Frjáls þjóð - 08.02.1968, Side 5

Þau tíðindi hafa nú gerzt
á Alþingi, að dómsmálaráð-
herrann, Jóhann Hafstein,
hefur lagt fram tillögur til
breytinga á kosningalögun-
um, sem fela það tvennt í
sér, að ekki verði unnt að
bjóða fram fleiri lista en
einn fyrir. sama stjórnmála-
flokk í kjördæmi og að yfir
lýsing flokksstjórnar þurfi
að fylgja framboðslista til
þess að hann geti talizt listi
flokksins. Eru tillögur þess-
ar fram komnar af tilefni
framboðs Hannibals Valdi-
marssonar o. fl. fyrir kosn-
ingar til Alþingis á s.l. vori,
en sá listi var af landskjör-
stjórn úrskurðaður sem lög
legur listi Alþýðubanda-
lagsins í Reykjavík svo sem
menn muna. Ekki er annað
að sjá en að öll dagblöðin
hafi fagnað tillöguflutningi
dómsmálaráðherrans og
hafa þau fullyrt að enginn
vafi væri á samþykkt
þeirra. Eitt þeirra talar jafn
vel um það, að með þessu
sé verið að „binda endi á
skollaleik". Þó hefur það
nú skeð, að ungir Sjálfstæð-
jsn?£nn í Háskóla íslands
hafa tekið upp harða bar-
áttu gegn þessari tillögu og
telja hana stefna að auknu
flokksræði, sem sízt megi
verða meira. Hefur félag
þeirra, „Vaka“ mótmælt
þessari tillögu harðlega í
samþykkt. Frjáls þjóð fagn
ar þessari afstöðu og vonar,
að þessir menn beiti áhrif-
um sínum í Sjálfstæðis-
flokknum til að þessi til-
laga verði dregin til baka
eða felld.
Frjáls þjóð telur, að hér
sé á ferðinni mjög alvarlegt
mál, sem almenningur
verði að kynna sér og láta
til sín taka. Fyrir kosning-
ar og er Alþingi kom sam-
an í haust var gerð nokkur
grein fyrir þessum málum
hér í blaðinu, en með tilliti
til þess, sem nú hefur skeð,
þykir okkur rétt að rifja
upp aðalatriði málsins.
HVERJU Á AÐ BREYTA?
Það er nú alveg ótvírætt
og viðurkennt, fyrst og
fremst með úrskurði Lands
kjörstjórnar í vor og með
afgreiðslu Alþingis á kjör-
bréfum í haust, að fullyrð-
ingar þessa blaðs og að-
standenda I-listans um á-
kvæði kosningalaga voru
réttar. Samkvæmt núgild-
andi kosningalögum frá ár-
inu 1959 er heimild til þess
að fleiri en einn listi séu
í kjöri fyrir sama stjórn-
málaflokk í kjördæmi, og
samkvæmt 41. gr. laganna
skulu slíkir listar merktir
með sama bókstaf, t. d. A,
AA, B, BB o. s. frv. Hafa
slík ákvæði gilt frá árinu
1933. Eina skilyrði laganna
til þess að listi teljist listi
ákveðins stjórnmálaflokks
er það, að meðmælendur
listans skulu lýsa því yfir,
fyrir hVern stjórnmálaflokk
listinn sé fram borinn og
vanti þá yfirlýsingu, teljist
listinn utan flokka. Með
lista Hannibals í vor fylgdi
yfirlýsing meðmælenda
hans um að listinn væri
borinn fram fyrir Alþýðu-
bandalagið og fullnægði
hann því skilyrðum kosn-
ingalaganna til að teljast
listi þess flokks. Á þeim
grundvelli úrskurðaði lands
kjörstjórn, sem á endanlegt
úrskurðarvald um merk-
ingu framboðslista, að þessi
listi skyldi merktur GG. Er
þá komið að þeim skolla-
leik, sem vissulega var leik-
inn í vor, en hann var fyrst
og fremst fólginn í furðu-
legu framferði Yfirkjör-
stjórnar í Reykjavík, er
hún þvert ofan í úrskurð
Landskjörstjórnar og ský-
laus ákvæði laga merkti um
ræddan lista sem I-lista,
utanflokka. Hefði Jóhanni
Hafstein verið ólíkt meiri
sæmd og virðingarauki að
því að fyrirskipa rannsókn
á orsökum þeirrar vald-
níðslu, sem þarna var fram
in, og sjá til þess að slíkt
gæti ekki endurtekið sig.
HVERNIG URÐU NÚ-
GILDANDI ÁKVÆÐI
TIL?
Nú skulum við víkja að
hinu, sem er aðalatriðið nú,
hvers vegna þau ákvæði er
að finna í kosningalögun-
um, sem gera slík tví- eða
jafnvel þríframboð sama
stjórnmálaflokks í kjör-
dæmi möguleg. Óspart hef-
ur verið látið að því liggja,
að hér sé eyða eða gat í
löggjöfinni, sem einhverj-
ir refir hafi notfært sér til
að setja á svið sjónleik eða
að núgildandi ákvæði séu í
lögunum fyrir gleymsku
' eða mistök við afgreiðslu
laganna. Þetta er reginmis-
sk’Iningur. Hér er engin til
viljun eða gleymska á ferð
heldur bein og skýlaus vilja
yfirlýsing löggjafans. í úr-
skurði landskjörstjórnar,
sem fyrr var að vikið, seg-
ir svo: „ . . . í 41. gr. er
afdráttarlaust heimilað að
fleiri en einn lista megi
bjóða fram fyrir sama
stjórnmálaflokk í kjördæmi
og skal þá merkja listana
svo sem mælt er í grein-
inni. Meðferð kosningalaga
á Alþingi 1933 og 1959 sýn-
ir, að ætlan löggjafans var
sú, að ekki þyrfti samþykki
stjórnmálaflokks til þess að
listi yrði borinn fram fyrir
flokkinn“.
