Frjáls þjóð - 15.02.1968, Blaðsíða 2

FRÁ MÐNUM DÖGUM
BRAUÐVEIZLUR EYFIRÐINGA
hann; er þá ekki annars gelið,
en að öllu hafi reitt vel af, en
óhönduglega þótti fólkið fara
að mat sínum. Frú Ingibjörg
Schulesen (Ólafsdóttir kaup-
manns Sandholts kona Sigfús-
ar sýslumanns Scliulesens á
Húsavík) hefur sagt mér af
brauðveizlum við Mývatn og
á Flateyjardal. Auk brauðs
þess, sem áður er nefnt, voru
bornar þar á borð sætuþykkn-
iskökur og kallaðar „súkku-
lubrauð“.
í þjóðfræðiritinu Huld birti
Ólafur Davíðsson fróðlega rit
gerð um siði og venjur, þar á
meðal eitt og annað um veizl
ur og veizlusiði. Ólafur grein-
ir frá því, að í Eyjafirði hafi
.á.öndverðri 19. öld verið altítt
við brúðkaup að halda svo-
nefndar brauðveizlur. Fékk
hann móður sína, Sigríði Ól-
afsdóttur prófastsfrú á Hofi í
Hörgárdal, til að lýsa veizlum
þessum. Sigríður var fædd
1839 á Grund í Eyjafirði, dótt
ir Ólafs Briems, trésmiðs og
bónda þar, og konu hans,
Dómhildar Þorsteinsdóttur.
Frásögn frú Sigríðar á Hofi
af brauðveizlunum eyfirzku
er skráð á síðasta áratug 19.
aldar. Frásögnin er svohljóð-
andi:
Brauðveizlur voru almenn-
ar í Eyjafirði í æsku minni, og
var ég í mörgum þeirra. Þær
fóru fram á þessa leið: Þegar
presturinn var búinn að setja
,svörtu hnapphelduna' á brúð
hjónin, þá var setzt undir
borð, sem alsett var brauði.
Hvorki voru hnífar né diskar
á borðinu, en frammi fyrir
hverjum manni voru brauð-
turnar. Undirlagið voru fjór-
ar eða fimm laufakökur úr
sigtuðu rúgmjöli, flattar
þunnt út og allar útskornar
með laufum og rósum. Þær
voru steiktar í smjöri eða
tólg. Ofan á þær var svo hrúg
að lummum, kleinum, pönnu-
kökum, skonrokskökum og
hagldabrauði, og svo stóðu
sírópsbollar til og frá um allt
borðið. Þegar allir voru nú
komnir í gott lag, og frammi-
stöðumenn sáu, að fólksfjöld-
inn og turnafjöldinn stóðu
heima, þá var byrjað að
syngja borðsálm. Þegar hann
var búinn, stóð einhver upp,
sem hafði verið kjörinn til
þess áður,’ pg sagði: „Brúð-
hjónin biðja boðsgestina að
þiggja þaðssem fram er reitt“.
Þá komu allar hendur á loft,
og fóru menn að brjóta brauð
ið og dýfa hverjum bita ofan
í sírópið og stinga svo upp í
sig. Þá fóru menn og að
skrafa og skeggræða. Þessar
víntegundir voru á boðstól-
um: mjöð, hálfþykkur sætur
drykkur, einkum ætlaður
kvenfólki ,sem ég hefi aídrei
heyrt getið um síðan, extrakt,
messuvín og svo brennivín,
sem ávallt var sjálfsagt. Þeg-
ar menn voru nú hættir að
borða, var aftur sunginn
borðsálmur, og þá staðið upp:
Menn gátu ekki torgað
helmingnum af þessu brauði,
en hver tók leifar sínar, batt
utan um þær klút og kom
þeim svo á vísa staði, þangað
til heim var farið. Konur tóku
leifar manna sinna og barna.
Það þótti ósvinna og stór-
mennska, ef einhver skildi
brauð sitt eftir á borðinu.
Sumar kerlingar brutu gat á
skonroksköku, helltu þar inn
í síróp/ og tróðu svo brauð-
rnola sem tapba í gatið; ekki
þótti það kurteislegt og var
það heldur gert í laumi.
Stundum fór svo að leka úr
klútbögglunum hjá þeim
gömlu, og fór þá unga fólkið
að brosa. — Svo var farið að
drekka púns, rommpúns, og
var þá venjulega farið að
syngja, en menn kunnu fátt í
þá daga af lagvísum, og rak
því oftast að því, að menn
fóru að spreyta sig á gömlu
tvísöngslögunum, t. d. f
Babýlon við vötnin ströníi,
Brúðhjónabojli, Margt er
manna bölið o. s. frv. Aldrei
var dansað í þá daga. Fyrsta
veizla, sem ég dansaði í, var
1855, ,og það var svokölluð
matarVeizla (súpa og steik),
en 1857 var ég í þeirri sein-
ustu brnuðveizlu, sem ég hefi
heyrt getið um. —
Ólafur Davíðsson bætir
þessu við frásögn móður sinn-
ar:
Svo lítur út, sem brauð-
veizlur hafi hvergi, tíðkazt,
nema í Eyjafirði og næstu
sveitum. Móðir mín segist
muna eftir brauðveizlu, sem
utansveitarfólk var í. Það
hafði aldrei séð slíka fram-
reiðslu og vissi ekkert, á
hverju það átti fyrst að snerta
af brauðinu. Loksins tók það
það til bragðs, a glápa á prest
inn og fara a alveg eins og
ÞEIR GÖMLU KVEÐA
Kóngsbænadagsvísur
Kóngsbænadagur var lögskipaður föstuhalds- og
bændadagur 1702, en gerður lögrækur úr helgidagatölu
1893.
