Frjáls þjóð - 09.05.1968, Page 2

FRÁ LIÐNUM DÖGUM
um auð og örbirgð
Sögubrot
Á fyrri hluta 18. aldar var
sýslumaður í Rangárþingi
Brynjólfur Thorlacius á HlíS
arenda. Hann var maður ætt-
stór, sonur ÞórSar biskups.
Þorlákssonar og konu hans
Guðríðar Gísladóttur sýslu-
manns aS Hlíðarenda í Fljóts
hhS Magnússonar. Brynjólf-
ur sýslumaður var búmaður
góður og auSugur, enda
erfSi hann mikið fé eftir for-
eldra sína og fékk auS með
konum sínum, en hann var
tvíkvæntur. SíSari kona
Brynjólfs sýslumanns var Jór
unn Skúladóttir prests á
Grenjaðarstað Þorlákssonar.
Sonur þeirra var Jón Thorla-
cius, sem hér verður nokkuS
frá sagt.
Jón Thorlacius er fæddur
á HlíSarenda um 1720. Svo
virðist, sem hann hafi notið
rpikils eftirlætis í foreldrahús
um. Bar snemma á góSum
gáfum hans, en léttúðarfull-
ur þótti hann og ófyrirleitinn
í meira lagi, hrokafullur og
eýðslusamur. Þó er þess get-
iS, að hjartagóSur væri hann
og gjafmildur viS fátæka
menn og umkomulausa. Jón
var sendur í Skálholtsskóla
og gekk þar allt skipulega
fyrir honum. Fékk hann góð-
an vitnisburð þaSan og hélt
til háskólans í Kaupmanna-
höfn, þar sem hann skyldi
nema lögvísi. Gekk honum
þar vel fyrst, en brátt sló
hann sér lausum, tók að
drekka, og námiS fór út um
þúfur.
Árið 1747, eftir fimm ára
dvöl í Kaupmannahöfn, kom
Jón heim próflaus. Ekki
munu foreldrar hans hafa vit
að þaS í fyrstu, hversu lítið
hafði orSið úr náminu ytra.
NokkuS var þaS, að þau tóku
í móti honum meS svo mikilli
viðhöfn, að meS eindæmum
var talið. Segir sagan, að þá,
er hann kom úr Hafnarvist-
inni, hafi rautt klæSi verið
breitt á gangstíginn fyrir
hann þaðan sem hann fór af
baki og heim aS bæjardyr-
unum.
Meðan Jón var við háskóla-
nám, nafSi hann einu sinni
komiS heim og dvaliS meS
foreldrum sínum sumarlangt.
Þar var þá ung stúlka, Þór-
unn, dóttir Halldórs Brynj-
ólfssonar biskups á Hólum.
Felldu þau Jón hugi saman.
Nú hafði það gerzt, áður en
Jón kom frá Kaupmannahöfn
í síðara skiptið, aS foreldrar
hans sendu Þórunni norður
til Hóla. HöfSu þau orðið
vör viS samdrátt þeirra. en
líkaSi ekki stúlkan handa
Jóni, þótti hún æriS léttúSar-
full, eyðslusöm og ekkert bú-
konuefni. Jón saknaði vinar
í stað, er Þórunn var farin.
Kom þar brátt, aS hann
kvaðst þurfa að bregða sér
norður í land. Föður hans
grunaSi, hvaS undir byggi.
SkrifaSi hann Halldóri bisk-
upi bréf meS Jóni, þess efn-
is, aS hann bað biskup að
gifta Jóni ekki Þórunni, þótt
hann bæði hennar. Jón fór í
bréfiS á leiðinni, eyðilagði
það, skrifaði annaS og stældi
hönd föSur síns. ÞaS var þes?
efnis, aS ef Jón bæði Þórunn-
ar, vænti hann, að biskup vís-
aSi honum ekki frá. Svo baS
Jón Þórunnar, og var þar eng
in mótstaða. Giftust þau á
Hólum og fóru svo suður að
HlíSarenda. Þórunn reiS á
undan í hlaðið. Hjónin voru
komin út. Hún kastaSi á þau
kveSju af hestbaki: „Sælir',
faðir góSur, sælar móðir góð,
hérna er hringurinn, og viS
erum gift“. Er auðsætt, að
Þórunn hefur vitað hug
þeirra og viIjaS sýna þeim ó-
sigur þeirra sem átakanlegast.
Jón fékk Kirkjubæjarklaust
ursumboS, en varð að sleppa
því aftur vegna drykkjuskap-
aróreglu. SíSan bjó hann á
BarkarstöSum í fáein ár, en
keypti því næst Stóra-Núp
og bjó þar lengi. Fátt er sagt
af búskap hans, en því meira
af drykkjuskapnum. Er sagt,
að Þórunn hafi drukkið engu
síSur en bóndi hennar. Það
vildi Jón þó ekki, og eitt sinn,
er, brennivínskvartil kom úr
kaupstaS, fór Jón með það
upp á stofuloft, læsti síðan
loftinu og kvartilinu. En Þór
unni varS ekki ráðfátt. Hún
vissi, hvar á loftinu kvartilið
var, tók nafar og boraSi upp
um loftiS og botn kvartilsins.
BrennivíniS bunaði niður, en
hún setti ílát undir bununa.
Síðan fór hún meS brenni-
vínið inn í búr og drakk að
vild sinni. En Jón greip í
tómt, er hann ætlaSi að fá sér
hressingu úr kvartilinu.