Þeir Alþingismenn, sem
nú virðast staðráðnir í því
að samþykkja tillögu Jó-
hanns Hafsteins ættu að
fletta upp í Alþingistíðind-
um og kynna sér þær um-
ræður sem urðu t. d. um
kosningalögin á þinginu
1933. Þá voru til þeir menn
á Alþingi, sem sáu þá hættu
er fylgdi þeirri skipan, sem
Jóhann Hafstein vill nú inn
leiða. í frumvarpi ríkis-
stjórnarinnar, sem þá var
lagt fyrir þingið var gert
ráð fyrir því, að skrifleg
viðurkenning flokksstjórn-
ar þyrfti að fylgja framboði
til þess að það teldist fram-
boð flokksins. Gegn þessu
risu þingmenn og felldu
þetta ákvæði. Forystu um
það höfðu þeir Hannes
Jónsson, Pétur Ottesen og
Jón Sigurðsson frá Reyni-
stað. í umræðunum um
þetta mál kom það mjög
ljóslega fram, að þingmenn
töldu, að ákvæðið um sam-
þykki flokkstjórnar stuðl-
aði mjög að alræði flokks-
stjórna yfir þjóðarheildinni
og einstaklingum. Það kom
m. a. fram hjá Pétri Magn-
ússyni, þingmanni Sjálf-
stæðisflokksins og einum
virtasta lögfræðingi þeirra
tíma, síðar ráðherra, að
reynslan hefði sýnt, að ekki
færu alltaf saman þpðar-
hagsmunir og flokkshags-
munir og því væri nauðsyn
legt að veita flokksstjórn-
um aðhald. M. a. sagði Pét
ur svo um þetta: „ . . . tel'
ég engum efa undirorpið,
að heppilegra sé, að þing-
mennirnir finni til ábyrgð-
ar gagnvart þjóðinni en
gagnvart flokkunum. En á
því gætu ef til vill orðið
einhverjir misbrestir, ef
það í framkvæmdinni væru
flokksstjórnirnar einar, er
réðu yfir endurkosningu
þeirra.“
Það þarf því enginn að
vera í vafa um það, að þau
ákvæði kosningalaga, sem
nú á að breyta, eru þang-
að komin vegna þess að
löggjafinn taldi þeirra þörf
og taldi að með þeim væri
verið að vernda og styrkja
lýðræðið í landinu. Þau
orð, sem viðhöfð voru í
umræðum um þetta mál þá,
eiga fyllilega við enn þann
dag í dag og jafnvel miklu
fremur. Hér í blaðinu hef-
ur margsinnis verið bent á
þá hættu, sem lýðræðinu
væri búin af auknu flokks-
ræði og hversu mjög flokk-
arnir hefðu náð hér óeðli-
lega miklu valdi, sem leitt
hefur af sér margs konar
óheilbrigt ástand og spill-
ingu. Tillaga dómsmálaráð-
herrans nú er enn einn vott
ur um sókn flokksræðisins
inn á svið lýðræðisins og
miðar stórlega að því að
draga úr lýðræðislegum
réttindum fólksins. Flokks-
stjórnum er það tvímæla-
laust mikið aðhald að vita,
að flokksmenn hafi mögu-
leika til þess að sýna al-
menna óánægju með fram-
boð í verki með öðrij fram-
boði í nafni flokksins. Það
stuðlar fremur en nokkuð
annað að því, að við val
frambjóðenda sé tekið til-
lit til sem flestra sjónar-
miða og er fremur til að
útiloka annarleg sjónarmið
og hagsmuni. Reynslan hef-
ur sýnt, að engin ástæða er
til að ætla, að þessi réttur
verði misnotaður. Hér er
fyrst og fremst um að ræða
nauðvörn þess fólks, sem
stendur að baki stjórnmála-
flokki, gegn gerræðisfull-
um aðgerðum flokksstjórn-
ar.
Það liggur nú nokkuð
ljóst fyrir, að stjórnmála-
flokkarnir ætla sér að af-
nema þennan rétt fólksins.
Hljóta það að leljast ill tíð-
indi og alvarleg. Eina leið-
in til að hinara að þetta
verði gert, er sú, að hinir
almennu liðsmenn allra
flokka rísi upp til andstöðu
gegn þessum iyrirætlunum
og knýji forystumennina til
að láta af þeim. „Vaka“ hef
ur hér riðið á vaðið og á
þakkir skildar fyrir. „Frjáls
þjóð“ skorar hér með á sam
tök í öllum stjórnmála-
flokkum en þó einkum á
samtök unga fólksins að
taka upp harða baráttu
gegn þessari árás á lýðræð
ið og hrinda henni. H.H.
—O—
MEÐ LÝÐRÆÐI
GEGN FLOKKSRÆÐI
Með þessari exi var barizt gegn flokksræðinu í síðustu
alþingiskosningum. Verður það í síðasta sinn, sem slík bar-
átta er leyfð?
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 8. febrúar 1968.
5