Frjáls þjóð - 25.04.1968, Blaðsíða 2

FRÁ LIÐNUM DÖGUM
SKÁLDIÐ Á LEIRULÆK
Vigfús Jónsson frá Leiru-
læk á Mýrum, f. um 1648, d.
1728, er kunnastur undir nafn
inu Leirulækjar-Fúsi. Hann
var sonur séra Jóns Ormsson-
ar a3 Kvennabrekku, og ólst
þar upp hjá foreldrum sínum.
Kojn snemma.í Ijós, aS hann
var vel viti borinn, gæddur
ótvíræSri skáldgáfu, en ill-
orSur og hrekkjóttur. Fjöl-
kunnugur var hann talinn, og
ganga af honum rnargar sög-
ur, sem víða má finna í þjóS-
sagnaritum. Fara hér á eftir
nokkrar þeirra, einkum tengd
ar lausavísum hans.
Einn góðan veðurdag að
sumri til, sat móðir Vigfúsar
í baðstofuhúsi meS barn í
hendi, og var það tökubarn
eða niSursetningur. Vigfús
var þar hjá móSur sinni, þá
ungur aS aldri. Húsfreyja
þurfti aS víkja sér eitthvaS
frá og bað Vigfús að sitja
með barnið á meðan, en hann
mætti ekki hafa neitt ljótt
um hönd yfir því. Vigfús tók
við barninu, en móðir hans
gekk burt. Þegar húsfreyja
var komin fram fyrir bað-
stofuhurSina, heyrði hún aS
Vigfús var farinn aS kveSa
eitthvaS við barnið. Hún
nam staðar og hleraði til,
hvað Vigfús væri að kveða,
en það var þetta:
Varaztu, þegar vits, færS
gætt,
til vonds ei le^ðu liendur,
þaS er gjörvallt þjófaætt
þaS sem aS þér stendur.
Húsfreyja gekk inn aftur,
rak Vigfúsi rökna löðrung og
sagði aS hann ætti ekki að
kveða svona ljótt við barnið.
Svo fór hún fram aftur og
hlustaði eftir, hvaS Vigfús
tæki nú til bragSs. Heyrði
hún, aS hann fór aftur aS
kveSa við barnið, og var þaS
þessi vísa:
Faðir þinn var furðu hvinn,
frændur margir bófar,
ömmur báðar og afi þinn,
allt voru þetta þjófar.
Þegar húsfreyja heyrði
þetta, hélt hún leiðar sinnar,
því að hún þóttist viss um,
að þaS væri árangurslaust aS
vanda um orSbragS Vigfús-
ar.
Einhverju sinni var maður
jarðaSur að Álftanesskirkju,
bóndi einn þar úr sókninni.
Ekkja hans var við greftrun-
ina og tregaði hún mann sinn
ákaflega. Fékkst hún ekki til
þess að'vfara burt frá leiði
hans. Vigfús var nærstaddur
og heyrði á tal manna um
vandkvæSi þetta. Hann sagS
ist ekki trúa öðru en aS fá
mætti ekkjuna burt frá leiS-
inu, og báðu menn hann bless
ÞEIR GÖMLU KVEÐA
STÖ KU R
Allur fugl úr eggi skríður
ungur í fyrsta sinni,
fær sitt eigi flug að síður,
fer svo ætlan minni.
Athuga þú, hváð ellin sé,
ungdóms týndum fjöðrum,
falls er von að fornu tré,
fara mun þér sem öðrum.
Fyrir þreyttum ferðasegg
fölskvast ljósin brúna;
ráði guð fyrir oddi og egg,
ekki rata ég núna.
Leiðast tekur himinn og hauður,
hagur bágur alla daga;
andvana frá auð burt vendi.
Undarlegt er stríð lífsstunda.
Páll Vídalín.
Eftir spánskan hrút
Vinur ástkær, um veg farandi,
vend hingað þínum sjónarbaug,
berhöfðaður slík bein skoðandi,
þótt bleik og skinin séu þaug.
Auðmjúkur þessu líki lút!
— Liggur hér krof af spönskum hrót.
Hann var yppastur hér um slóðir
hornrekenda, það játum vær,
og af útlenzku borinn blóði,
bauðst þó að lemba vorar ær,
góðan fjárafla gerði þrátt, —
gekk það allt til á spanskan hátt.
Öll hans hreystiverk upp að rita
ekki tekst mér í þetta sinn.
Eitt vil ég þó, sem allir vita,
umgetið hafa, kæri minn,
sem er, að hann fékk saman skeytt
sauða kynferði tvö í eitt.
Loksins til fulls þó linna hlutu
- lífsins kraftar og virðing hans,
hverjum með andakt áður lutu
yppurstu hrútar þessa lands.