Jón Thorlacius var skytta
góð, lá oft í skothúsum og
drap marga refi. Seldi hann
skinn þeirra. Þórunn átti góS-
an rokk. Eitthvert sinn, er
þau hjón voru bæði drukkin,
sló í ertingar milli þeirra.
Braut Jón þá rokk Þórunnar
til aS skaprauna henni. Hún
hafSi engin orð, en fór út í
skemmu og skar skottin af
öllum refaskinnum, er Jón
átti þá. Þótti Jóni það ekki
betra en henni rokkbrotiS.
Má af þessu ráSa, að um-
hyggjuse'mi þeirra fyrir heim-
ilinu var ekki mikil, enda
gekk auðurinn óðum til þurrð
ar. Jón seldi jarSir sínar
hverja eftir aðra, og sá litla
staSi andvirðisins. Þótti mönn
um stundum, sem eigi væri
sjálfrátt um eySsluna. Eitt
sinn, er Jón reið yfir Nauta-
vaS, kastaði hann fjórum
spesíum í ána og sagSi: „Eng
inn víkur þér neinu, vesaling-
ur“. Þá er Jón seldi Grundar-
torfuna í Eyjafirði, sendi
kaupandi honum forsiglaSan
sjóvettling fullan upp að
þumlum af spesíum. Jón var
drukkinn, er hann tók við,
hvolfdi úr vettlingnum á
stofuborðiS, setti hnefann í
hrúguna og bað það allt fara
til andskotans. Spesíurnar
hrutu um gólfiS og mátti
heimafólk hirSa peningana.
Hafði hver sem náði og sló
eign sinni á, því Jón vildi ekki
heyra þá peninga nefnda
framar.
Einu sinni visiteraSi Hann
es biskup Finnsson Stóra-
Núpskirkju. Fann hann þá í
kirkjubókinni auSa opnu,
sem hlaupið hafSi verið yfir
af vangá. í hina auðu opnu
ritaSi biskup þessi orð: „Állt,
sem í þessa oþnu er skrifað,
skal vera ógilt og ómerki-
legt.“ Þá er biskup hafði lagt
frá sér pennann, tók Jón hann
og ritaSi neSanundir: „Guð
veri sálu herra biskupsins
Hannesar Finnssonar náðug-
ur á síSasta degi“! Sagt er,
aS biskupi hafi mislíkað, en
látiS þó, sem hann vissi ekki.
Þar kom, að Jón hafði selt
allar jarðeignir sínar nema
Stóra-Núp. En búfé hans
stráféll veturinn 1784, næst-
an eftir Skaftárelda. Var Jón
þá einnig kominn í skuld viS
kirkjuna og missti jörðina al-
gerlega upp í skuldina. Flutt-
ist Jón síðan að RauSárhól í
Stokkseyrarhverfi og bjó þar
nokkur ár. viS örbirgð mikla.
Þá var, þaS eitt sinn, er
Hreppamenn nokkrir fóru
heimleiðis úr Eyrarbakka-
kaupstað, að þeir mættu Jóni
nálægt Hraunsá. Var hann
gangandi og illa klæddur og
hélt á tinfati í hendi. Hann
veifaði tinfatinu til þeirra og
sagði: „Nú er allur Hlíðar-
endaauSurinn farinn til and-
skotans nema þetta/og skal
það fara líka.“ Þá var Jón þó
alveg hættur aS drekka. Tin-
fatið ætlaði hann að selja fyr
ir bjargræSi, og var nú á leiS
til kaupstaðar meS þaS.
Síðustu árin var Jón til
heimilis í Árkvörn í Fljófs-
hlíð hjá Þóru dóttur sinni og
Jóni Einarssyni manni henn-
ar. Árlega fór hann til altaris
að Stóra-Núpi. 1 einni þeirri
ferS veiktist hann af lungna-
bólgu og andaðist, rúmlega
áttræSur. Hann var jarðsett-
ur á Stóra-Núpi. Þórunn kona
hans varð háöldruð. Hún and
aSist 1813, á 88. aldursárl.
★
ÞEIR GÖMLU KVEÐA
Brot úr ljóSabréfi til Guðlaugar á Hrafnagilá.
Höfðingsjónfrú heiðursverð og harla fögur,
mátulega mittisdigur,
menntasvanni prýðilegur.
Pára vil ég prófastsdóttur pistil smáan,
þó í tómi naumu, nýjan,
nema Ijóðin vantar í hann.
Uppbyrjaðan ársins hring og alla tíma
kristilegur blíðu blómi
bliki á yðar jómfrúdómi. ’
Bið ég að hann bevarist í bezta friði
tíð um næstu tólf mánaða,
taki vöxt, en engan skaða.
Virðið þetta bragarblað sem biðils væri,
á mjúku brjósti látið lúra
og lesið það á milli dúra.
Allra síðast óska ég það yður dreymi,
að við bæði sofum saman,
sætt fremjandi hjónagaman.
Jón Þorláksson.
Merkískvenmaður
Skáldið var tóbakslaust, Sigga bæfti úr því, hafði raunar
gert sams konar góðverk áður.
Nærirðu á mér nefið enn,
hálaskorðin dygga.
Mikill djöfuls merkis kven-
maður ertu Sigga!
Páll skáldi.
Ó V I S S A
Umtalsmátin eru hvurt
úr mér sálin dæmist,
og hverjir Pálinn bera burt,
þá banaskálin tæmist.
Páll skáldi. \
1 l
2
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 9. maí 1968.