Frjáls þjóð - 15.02.1968, Page 5

#
-
DAGAR OG HEILAGIR
SÝKNIR
Nútímaljóð handa skólum
Erlendur Jónsson tók saman
Ríkisútg-áfa námsbóka
Reykjavík 1967
Ríkisútgáfu námsbóka var
upphaflega ætlað það hlut-
verk að veita ungmennum
sem og öllu námsfólki and-
legan forbeina. En af mikl-
um vanefnum hefur sá
beini verið veittur. Einkum
hefur orðið misbrestur á
útgáfu þeirra bóka sem
ætlaðar hafa verið skóla-
fólki til lestrar í íslenzkum
bókmenntum. Ég minnist
t. a. m. Lestrarbókar handa
unglingum I—IV í saman-
tekt þeirra Árna Þórðarson
ar, Bjarna Vilhjálmssonar
og Gunnars Guðmundsson-
ar og Skólaljóða sem Kristj
án J. Gunnarsson hefur val
ið. í lestrarbókunum var
samankomið margt hið
bezta úr íslenzkum bók-
menntum frá fyrstu tíð. En
í vali verkanna var ekki
mótuð nein stefna; þar ægir
saman óskyldustu þáttum;
þár ér ekki gerð grein fýr-
ir, hvort þetta úrval eigi að
sýna ákveðin bókmenntaleg
einkenni tímabils, stefnu
eða höfundar. Ekki var
unnt að sjá, að valið væri
IÐNGREIN FRAMTÍÐAR-
INNAR
Eitt af því, sem Banda-
rikjamenn hafa lagt hvað
mesta áherzlu á, er tölvu-
iðnaðurinn. í Frakklandi
eru sjö af hverjum tíu tölv-
um af bandarískum upp-
runa. Sama hlutfall gildir í
löndum Efnahagsbándalags
ins yfirleitt. Þannig ráða
Bandaríkjamenn algjörlega
yfir þeirri iðngrein, sem
mikilvægust verður í fram-
tíðinni. Allar aðrar iðn-
greinar verða háðar raf-
eindatækninni. Þess vegna
leggja Bandaríkjamenn svo
mikla áþerzlu á þetta, en
Evrópumenn horfa á að-
gerðarlausir.
Fyrri iðnbyltingin fólst
í því, að smíðaðar voru vél-
ar, sem losuðu menn við
hluta áf líkamlegu erfiði
þeirra. Síðari iðnbyltingin,
sem nú stendur yfir, leit-
ast við að smíða vélar, sem
losa menn við hluta af and--
legií erfiði þeirra og auka
þannig andlega afkasta-
sérstaklega miðað við
þroska þess fólks sem læsi
það. Auk þess var gengið
fram hjá þýðingum er-
lendra bókmennta. öðru
máli gegndi um útgáfu
Skólaljóða. Sú bók er ætl-
uð börnum og unglingum í
skyldunámi. Samt sem áð-
ur voru tekin í það safn
ljóð sem lítið erindi eiga
við fólk á því aldursskeiði.
Engar handbækur handa
kennurum fylgdu þessum
kynningarritum, aðeins lítil
fjörlegar orðaskýringar.
Kristján J. Gunnarsson gaf
þó út með Skólaljóðum eins
bókmenntir
konar leiðbeiningar. Sú bók
er reyndar dæmigerð um
handbragð þeirra manna
sem sífellt eru að gefa út
bókmenntaverk, en hafa
hvorki menntun né hæfi-
leika til þess að inna slíkt
sómasaiiiregá af hendi. í
annán stað virtust þessír út
gefendur hafa beig af sam-
tímabókmenntum; aðeins
lítill hluti þessara bóka var
helgaður þeim.
