Frjáls þjóð - 25.07.1968, Blaðsíða 2

úr víðri veröld
Tékkar á tímamótum
SÓSÍAUSMI ÞÝÐIR
LÍKA LÝÐRÆÐI
Þesa dagana er verið að
ráða örlög Tékkóslóvakíu
um næstu framtíð. Og ekki
aðeins Tékkóslóvakíu, því
að málalyktir þar munu
hafa mikil áhrif á framtíð
annarra landa í Austur-
Evrópu og þar með Evrópu
allrar.
Síðan hinn djúpstæði á-
greiningur milli tékkneska
kommúnistaflokksins og
Varsjárbandalagsins kom
upp á yfirborðið s.l. fimmtu
dag hefur stöðug spenna
legið í loftinu. Rússar hafa
boðað Dubcek á hvern fund
inn eftir annan á meðan
skriðdrekasveitir þeirra
finna sér enn furðuleg til-
efni til að fresta brottför
sinni úr landinu. Hin af-
dráttalausa afstaða Rússa
og ákafur áróður þeirra
Þetta er fyrirsögn grein-
ar sem Mervyn Jones ritar
í New Statesman um upp-
þotin í Frakklandi í maí.
Hún er innlegg í deilu sem
staðið hefur í því riti og
annars staðar um þýðingu
og gildi uppþotanna og
verkfallanna. í þessari
grein veltir Jones því fyrir
sér hvort um raunverulegt
byltingarástand hafi verið
að ræða í Frakklandi. Þar
sem margt er vel athugað í
greininni og vert umhugs-
unar hef ég þýtt úr henni
nokkra kafla:
„Byltingarmennirnir, eink
um stúdentarnir, hafa hvað
eftir annað verið ásakaðir
fyrir að hafa ekki haft ,,já-
kvæða stefnuskrá" eða
„raunhæfa úrkosti“ í stað
þess stjórnmála og hagkerf
is sem þeir vildu kollvarpa.
Ég held að til séu mörg
svör við þessari gagnrýni.
Það er erfitt að finna upp-
drætti af sósíalistísku þjóð-
félagi í verkum Marx og
Leníns. I annan stað eru
allir sósíalistar, og raunar
allir sæmilegir kommúnist-
ar, orðnir dauðleiðir á
þeirri venju sovézkra að
gera hvert smáatriði í fram
kvæmdamaskínu sinni að
„vísindalega réttri“ heil-
agri kú, jafnvel þótt um
bráðabirgðafyrirkomulag
2
gegn Tékkum kom nokkuð
á óvart, einkum vegna
þess hve hófsamir þeir voru
í byrjun. En þegar yfirlýs-
ing Varsjárbandalagsland-
anna kom fram óttuðust
margir að hernaðaríhlutun
yrði beitt ef ekki tækist að
fá Tékka til að snúa aft-
ur til fyrri stjórnarhátta á
nýjan leik með öðrum ráð-
um.
Hingað til hafa Tékkar
staðið fastir fyrir og neitað
að láta undan í minnstu
smáatriðum. Þeir vita af
fyrri reynslu af skiptum við
erlent stórveldi að hinn
minnsti undansláttur er vís
asta leiðin til ósigurs. Þeir
hafa enn ekki gleymt við-
skiptum sínum við Þjóð-
verja 1938. Þeir gera sér
það ljóst að hin eina von
hafi verið að ræða í upp-
hafi; og þeir eru orðnir
jafn leiðir á að „læra lex-
íurnar“, þ. e. a. s. fara eft-
ir dæmi Rússa í smáatrið-
um, en það var einmitt það
sem drap anda sósíalismans
í Tékkóslóvakíu og víðar. í
þriðja lagi var viðhorf
frönsku hreyfingarinnar
umburðarlynt og alltum-
faðmandi, og er það hressi-
legt þegar maður minnist
flokkadrátta og villutrúar-
ofsókna fortíðarinnar. Hug-
myndir fengnar frá marx-
isma, syndikalisma og tug-
um annarra hugmynda-
kerfa — ásamt straumum
frá Kína, Kúbu og Júgóslav
íu — voru reyndar í um-
ræðum og hefðu verið
reyndar í verki hefði bylt-
ingin unnið. í fjórða lagi
var mikið lagt upp úr skoð-
unum þeirra sem störfin
unnu — grundvallarstétt-
anna. Stúdentarnir höfðu
sínar hugmyndir um hvern-
ig reka skyldi háskóla, en
þeir reyndu ekki að segja
verkamönnunum hvernig
verksmiðja skyldi rekin. Og
loks var það frá upphafi
andi hreyfingarinnar að
fást við vandamálin um
leið og þau komu upp. Það
var svo langt í frá að stúd-
entarnir byggjust við að
stofna stjórn de Gaulles í
þeirra er að standa fastir
fyrir, rólegir og æruiausir,
hvika hvergi og bíða þess
að hríðinni sloti.
