Frjáls þjóð - 22.02.1968, Blaðsíða 2

T
FRÁ LIÐNUM DÖGUM
Sunnlenzkar brúðkaupsveizlur á 19. öld
Finnur Jónsson bóndi á
Kjörseyri í Strandasýslu, var
fæddur árið 1842 á Stóru-
völlum í Landssveit, en frá
átta áia aldri og fram á nítj-
ánda ár ólst hann upp á Laug
ardalshólum í Laugardal í Ár
nessýslu. — í minningaþátt-
um sínum lýsir hann brúð-
kaupsveizlum, eins og hann
kynntist þeim á Suðurlandi
um og eftir miðbik 19. aldar.
Finnur segir þannig frá:
í mínu ungdæmi kynntist
ég ekki öðrum veizlum en
brúðkaupsveizlum og erfi-
drykkjum. Ég var í fjölmörg-
um þeirra, því að foreldrum
mínum, og móður minni eftir
að faðir minn lézt, var boðið
í flest samkvæmi í nágrenn-
inu, og okkur systkinunum
ásamt þeim. Flest eða öll
hjón héldu veizlur, þegar þau
giftu sig, þótt efnalítil væru.
Hjón voru ætíð gefin sam-
an í' kirkju þeirri, sem þau
áttu sókn að. Þegar boðsfólk
var komið á kirkjustaðinn,
var því vanalega veitt kaffi
með brauði, tvíbðkum, pönnu
kökum, "vöflum og lummum
og svo vín, brennivín handa
karlmönnum, en kirsuberja-
vín eða messuvín handa kven
fólki. Þegar búið var að
skauta brúðinni, sem stund-
um gekk seint, því að gömlu
faldarnir voru viðamiklir, og
þurfti að festa þá vel, hófst
brúðargangurinn. Þá var
prestur kominn skrýddur fyrir
altarið. Brúðarganginum var
hagað þannig, að fyrsr leiddu
tvær helztu konur sveitarinn-
ar brúðina á milli sín, en
ógiftar stúlkur leiddust þrjár
og þrjár á undan út að kirkju
dyrum og skipuðu sér báðum
megin við þær meðan brúð-
hjónin voru leidd í kirkju til
sæta sinna fyrir framan grát-
urnar. Tveir helztu boðsgestir
meðal karlmanna leiddu brúð
gumann á eftir brúðarskar-
anum, en fólk er gekk þar á
eftir, bæði karlar og konur,
gekk reglulítið. Þar á eftir
gekk söngflokkurinn. Þegar
brúðargangurinn fór af stað
frá bæjardyrum til kirkju, hóf
söngflokkurinn sönginn, og
meðhjálparinn hringdi þar til
fplkið var komið inn í krkj-
una. Vanalega var sungið við
brúðarganginn versið nr. 307
í aldamótasálmabókinni,
„Fyrsta brúður til fyrsta
manns“. Þá var vanalega á
undan hjónavígslu sunginn
sálmurin nr. 309 í sömu bók,
„Heimili vort og húsin með“.
Úr kirkju var brúðargangur-
inn með þeirri breytingu, að
brúðhjónin leiddust á undan
hinu fólkinu. Þegar komið
var úr kirkju bjó fólkið sig
af stað þangáð serrí' veízlajx
átti að vera. Þegar boðsfólk
var komið á veizlustaðinn,
var það oft fyrsta verk
frammistöðumannsins að
safna söðuláklæðum allra
boðskvenna og tjalda með
þeim innan veizlusalinn, sem
oft var skemma, þar sem ekki
var stofá til. Og jafnvel þótt
stofur væru á bæjum, voru
þær sjaldan svo rúmgóðar,
að þær rúmuðu alla boðs-
gesti. Vanalega var búið að
setja borð og setubekki, þeg-
ar fólk kom á veizlustaðinn.
Þá var borinn matur á dúk
að borð og gestir leiddir til
sætis, og var það sannarlega
vandasamt verk fyrir frammi-
stöðumenn, því að sett var
eftir mannvirðingum, og
ekki hafa allir ætíS veriS á-
nægðir með sæti sitt, þótt
aldrei yrði ég var við opin-
beijan ágreining út af því.
Venjulega var þríréttað. Byrj
að var að syngja borðsálminn
„Faðir á himnahæð“ við dyr
veizluskálans, þegar búið var
aS bera fyrsta réttinn á borð.
Var hann ýmist vínsúpa, hrís
grjónavellingur eða vanaleg
kjötsúpa, eftir því hvað veizl
ur voru fínar. Að enduðum
borðsálmi mælti frammistöðu
maður hátt og skýrt: „IJeið-
arleg brúðhjón segja alla gesti
velkomna, og biðja þá að
neyta þess, sem fram er reitt,
og biðja alla að færa á betri
veg, þótt eitthvað kunni áfátt
að verða.“ Þegar allir voru
hættir við fyrsta réttinn, var
borið af borði og borinn inn
v : ;ru'
annar rettur, sem var stor-
. ' steik eða kalt hangikjöt og
stundum hvort tveggja með
tilheyrandi brauði, viðmeti og
fleiru, að ógleymdu víni fyrir
karla og konur. Þriðji réttur
voru pönnukökur, vöflur og
lummur, og varu vanalega
hvorki bornir lausir diskar né
hnífapör með þeim rétti. Svo
var kaffi borið, annað hvort
áður en upp var staðið eða
síðar og það held ég hafi oft-
ar verið, en man það óglöggt.
Áður en staðið var upp frá j
borðum, var síðari borðsálm- L
urinn sunginn, „Guð vor fað-
ir vér þökkum þér“, og var
söngurinn vanalega fjörugri
við síðari þorðsálminn, því að
þá voru menn búnir að fá
sér hressingu.
