Frjáls þjóð - 15.08.1968, Blaðsíða 5
[
VAV.VAV.VNV.V.VAW.ViV.VAWMV^mW.WAV.WAV.V.V.'.V.W.VSVmVWmVW.VAW^AV.VA'AW.V.VAVVAW.V
DAGBÓK ÚR VEIÐIFERÐ SKÁLDS
1 2. ágúst. Vegurinn fram
undan eins og ormur. Nei,
eins og eiturslanga, naðra,
sem laesir sig um saklaust
landiS. Minnir mig á komm-
únismann, banvænan, eitr-
aðan. Og eftir þessum gráa,
hlykkjótta ormi verð ég aS
fara til aS veiða. Einu sinni
var annaS skáld á ferS eftir
löngum, þreytandi veginum.
Hvernig var þaS? Jú, ,,kúm
ar aS mitt hinsta kvöld,
horfi ég fram á veginn".
Sumir menn deyja ekki,
heldur bara lifa. Orlögin,
lífiS og guS, eða hvaS?
Skyldu Rússar vera komn
ir inn í Tékkóslóvakíu? Á-
reiðanlega. Þessir níSingar,
djöflar. Ég veit, að þeir ráð
ast inn í Tékkóslóvakíu, eins
og ég finn blóSiS streyma
eftir æSum mér. Évtúsénkó,
Évtúsénkó, Tarsis. Ég verS
aS muna aS hlusta á frétt-
irnar.
Ölfusið eins og dimm-
grænt teppi í sólskininu.
Eins og teppi horn í horn,
þar til sandurinn tekur viS
1 eins og svartur gólflisti. Ein-
hvers staSar þar býr GuS-
mundur, sem skrifar um
mann með vopni sínu, Sí-
slefa, og maður verður feim
inn viS hitt fólkiS á bæn-
um. Æ. Yngismær á vori.
Bezt aS forSast GuSmund.
Hann á ennþá lax síSan í
fyrra, reyktan. „Skyldi hon-
um ekki leiðast aS láta éta
sig?‘‘ eins og skáldiS kvaS.
Vegurinn áfram, enda-
laus. Laxinn bíður, bleikur,
liðugur í svörtu vatninu.
„Lastaðu ei laxinn, sem leit
ar á móti ..." HveragerSi,
Esso. ESa BP, veit þaS ekki.
BúiS aS brjóta tankinn.
Skríll.
HraungerSi, þar sem Sig-
urSur syngur Grallarann á
kvöldin Te deum. Hrífandi,
fornt, æðislegt. Páfinn og
pillan. Ölfusárbrú og
Tryggvaskáli. Pylsur meS
öllu, daglegt líf þjóSarinn-
ar í þúsund ár. Flóinn og
þeir eru óðast að heyja. Ilm-
ur. Taða. Landeyjasandur.
„Yfir Landeyjasand dynja
bramgarSaflök.......“ eSa
voru þaS blök. Man þaS
ekki í bílnum.
Hellan hans Ingólfs
græna. (OrSiS græna á nátt
úrlega viS Hellu). Ingólfur,
þetta nafn, sem íslenzk
menning hvílir á. Ingólfur í
þúsund ár, samhengið í sög-
unni. Brúar ólgandi straums
og tímans. Klippir á borS-
ann, gengur yfir. Island ögr-
um skoriS.
Fljótshlíðin, fögur er
hún. Hekla, tiginborin, goð-
umlík. Skyldi hún vera hætt
að gjósa? „Ég stend á Heklu
tindi á tám“. Skáld,. ó,
skáld. Af hverju eruS þiS
búin aS segja allt? Á túninu
á BreiSabólsstað stendur
húsmóSirin í röndóttum
kjól. Af henni munu koma
miklar ættir. Einu sinni
þekkti ég stúlku á röndótt-
um kjól. Kannski koma af
henni miklar ættir. Ef til vill.
Líklega. Kannski.
HlíSarendi, þarna ertu.
Er þetta ekki Gunnar, sem
stendur þarna á öðrum fæti
og biSur HalIgerSi um lokk
inn? „Ok þar féll Gunnar'*.
Hallgerður hristir höfuðið
meS lokknum á. AS heilsast
og kveSjast, þaS er lífsins
saga. Er þetta kannski bara
vinnumaSur aS biSja kaupa
konu um meira kaffi? Tím-
arnir breytast, o, tempora,
o, mores.
