Frjáls þjóð - 23.05.1968, Blaðsíða 5

yAVV.'.VAWAV.'.VAW.VV.'AW.SW.V.WAVAV.WAí.V.V.'.W/AV.V.V.y.V.V.W.V-W.V.V.SVV.'.V.VV.'.V.'.V.V/.V.V.V.V.V.V.V.V.V
Gunnar Karlsson:
OLNBOGABÖRN í VELFERÐARÞJÚÐFÉLAGI
í
I
í fyrri greinum mínum um
menntamannaþörf þjócSfé-
lagsins þykist ég hafa sýnt
fram á brýna þörf á, a<5 stúd
entar skili sér betur að próf-
borðinu í háskóla. En hvað
er hægt a<S gera til þess?
Nefna mætti fjölmargt, og
sums staðar kann að vera um
margar útgönguleiðir að
velja. Hér skal að sinni aðeins
tekið til athugunar eitt at-
riSi, fjárhagsaðstaða stúd-
enta. Ekki er þarmeð sagt, aS
það sé mikilvægast, en þaS
er sennilega auðskildast fyrir
ókunnuga og auðveldast úr-
lausnar.
LÁN OG UMFRAM-
FJÁRÞÖRF
Á síðastliðnum vetri voru
teknar upp nýjar réglur utn
úthlutun námslána til stúd-
enta. Er fjárþörf þeirra á-
ætluð eftir neyzlukönnun,
sem gerð hefur veriS meSal
stúdenta í þyí skyni. Nokk-
urt tillit er teldS til aS-
stæSna, t. d. bama á fram-
færi stúdenta, bó engan veg-
inn nægilega. Tekjur hvérs
stúdents eru dregnar frá þess
ari fjárþörf, og nefnist útkom
an umframfjárþörf. Síðan eru
’veitt lán, sem fylla upp í á-
kveSinn hundraðshluta um-
framfjárþarfar, og gilda þess-
ar réglur um stúdenta við
Háskóla íslands:
I
i
1. námsár 20% af umfrfjárþ.
2 — 35----------—
3 — 45----------—
4 _ 60------—
5 — 70----------—
6 — 80------—
7 _ 90-----------
Á fyrstu þrem árunum við
háskólann hér, þeim tíma er
flestir heltast úr lestinni, fá
stúdentar þannig innan við
hélming umfram fjárþarfar
sinnar greiddan í lánum. Auk
þess eru Stúdentum gerðar
upp 34—40000 kr. lágmarks-
tékjur á ári, og lán getur
aldrei farið yfir 70000. Stúd-
entar sem lesa allt áriS, t. d.
vegna erfiSra prófa eða at-
vinnuleysis, fá því aldrei aS
láni eins mikinn hluta um-
framfjárþarfar og gefiS er
upp hér aS framan.
Þetta eru réglurnar, sem
settar voru síÖastliðinn vetur.
Þeir stúdentar, sem ættu nú
aS vera famir að bæta úr sér-
fræðingaskorti landsmanna,
en hurfu frá námi, þeir áttu
ekki kost á líkt því eins góð-
um lánakjömm.
HVERNIG Á AÐ AFLA
AFGANGSINS?
Með lánaréglunum nýju
hefur menntamálaráðherra
undirritaS markverða yfirlýs-
ingu. Hann viSurkennir, aS
lánin sjái stúdentum aSeins
fyrir litlum hluta af þvi fé,
sem þeir þarfnast umfram
vinnutekjur. Hvemig eiga
þeir aS afla sér hins hlutans?
Hvemig á stúdent á fyrsta
eða öðru námsári, e. t. v. með
5—7 ára nám framundan, aS
verða sér úti um þau 65—80
% af umframfjárþörfinni,
sem hann fær ekki í náms-
launum?
Svarið getur verið á ýmsa
vegu, en við skulum skipta
kostum stúdentsins í þrjá að-
alflokka.
1. VINNANDI STÚDENT
Stúdentinn eykur vinnutekj
ur sínar á kostnaS námsins.