''Að enduðum síðari borð-
sálmi mælti frammistöðumað
ur: „Heiðarleg brúðhjón
þakka öllum hingað komnum
og biðja alla að fyrirgefa það,
sem áfátt hefur kunnað að
vera og óska öllum heiðarleg-
um boðsgestum góðrar heim-
ferðar.“
Stundarkorni eftir að staðið
var upp frá borðurn, var farið
að hita vatn í púns. í það
var haft púnsextrakt eða
romm og sykur. Það var
blandað í stóra leirskál eða
könnu. Var púnsinu síðan aus
ið í glös og bolla, ef glös voru
of fá, með súpuskeið eða öðru
sem fyrir hendi var. Þá var
ætíð farið að syngja. í þann
tíma þekkti almenningur
ekki dans og undi vel við
sönginn. Hver söng með sínu
nefi, og enginn gat sagt, að
hann kynni söng fremur öðr-
um. Þá var oft sunginn tví-
söngur, og var hann skemmti-
legur, þegar söngmenn voru
góðir. Margir lcarlmenn urðu
góðglaðir, en aldrei kom fyrir
handalögmál eða ryskingar í
þeim samkvæmum, sem ég
var í, ög voru þau þó mörg.
Yfirleitt man ég ekki eftir
öðru en allt færi siðsamlega
fram, þótt um fjölmennar
veizlur væri að ræða og sumir
yrðu kenndir. Nú á tímum
sakna ég sérstaklega tvísöngs
ins, yn því miður lærði ég
hann ekki....
Allmikinn undirbúning eða
umstang þurfti að hafa fyrir
veizlunum. Það þurfti að
fara á þá bæi, þar sem helzt
var til borðbúnaður, og reiða
það í skrínum og kofortum
á veizlustaðinn. Síðan þurfti
að skila því að lokinni veizlu,
og komu þá stundum fyrir
vanhöld og ruglingur, einkum
ef allt var ekki vel merkt frá
hverjum bæ.
ÞEIR GÖMLU KVEÐA
NESJAMENN
•'tl iifíf .ur:'■ •■ : — ' ■' s
Komin er sólin Keili á og kotið Lóna, —-
Hraunamennimir gapa og góna,
er Garðhverfinga sjá þeir róna.
Álftnesingurinn úti liggur og aldrei sefur,
dregur hann meira en drottinn gefur,
dyggðasnauður maðkanefur.
Seltimingurinn siglir .hér um síla móa,
hann er eins og eytin tóa, x
aftur úr honum stendur róa.
Séra Ámi Helgason
Kjell Gjöstein Resi:
SÖNNU FRIÐARTILBOÐI HAFNAÐ
Eftir röð af innihaldslitl-
um og óraunhæfum „frið-
artilboðum“ — ekki aðeins
frá Bandaríkjamönnum —
birtist loks tilkynning frá
málsaðila í Víetnam, sem
verðskuldaði . athygli.
Ásfæðan er ekki aðeins sú,
að hún hafi raunverulegt
innihald, heldur einnigj- að
hernaðarstaðan virtist gera
hana trúverðuga.
Tilkynning þessi kom
fram daginn áður en John-
son lagði fyrir þingið ár-
lega skýrslu sína um fjár-
hag ríkisins, og það var for
maður fastanefndar Norður
Víetnam í París, Mæ Van
Bo, sem birti hana. Þar var
endurtekin með ákveðnara
orðalagi fullyrðing utanrík-
isráðherra NorðuriVíetnam
frá því í desember, sem
lauk með þeim orðum, að
stöðvun loftárása „mun
leiða til samninga.“ Áður
höfðu Norður-Víetnamar
orðað þetta óljósar og sagt,
að þeir ef til vill „myndu
setjast að samningaborði“.
Mæ Van Bo vildi koma
í veg fyrir annan misskiln-
\ ing og tók fram, að „maður
þarf ekki að vera sérfræð-
ingur í málfræði til að
skilja, að það breytir merk-
ingu þessarar yfirlýsingar,
þegar skipt ér um tíð hjálp-
arsagnarinnar“.
Yfirlýsing Mæ Van Bo
kom fram í sjónvarpsvið-
tali. En þegar það kom í
ljós, að samtalinu yrði ekki
útvarpað fyrr en eftir
nokkra daga, sagði fasta-
nefnd Norður-Víetnama
blöðunum frá nokkrum at-
riðum yfirlýsingarinnar.
Johnson skyldi fá vitneskju
um þetta, áður en hann
flytti þinginu skýrslu sína.
Víetnamar hafa alltaf
staðið fast á því, að þeir
vildu ekki semja í sprengju
regni. Einnig hafa þeir lát-
ið koma fyllilega í ljós, að
þeir myndu ekki draga úr
hernaðaraðgerðum sínum í
norðurhluta Suður-Víetnam
áður en samningaviðræður
byrjuðu. Með því köstuðu
þeir sínu bezta trompi af
hendinni fyrirfram. Það er
staðreynd, sem Bandaríkja-
menn verða að reikna með,
og það hefur U Þant hvað
eftir annað dregið fram.
Að undanförnu hefur
Þjóðfrelsishreyfingin með
hjálp Norður-Víetnama unn
ið mikið á í Suður-Víetnam.
Þessar aðstæður gera frið-
artilboð Norður-Víetnama
trúverðugt, og fyrir þá sök
er miklU' hörmulegra, að
Bandaríkjamenn skyldu
hafna því. Víetnömum
finnst nú ekki, að þeir séu
settir upp við vegg, en
2
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 22. febrúar 1968