Út þeim síðasta anda blés.
örþjáður horna-Móises.
Jón Þorláksson.
aðan aS hafa einhver ráð til
þess. Vigfús gekk nú hægt og
stillilega að leiðinu, kraup
þar niður að fótalagi og fór
aS þylja þar bænir sínar í
hendur sér. Eftir litla stund
fór grátekki konunnar að smá
minnka. Kom henni til hug-
ar, að Vigfús væri hiárta-
betri en orð færi af, og fór
hún að taka eftir, hvað hann
væri að þylja. Vigfús skerpti
róminn, og heyrSi konan nú
gjörla að hann hafði vísu
þessa yfir hvað eftir annað:
Fjandinn hefur sótt hans sál,
sem þeim flestum lógar.
Hann er kominn í heljarbál
og hefur þar píslir nógar.
Þegar ekkjan heyrði þetta
reiddist hún, hætti aS gráta,
stökk upp frá leiSinu og gaf
Vigfúsi utan undir um leiS.
Að því búnu hélt hún til bæj-
ar og hugði af harmi sínum,
en Vigfús kom hlæjandi inn
til manna og sagSi, að sig
hefSi lengi grunað, að sér
mundi takast að sefa sorg
ekkjunnar í bráðina.
Ekki ber mönnum saman
um tildrög hinnar kunnu vísu
sem hér fer á eftir. Allar heim
ildir eigna vísuna Leirulækj-
ar-Fúsa og telja hana bera
vott um fjölkynngi hans.
Hann hafi getað smogiS í
jörS niSur!
Eg sting mér niður og
steypi af dás,
stattu ei nærri, kona!
Mér var ekki markaður bás
meir en svona og svona.
Leirulækjarfúsi og Sigurð-
ur Gíslason Dalaskáld voru
óvinir. SigurSur var talinn
göldróttur eins og Fúsi. Sig-
urður drukknaði á BreiSafirði
1688. Þá kvað Vigfús:
SigurSur dauður datt í sjó,
dysjaSur verSur aldrei,
í illu skapi út af dó
og í ramma galdri.
-0-
Fúsi var í brúðkaupi og
orti þá fyrir hjónaskál:
Brúðhjónabollinn
berst áð höndum mér,
í tískunni ég tolli
og tala svo sém ber:
Ávaxtist sem önd í mó
eSa grásleppa í sjó.
Hér á enda hnoðá ég ró,
haldiS þið piltar við.
Þessa vísu gerði Fúsi éinn-
ig viS hjóhaskál:
BrúShjónunum óska eg
aS þau eti vel smér,
fiskinn með feiknum rífi,
flotinu ekki hlífi,
ketið með kappi snæSi
kvikindis-hjónin bæði.
Einhverju sinni þegar Fúsi
var við Álftaneskirkju komst
hann að því, aS presturinn
var beðinn að taka fólk til
bænar og hafði látiS miSa
meS nöfnum þess innan í
handbókina. Þar eð Fúsi sat
rétt viS altarið náði hann mið
anum á meðan prestur sneri
sér fram og tónaSi, en stakk
öðrum miða með þessum
hendingum á aftur inn í hand
bókina:
Nikulás langi
meS hund í fangi;
Halldór krakur,
baulubakur;
ValgerSur flæða,
LambastaSa-læða;
Imba pula,
Valka gula,
Kristín skita
sem allt vildi vita;
Gunna pysja,
tíkin Ysja
og Krunki.
Leirulækjar-Fúsi hefur ver-
ið gáfumaður að upplagi,
enda má sjá aS hann hefur
lagt stund á fornfræði, og er
til eftir hann í 'handriti í
Landsbókasafni skýring Ingl-
ingatals. En hann varS
snemma einrænn og undar-
legur, eins og kveðskapur
hans ber vott um. Bróðurson
ur Vigfúsar var Árni Magnús
son handritasafnari og forn-
fræðingur.
úr víðri veröld
Flest löndin í S-Amer-
íku eru víðfræg sökum hins
mikla misréttis, sem þar
hefur tíðkast í sambandi
við efnalegt ástand hjá
þegnunum, auk margs ann
ars, er þykir lítt til fyrir-
myndar í þokkalegu þjóð-
félagi þó að ekki sé talað
um fyrirmyndarríki eins og
okkar!
Ef þú drekur þrjá bolla
af kaffi á dag, eyðir þú upp
hæð, er svarar til þess, sem
verkamenn á kaffiekrunum
í Suður-Ameríku fá í laun
fyrir störf sín. Meðalárs-
laun landbúnaðarverka-
2
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 25. apríl 1968