Hann lýkur ekki tilskildum
prófum á réttum tíma og
missir því allan kost á náms-
lánum. Þannig kemst fjöldi
stúdenta í allvel launuS
störf, því stúdentsmenntun er
víSa metin nokkurs í vinnu-
launum. Ekkert rekur þessa
menn út á námsbrautina aft-
ur, enda er þess oft enginn
kostur, sízt þegar menn kom-
ast í vítahring hárra skatta.
AuSvitaS njóta þessir
menn menntunar sinnar og
vinna nauðsynleg störf : þjóft
félaginu. En þeir bæta ekki
úr þörfinni á háskólamennt-
uðum sérfræSingum.
2. HINN SVELTANDI
STÚDENT
Stúdentinn dregur úr fjár-
þörf sinni niður fvrir það
mark, sem stjóm lánasjóðs
getur látið sér detta í hug,
lifir við sult og seyru og lýkur
sínu námi. Þetta er sú róman-
tíska stúdentsmynd, sem lengi
hefur lifaS hér í hugum
fólks, hinn skinhoraSi stúd-
ent, sem nærist á þurru
brauSi í þröngu kvisther-
bergi, þar sem frýs í blek-
byttunni.
Gallinn á þessu er bara sá,
aS stúdentum finnst þetta líf
ekkert rómantískt lengur.
Þeir hafa komizt upp á aS
líta á sig sem velferðarþjóð-
félagsþegna, og gera kröfu
til aS fá bæði í sig og á. Þeir
hafa eins og annað fólk, ekki
sízt á þrítugsaldri, margir
nokkra tilhneigingu til að
ganga í hjónaband og jafn-
vel eignast böm.
Reynslan er því sú, að
flestir stúdentar velja fyrr-
nefndu leiðina, eigi þeir ekki
kost hinnar þriðju.
3. KRÓKALEIÐIR
Allir vita, aS hér hefur út-
skrifazt talsverSur fjöldi stúd
enta á undanförnum ámm,
og sumir þeirra hafa lifaS viS
mjög bærileg kjör. Skýringin
er sú, aS á veltiárunum að
undanförnu hafa opnazt ýms
ar krókaleiðir út úr ógöngun-
um. Sumir hafa notið góSs
af kapphlaupinu um vinnu-
aflið og komizt í hálaunuð
yfirvinnustörf um Iangan eða
skamman tíma. Aðrir hafa
hlotið mikla aSstoS ætt-
menna sinna og notiS afrakst
urs af kapphlaupinu um
vinnuafl þeirra. Fleira slíkt
mætti nefna.
Allar þessar krókaleiSir em
ótryggar, koma misjafnt nið-
ur, og nú virSast þær óðum
aS lokast. Öllum er þeim það
sameiginlegt, að þær eru ó-
samboðnar meðal fólks, sem
þykist vilja halda uppi vel-
ferðarþjóSfélagi og tryggja
öllum ömgga afkomu. Há-
skólastúdentar vita fullvel,
aS þeir vinna þjóðnauSsyn-
leg störf meS námi sínu og
eiga fullan rétt á að lifa eins
og aðrir þjóSfélagsborgarar.
MENNTUN OG
ÞJÓÐHOLLUSTA
Einhver kann að svara
þessu á þá leiS, að stúdent-
ar eigi að leggja á sig þröng-
an kost, einlífi og betl á að-
standendum sínum. Þeir eigi
aS gera það vegna menntun-
ar sinnar og þess þjóSfélags,
sem þeir eiga að þjóna. Ekki
treysti ég mér til aS synja
fyrir þaS. £g vil sízt af öllu
kvarta fyrir hönd stúdenta,
enda veit ég, að margir sjá
glaSir á bak velmegun hins
almenna borgara til þess að
geta stundað nám sitt. Hins
vegar er það staSreynd, að of
fáir kjósa þennan kost, til
þess að þörf þjóðfélagsins fyr
ir háskólamenntaSa menn sé
fullnægt. í fljótu bragSi virð-
ist mér eina ráSiS að viSur-
kenna stúdenta sem þegna
velferðarþjóðfélagsins.