I.
Innan sleiki ég askinn minn,
ekki er saddur maginn,
kannast ég við kreistinginn
kóngs á bænadaginn.
II.
Efnin vönd
aukast og vandræðin:
fer í hönd
föstudagssulturinn.
Fyrir því kvíða margur má
matbráður dóni,
að ekki skuli þeir fæðu fá
frá fimmtudagsnóni
til laugardags
lifandi nauða, —
gg sé það strax
þeir svelta til dauða,
en annars lags
má leita við kauða:
að skammta þeim fullan skattinn sinn
áður en kirkju fara á fund, x
svo fullur sé maginn,
kreika svo með káta lund
á kóngsbænadaginn.
GETUM VIÐ\LÆRT?
HVAÐ
Enn höfum við íslending
ar verið óþyrmilega á það
minntir, hve náttúruöflin
hér við land geta verið mátt
ug og hve aflvana við í
rauninni erum gagnvart
þeim þrátt fyrir alla þá
tækni, er við státum af. Við
höfum enn orðið að sjá á
bak mannslífum í hafið og-
öll þjóðin syrgir með fjöl-
skyldum hinna látnu. önn-
ur þjóð hefur einnig orðið
fyrir þungum búsifjum hér
við land að undanförnu og
eiga margir um sárt að
binda vegna þess.
Um leið og við syrgjum
þá, sem Ægir hefur þann-
ig tekið, hljótum við að
reyna að gera okkur grein
iyrir því, hvort við höfum
í rauninni gert allt, sem í
okkar valdi stendur til að
vernda líf sjómanna okkar
og sæfarenda gegn árásum
náttúruaflanna. Bretar hafa
nú fyrirskipað ítarlega rann
sókn vegna þeirra slysa,
sem brezkir togarar hafa
orðið fyrir að undanförnu
og er það álit manna, að
þar sé mörgu ábótavant í
öryggisútbúnaði. Við ís-
lendingar höfum á undan-
förnum árum orðið fyrir
miklu manntjóni og —
skipa og þrátt fyrir ein-
hverja rannsókn eftir mikla
baráttu og gagnrýni er það
samt svo, að enn eigum við
langt í land til að geta ver-
ið stoltir af þeim öryggisút-
búnaði, er við búum skip
okkar út með. Þess vegna
er það okkur áreiðanlega
hollt að fara nú að dæmi
Breta og taka þessi mál til
vandlegrar athugunar, sem
leiði til raunhæfra fram-
kvæmda. Ættum við m. a.
að fylgjast rækilega með at-
hugunum Breta og þeim úr-
bótum, sem þeir kunna að
gera.
BARÁTTAN VIÐ ÍSING-
UNA
í sambandi við þau sjó-
slys, sem hér hafa orðið að
undanförnu, rís fyrst og
fremst sú spurning, hvort
ekki sé unnt að ’finna betri
ráð í baráttunni við ísingu,
er hleðst á skipin. Það kom
fram í viðtölum við hina
brezku sjómenn, að mjög
mun hafa skort verkfæri
um borð í skipum þeirra til
að berja ísinn. Að sögn mun
svo einnig verá um borð, í
flestum íslenzkum togur-
um. Um þetta var mikið
rætt fyrir nokkrum árum,
er íslenzkur togari fórst
vegna ísingar, að því er á-
litið var. En hér mun að
mestu hafa verið látið við
það eitt sitja að tala um
hlutina, en framkvæmdir
setið á hakanum. Er nú
ekki ráð, að fyrirskipað
verði að öll íslenzk skip
verði jútbúin hentugustu
verkfærum til að berjast
gegn ísingu?
En ^ínnig vaknar sú
spurning í þessu sambandi,
hvort nú á þessum tímum
tækninnar sé ekki unnt að
gera skipin þannig úr garði
að ísing nái ekki að festast
á þeim, t. d. með raf- eða
Frjáls þjóð
gufuútbúnaði. Þetta þyrfti
að kanna, og ef þetta er
unnt, ætti ekki a ðleyfa
smíði nokkurs skips án
slíks útbúnaðar.
GÚMBÁTARNIR
Það hefur margsinnis
sannazt, hversu stórkostleg
björgunartæki gúmbátar
eru og nægir þar að minna
á björgun skipverja af m.b.
Ver nú nýlega. Hitt hefur
jafnframt komið mjög á-
þreifanlega í ljós, að til
þess að þessir bátar komi
að fullum notum, þarf frá-
gangur þeirra og útbúnað-
ur allur að vera mjög vand-
aður. Hefur vissulega
margt verið gert þar til úr-
bóta undanfarin ár í sam-
ræmi við þá reynslu, sem
fengizt hefur, en betur má
þó gera. Hér skal einkum
bent á tvennt. Það skeður
æði oft, að gúmbátar slitna
frá skipum, er þeim hefur
Fimmtudagur 15. febrúar 1968.