilli þolinmæði
eftir bónda sínum drukknum.
Þá sagði gamalt fólk, að
þetta væri óbreytt frá þvi það
myndi fyrst eftir, nema þá
var brúðargangur, þegar
gengið var í kirkjuna. En
hvernig hann var, veit ég
ekki vel.
CTSALA Á KVENSKÖM
heldur áfram nokkra daga. — Höfum tekiff fram margar gerffir til viff-
bótar. Úrvalið á útsölu hefur aldrei veriS meira.
Verðið mjög lágt, -r- Notjð þetta sérstæða tækifæri.
SKÓVAL, AUSTURSTRÆTI 18
(Eymundssonarkjallara)
HERRA JÓN JDNSSON, FORSETIÍSLANDS
í tilefni af væntanlegum
forsetakosningum næsta sum-
ar, og með nokkurri hliðsjón
af ritstjórnargrein í „Frjálsri
þjóð“ 25. janúar, þýkir mér
hlýða, að fram komi sú skoð-
un á forsetaembættinu, sem
lítt eða ekki er á loft haldið
í almennum málgögnum —
skoðun, sem þó mun vera al-
mennari en margir þeir
hyggja, er fjálglegast ræða
um embættið og væntanlegan
arftaka núverandi forseta.
Hafa menn veitt því at-
hygli, þegar þeim berst bréf
eða jólakost í pósti, að utan
á umslagið er að jafnaði ritað:
Hr. skipstjóri Jón Jónsson.
Hr. kaupmaður Jón Jónsson
.... o. s. frv. — (þótt sjaldan
muni raunar sjást áritunin Hr.
verkamaður Jón Jónsson)?
Hvernig stendur á þessum
forneskjulega titli „Herra“,
og framandlegri notkun á
starfsheiti framan við eigin-
nafnið? Jú, „bókstafurinn blíf
ur“, og hér er að finna leifar
frá fornum þjóðfélagsháttum
og gömlum málvenjum, sem
eitt sinn voru í fullu gildi og
daglegri notkun, en fyrir
löngu eru niður lagðar á þvl
landi íslandi.
Þó bregður svo við — eftir
lýðveldisstofnun 1944 — að
reynt er að nokkru að endur-
vekja ávarpssið þennan, en til
handa tveim mönnum aðeins:
Forseta og biskupi. Líklega
mun þó mála sannast, að
„rétt“ notkun ávarpsins muni
nokkuð vefjast fyrir mönnum
— enda felst í þessu — til-
rauninni til þess að vekja upp
á ný ávarpið „Herra“ —
furðu góð mynd af eðli for-
setaembættisins. Rétt eins og
áritunin „Hr.“ á jólakorti
reynist skringilegar menjar
einar úr fornu höfðingja-þjóð-
félagi — tignarheiti, sem al-
múgamaður bar sér í munn,
er hann ávarpaði yfirstéttar-
manninn. — Þá er og forseta-
embættið hjómið eitt.
Þótt sjálfsagt mál reynist,
að fara í ýmsu eftir reynslu
og kunnáttu erlendra þjóða,
er með öllu óþarft að taka
upp nær alla þeirra siði. Þeg-
ar lýðveldi var stofnað hér
árið 1944 var nauðsynjalaust
að koma á fót forsetadómi,
svo sem að jafnaði tíðkaðist
hjá öðrum nýstofnuðum lýð-
veldum. „Þjóhöfðingi“ — kon
ungur eða forseti, á sér enga
innlenda hefð hér á landi, en
þegnum gamalla konungs-
ríkja er ef til vill nokkur vork
unn, þótt þeim finnist tóm-
legt nokkuð, að verða sviptir
allri „dýrð“ þjóðhöfðingja-
dómsins, þegar breytt var um
stjórnarhætti. Þá voru kon-
ungar gerðir valdalausir
gerfi-embættismenn, eða
valdalausir „forsetar“ settir á
stól. Raunar hefur verið reynt
Friáls hióð — Fimmtudagur 8. febrúar 1968.