WAVAVAWAVAWAWAVAVAVAVAWAVAVAVAVAVAWAVAWAVA’.WAVAVAV.WAWAWAWAWAVA’AWAVAVAV.
viðjar af sér sroátt og
smátt. Engin bylting á sér
stað, en „dropinn holar
bergið blátt“, og smátt og
smátt var fuliu sjálfstæði
náð 1944 með sögulegum
áfanga 1918.
Nú hefði mátt vænta
þess, að þjóð, sem orðin
var jafnþjáð af alls konar
trfríki, fyrst innlendra höfð-
ingja og síðar erlendra „yf-
irstéttarraanna“, mundi
hafa lært eitthvað af þess-
um þrengingum öllum og
forðaðist stefnu þessara að
ila og fyndi einhverjar
heillavænlegri leiðir en hin
ar troðnu slóðir þessara
þióðarkvalara.
En sagan segir okkur
aíít annað. Við erum virla
Iausir við hið illræmda
„danska vald“, sem kom
fram að lokum í algerri ein-
okun á hvers konar við-
skiptum, álögum og átthaga
fjötrum, fyrr en við sem
sjálfstæð þjóð köllum yfír
okkur hvers konar einka-
sölur (ríkisstofnanir), sem
taka fleiri og fleiri við-
skipti og starfrækslu í sín-
ar hendur, án tillits til (að
því er virðist) nokkurrar
nauðsynjar eða skynsam-
legra raka.
Það er táknrænt, að þess
ar aðgerðir eru yfirleitt að-
greindar með eftirnafninu
„ríkisins" (eins og ekkert
ríki væri til annað en ís-
lenzka ,,ríkið“).
Mýmörg fyrirtæki hafa
(því miður) verið stofnuð
hin síðustu ár, sem bera
þetta nafn og eru rekin á
ábyrgð rífcisins (og hins al-
menna borgara).
Mörg af þessum fyrir-
tækjum hafa ekki haft
neinn sjáanlegan þjóðhags
legan til gang, og önnur,
sem e. t. v. hafa mátt telj-
ast nauðsynleg í byrjun,
eru löngu búin að vera sem
slík. En flest eru starfandi
enn í dag og engin sjáan-
leg merki þess, að þau
verði lögð niður, heldur
hið gagnstæða, þrátt fyrir
allt sparnaðartal. Þetta er
því óskiljanlegra sem við
höfum lengst af búið við
,,hægri“ stjórn síðan við
fengum fullveldi. Hægri
stjórn undanfarinna ára
virðist vera í harðri sam-
keppni við hina yztu út-
verði vinstri manna um
hvers konar ríkisrekstur án
tillits til þjóðarhags eða
skynsamlegra raka.
Ég mun í eftirfarandi
greinum minnast á nokkur
fyrirtæki, sem ennþá eru
starfrækt af opinberu fé,
sum fjárhagslega sjálfstæð,
en önnur með milljóna með
gjöf árlega, en öll án sjáan-
legrar nauðsynjar núna á
tímum sparnaðartals og við-
rcisnar.
Ég get ekki látið hjá líða
að minnast á hið heimsku-
lega og sérkennilega sam-
einingartákn þessara stofn-
ana, þ. e. ,,ríkisins“, eins og
minnzt er á hér að framan.
En það eitt er á góðri leið
með að gera þessar stofn-
anir óvinsælli en efni
standa til í einstökum til-
fellum. — G.
Athugasemd blaðsins.
Enda þótt við séum
greinarhöfundi ósammála i
grundvallaratriðum um rík-
isrekstur, þykir okkur eigi
að síður rétt að birta hug-
leiðingar hans um þessí:
efni. Þær eru vel þess verð-
ar að menn ræði þær og er
blaðið opið hverjum þeim,
sem vill láta skoðanir sín-
ar um þessi efni í ljós.
BRÉF TIL BLAÐSINS
5
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 23. maí 1968