Og þjóðin hefur fylkt sér
einhuga bak við foringja
sína og veitt þeim fullan
stuðning í baráttu þeirra
fyrir auknu frjálsræði og
réttlæti. Erfitt er að segja
nokkuð um vinsældir
kommúnistastjórnarinnar
undir forystu Novotnys. En
vafalaust naut hún ekki ó-
skoraðs stuðnings meiri-
hluta þjóðarinnar. Og í
fyrstu var stjórn Dubceks
ekki sérstaklega vinsæl, en
nú nýtur hún, samkvæmt
skoðanakönnunum, trausts
rúmlega 90% þjóðarinnar.
Það er auðvitað fyrst og
fremst samstaða gegn ofríki
Rússa sem hefur þjappað
þjóðinni svona einhuga sam
an, en á því leikur enginn
vafi að vinsældir Dubceks
fara ört vaxandi. Hann hef
ur haldið á þessum mjög
erfiðu málum af rólyndi og
festu og sýnt ótrúlega
lagni við að koma umbót-
unum í framkvæmd. — sh.
☆
hættu, þeir áttu ekki einu
sinni von á að ná háskóla-
byggingunum á sitt vald.
En þegar þeir höfðu náð
þeim voru þær notaðar
skynsamtega, og þeir
mundu segja sem svo að
þetta sýndi að Frakkar geti
notað þjóðfélagsvald skyn-
samiega.
En kom það nokkurn
tíma til greina? Við skulum
fyrst athuga þá röksemd að
það hefði aldrei getað gerzt
vegna þess að meirihluti
kjósenda hefur nú greitt de
Gaulle atkvæði sitt. Gera
verður mun á byltingarpóli
tík og kosningapólitík (sem
er kölluð lýðræðisleg póli-
tík af þeim sem henni
fylgja en hefur að mínu viti
engan einkarétt á því
nafni). Trúi maður því að
kosningar eigi að vera upp
spretta og farvegur allra
þjóðfélagsbreytinga, gott
og vel. En trúi maður því
ekki, eru vinsældir vinstri
hreyfingarinnar í kosning-
um enginn prófsteinn á
býltingarmöguleika henn-
ar, né heldur ættu tiltölu-
legar óvinsældir hennar
(„aðeins“ 37 prósent kjós-
enda) að vera þröskuldur í
vegi byltingarstarfsemi. Og
það verður að hafa það í
huga, að þegar kosningarn-
Framh. á bls. 6.
Samkvæmt síðustu frétt-
um þriðjudaginn 23. júlí,
þegar Frjáls þjóð fór 1
prentun, virtist allt benda
til að Rússar ætluðu að
þvinga þjóðir Tékkósló-
vakíu til hlýðni við Sovét-
stjórnina, — jafnvel með
hervaldi ef annað dygði
ekki.
Vonandi verður ekki af
slíku. Vonandi reynist
sovézka ríkisbáknið eitt-
hvað annað en hugsunar-
laust, ofbeldissinnað
skrímsli. En vegna fortíð-
arinnar er ástæða til að
vera við hinu versta bú-
inn.