Á fyrirfarandi hausti hef-
getu. Rafeindatækni gegnir
svipuðu hlutverki í síðari
iðnbyltingunni og rafmagn
i hinni fyrri. Hún er algjör-
lega óhjákvæmileg. Fyrir
fimmtíu árum var rafmagn-
ið frumskilyrði fyrir tækni-
þróun. Nú kallar að á sama
hátt þörfin á að hagnýta
rafeindatæknina.
EFTIR FIMMTÁN ÁR
OF SEINT
Ef núlifandi kynslóð
skynjar ekki ógnunina frá
Ameríku og lærir ekki að
snúast gegn henni, verður
það of seint eftir fimmtán
ár. Þess vegna verða menn
strax að gera sér ljóst, hvað
gera þurfi. Og Evrópa verð
ur að gera róttækar ráð-
stafanir, því hér er hrein-
lega við að stríða menning-
arlega yfirburði Bandaríkj-
anna. Auðvitað eru Banda
rikjamenn ekki gáfaðri en
Evrópumenn, en þeir nota
gáfur sínar betur, og ein-
mitt það er menning, se^ir
Servan-Schreiber.
ur forlagið svo ætlað að
bæta úr þessu; það gefur
út safn ljóða eftir nokkur
lifandi ‘skáld. Erlendur
Jónsson, bókarýnir Morgun
blaðsins, kunnur af ein-
kennilegum skrifum um
bókmenntir í það blað, hef
ur séð um útgáfu þessa
verks, sem nefnt er Nútíma
Ijóð handa skólum. Erlend-
ur ritar inngang að bókinni
og kynnir hvern stakan höf
und. Innganginum er skipt
niður í kafla: Hvað er ljóð?
Skáldskapur og veruleiki.
Hvað er fegurð? Form og
efni, „Bókmenntagildi", og
loks Ljóðalestur. Eins og
sjá má af þessari upptaln
ingu, er ekki ráðizt á garð-
inn, þar sem hann er lægst
ur. Höfundur reynir hér að
rita um og skýra hugtök,
sem hingað til hafa reynzt
óskýrgreinanleg, og flest-
ir bókmenntafræðingar
sneiða hjá eða nota í mjög
afstrakt merkingu, enda
heyra þau fagurfræði til, en
það er einmitt sú aftur-
ganga, sem fæstir gagnrýn-
endur vilja vekja upp á ný.
Erlendur Jórfsson getur
sem vonlegt er lítið nýtt
selt í sumblið; hann endur-
bakar aðeins gamlar lumm-
ur; ræðir aldnar hugmynd-
ir og reynir að blása í þær
lífi með því að höfða til
veruleikans, oftast með
hjálp lágkúrulegra samlík-
inga. En hann gerir sig og
sekan um að mistúlka þess-
ar klissjur. Archibald Mac-
Leish á t. d. ekki við með
orðunum, a poem should
not mean but be, að „lcsand
inn eigi að skynja fegurð
hvers verks eins og hann
skynjar fegurð landslags,
litar og tóns“ (leturbr. mín),
heldur, að ljóðið sé í sjálfu
sér veruleiki; það skírskoti
ekki neins annars; lifi sínu
eigin lífi.
Inngangsorð Erlendar
Jónssonar eru á köflum lip
urlega samin. En honum
virðist ekki vera ljóst fyrir
hverja hann var að semja
þennan formála. Hann hef-
ur greinilega ruglazt á sýkn
um dögum og heilögum;
það serri hæfir bókmennta-
unnendum Morgunblaðsins
hentar ekki skólafólki. Þess
vegna hefði verið ákjósan-
legt, að hann hefði byggt
innganginn á annan /veg
upp; gert hann að leiðarvísi
að því hvernig gerst má
lesa ljóð; sýnt hvernig nýja
gagnrýnin vinnur, lýst
vinnubrögðum hennar.
(Einna næst þessu kemst
hann í kaflanum Form og
éfni). Og hann hefði átt að
fjalla um þau hugtök sem
sameiginleg eru bundnu
máli og óbundnu, svo sem
hrynjandi, líkingar o. s.
frv. og lýsa rækilega þeim
lögmálum, sem ríkja bæði
innan hinna svokallaðra
rímaðra ljóða og órímaðra,
en ekki rita markleysu um
stuðla og höfuðstafi og hina
svokölluðu formbyltingu.