Sovétríkin búa ekki við
lýðræðisskipulag, eins og
við notum það orð venju-
lega. Önnur aðalstoð sósíal-
ismans, lýðræði, vald fólks-
ins til að velja og hafna, er
ekki til staðar. Hið svo-
nefnda „alræði öreiganna“
er fráleit skrípamynd sinn-
ar upphaflegu merkingar; í
Sovétríkjunum er ekki einu
sinni „alræði Flokksins“
heldur alræði þröngsýns og
íhaldssams skriffinnsku-
valds, sem fótum treður
mannréttindi hvenær sem
það telur stöðu sinni hættu
búna.
Þróunin til frjálsræðis í
Tékkóslóvakíu síðustu mán
uðina, sem er ekki þróun
til einkaeignar, er ógnun
við stöðu þess skriffinnsku
valds. Sovétríkin gátu þolað
Rúmeníu að taka upp þjóð-
ernissinnaða stefnu, sér ó-
háða, vegna þess að hún
bar ekki í sér sérstakan
anda frjálsræðis, en öll lýð-
ræðisþróun er þessu þröng
sýna skriffinnskuvaldi mik
ill þyrnir í augum.
Þessi forréttindahópur,
sníkjudýr á sovézkum þjóð-
arlíkama, sem leyfir sér að
tala í nafni þess sósíalisma,
er hann hefur mest fótum
troðið, hrósaði De Gaulle
nýlega, þegar hann með
fasískum aðferðum kom á
röð og reglu frönsku borg
arastéttinnar. Talsmenn
þessa sama hóps skipa þjón
unum sínum í Suður- og
Mið-Ameríku að sýna banda
rískri heimsvaldastefnu þar
þægð. Og ríkisstjórn þessa
skriffinnskuvalds gefur rík
isstjórn Indónesíu vopn til
að drepa með hálfa milljón
kommúnista. Ekkert af
þessu eru svik við sósíalism
ann! En það eru „svik við
sósíalismann“ að beita ekki
ríkisvaldinu til að þagga
niður í verkamönnum og
menntamönnum í Tékkó-
slóvakíu, já jafnvel ganga
svo langt að leyfa þar verk
föll!
Þessir valdhafar í
Moskvu tala ekki í nafni
neins sósíalisma. Þetta eru
svikarar við sósíalismann,
svikarar við rússnesku bylt
inguna. Allir raunverulegir
sósíalistar hljóta að veita
þjóðum Tékkóslóvakíu
stuðning.
Auðvaldsöflin munu auð
vitað reyna að notfæra sér
svik sovézku valdhafanna
stefnu sinni í hag. En blekk
ist enginn af slíku. Ekkert
var Bandaríkjunum fjær en
veita ungversku þjóðinni
raunhæfan styrk 1956. Og
ekkert er þeim fjær en
veita þjóðum Tékkóslóvak-
íu styrk í dag. Þvert á móti
munu auðstéttir Vestur-
landa fagna öllum kúgun-
araðgerðum Sovétríkjanna
í Tékkóslóvakíu á sama hátt
og Sovétstjórnin fagnaði að
gerðum De Gaulle í Frakk-
landi. Það mun auðvelda
auðstéttunum að halda á-
fram sinni kúgun víða um
heim; það mun auðvelda
bandarískri hernaðarstefnu
við að beina athyglinni frá
þjóðarmorðinu í Vietnam.
Og þess vegna þurfa ís-
lenzkir sósíalistar að eiga
frumkvæði í stuðningi við
alþýðu Tékkóslóvakíu. Bar-
átta hennar er tengd bar-
áttu franskrar alþýðu,
tengd barattu vietnömsku
þjóðarinnar. Því er sam-
tengdar kröfurnar: Gegn
hernámsstefnunni og auð-
valdinu, gegn forréttinda-
hópum Austur-Evrópuríkj-
anna, pg fyrir sósíalisma.
Gísli Gunnarsson
Ljósboginn
Hverfisgötu 50
Sími 19811
Viðgerðir á bíladýnamóum
og störturum. Vinding á raf-
mótorum. Eigum tyrirliggj-
andi varahluti i margar
gerðir bifreiða.
VönduS vinna. Lágt verS
Hafði Marx rétt fyrir sér?
/»•*.
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 25. júlí 1968