Og í stað gagnlítilla upplýs-
inga um hvert einstakt
skáld, t.d. „Þorsteinn Valdi
marsson er skáld ljóðræhna
tilbrigða“, sefði hann bet-
ur búið skólafólki einhver
verkefni í hendur, lagt fyr-
ir þau spurningar, lagt að
þeim að skrifa ritgerðir um
einstök kvæði.
í eftirmála gerir Erlend-
ur Jónsson grein fyrir vali
sínu. Hann hefur tekið upp
í kverið ljóð eftir þau skáld
sem ekki eru orðin fimm-
tug. Þessi vinnubrögð eru
áþekk því þegar börnum
er raðað niður í bekk eftir
aldri. Og þó svo að þessi
háttur sé hafður á, vant-
ar í bókina ljóð eftir tvö
skáld, sem þar ættu tví-
mælalaust að vera: þá Stef-
án Hörð Grímsson og Jón-
as Svafár. Ljóðagerð síð-
ustu ára verða ekki gerð
npin viðhlítandi skil, nema
ljóð þeirra séu tekin með.
Ennfremur sætir það furðu
að Dagur Sigurðarson, Guð-
bergur Bergsson, Steinar
Sigurjónsson og Baldur
Ragnarsson skuli ekki eiga
kvæði í þessu kveri. Þá er
þess að gæta að það sem
venjulega er kallað nútíma
ljóðlist á sér langa <&g
merka sögu. Brautryðjend-
ur stefnunnar, ef stefnu
skyldi kalla, ættu skilið að
fá veglegan sess í ljóðaúr-
vali sem þessu. Hvers
vegna voru ljóð eftir Stein
Steinarr ekki valin? Og það
nær heldur ekki nokkurri
átt, að ljóðum Halldórs
Laxness, Snorra Hjartarson
ar og Jóns úr Vör, skuli
vera hafnað á þeirri for-
sendu, að þeir séu eldri
en fimmtugir. Og hví ekki
að taka ljóð eftir Jóhann
Sigurjónsson og Jóhann
Jónsson með í slíkt kynn-
ingarrit?
Ég ætla mér ekki að ræða
hér val einstakra ljóða. Það
er ávallt matsatriði hvaða
Ijóð skulu tekin með í slíka
bók; hafa verður í huga, að
hún er ætluð skólafólki; eft
ir því verður að sníða henni
stakk.
Frágangur þessa hvers er
snöggtum skárri en Lesbók
ar I—IV og Skólaljóða;
myndskreytingin er illa
gerð, sérstaklega myndirn-
ar af höfundunum. Ríkisút-
gáfa námsbóka hefur ekki
enn fengið listamann til að
lýsa bækur sínar. í þeim
efnum kyssir forlagið enn
sem fyrr rassinn á ösku-
busku.
Sverrir Tómasson.
★
Lesið
Frjálsa þjóð
Eitt þeirra blaða, sem koma út í Reykjavik, en fáir
vita um, er Stúdentablaðið. Formi blaðsins hefur ný-
lega verið breytt, kemur það nú að jafnaði út með dag-
blaðssvip, og er stefnt að því, að það komi út mánaðar-
lega í framtíðinni.
í Stúdentablaði er að sjálfsögðu jafnan mikið fjallað
um hagsmunamál háskólastúdenta, félagslíf þeirra og
önnur stéttarleg hugðarefni. En þar má líka finna ýmis-
legt fleira. Frjál.s þjóð hefur fengið leyfi til að birta úr
síðasta blaði ritdóm um Nútímaljóð Erlends Jónssonar
eftir ritstjóra Stúdentablaðs, Sverri Tómasson.
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 15. febrúar 1968.
5