Útvarpið. Fréttir. „ViS-
ræSurnar í Cierna hafa hing
að til farið fram með fullri
vinsemd á báSa bóga.“ Vin-
semd, ha, ha. ViS vitum allt
um vinsemdina fyrir austan
tjald. Ég veit, aS þeir ráS-
ast inn í Tékkóslóvakíu og
kremja landiS fagra undir
járnhælum sínum. Kafka,
Kafka, mikiS varstu hepp-
inn aS vera búinn aS deyja.
Til að lifa. Ef þeir ráSast
ekki inn í Tékkóslóvakíu í
dag, gera þeir það á morg-
un. Og kvöldfréttirnar eru
eftir.
Hlíðarendakot. „Fyrr var
oft í koti kátt". Þorsteinn
og minningarlundur. „Stand
mynd, sem steypt er í eir“.
Stalin. Hvernig gaztu verið
kommi, Þorsteinn skáld?
Vissirðu ekki, hvernig þeir
eru? Hvernig á þetta sam-
an: Stalín og Sólskríkju-
sjóSur? Bryndrekar. Corn
flakes. Vetur og vor. Hatur
og ást.
„Markarfljót í fögrum
skógardal‘‘. SkrýtiS aS
hugsa til þess. SkarphéSinn
hefSi ekki þurft aS stökkva
yfir núna. Hann hefSi fariS
í flugvél, þyrlu sennilega.
Jóhannes Snorrason. Skil-
aðu kveðju til konunnar þinn
ar. Skipti. Og krakkanna.
Hviss. Það er sprungið á
bílnum. LoftiS streymir úr
andvana dekkinu, eins og
þegar skáld sofnar á kvöld-
in. Jón í Stálburstaverk-
smiSjunni, þiS þekkiS hann
öll, býSst til aS gera viS.
ViS setjumst í heitan mó-
ann. Hann virSist ekki taka
eftir mér. Veit ekkert, hvar
ég er. „Syngur lóa, útí
móa“. Hann man lóuna bet
ur en mig. Hver þekkir
skáld úr Reykjavík austur
undir Stóra-Dímoni? Þó er
eins og Dímon hneigi sig.
Eða var það skynvilla? Ég
veit það ekki, konan mín
ekki heldur. Enginn. Jón í
Stálburstagerðinni syngur
undir bílnum. Mundi hann
syngja svona, ef hann hefSi
orSiS undir honum óvart?
Gaman aS velta því fyrir
sér í sólskininu.
T í» l) k r. * i ■
Nú finn ég á mér, aS Rúss
ar eru um þaS bil aS ráSast
inn í Tékkóslóvakíu. GuS
hjálpi Tékkum.
Stutt í Þórsmörk. Ég ætla
ekki þangað. Allt fullt af
ungu fólki, óðu fólki. Eng-
inn getur sagt lengur: „Þeim
var ég verst er ég unni
mest. “ Nú á betur við í kjarr
inu í Þórsmörk: „Þeim hef
ég nánast kynnzt, er ég unni
minnzt". Siðlaust, brjálaS.
HvaS er hægt aS gera? Ég
ætla aS hugsa um þaS í
kvöld. Þegar ég er sofnaSur.
Þarna kemur Jón undan
bílnum. ViS gefum honum
brauSsneiS með gaffalbit-
um. Nýtt dekk á bílnum og
gaffalbitarnir ofan í Jón.
Lífið er fullkomið. Nei, ann
ars, ekki þegar Rússar eru
aS ráðast inn í Tékkóslóva-
kíu. Capek, Zatopek. Hvar
eruS þiS núna?
Ekkert nýtt x fréttunum,
þó að við sperrum augun.
ÞaS kemur á morgun.
Frændi minn átti hest. Hann
tímdi ekki aS lóga honum.
ElskaSi lífiS. Konan hans dó
í fyrra. Yndisleg gömul
kona.
ViS tjöldum undir Selja-
landsfossi. Sit og skrífa í
kvöldkyrrðinni. Vel vak-
andi. Velvakandi. Húsmóð-
ir. Kennari. Stúlka. Jón í
Stálburstagerðinni er sofn-
aSur. Hvernig skyldi vera
aS sofa á stálburstum?
FossniSur, vængjaþytur,
líf. Laxinn á" morgun. GóS
á, ef í henni væri lax. Spúnn,
fluga eSa maSkur, hverju
máli skiptir þaS? Er þetta
nokkuS nema tilgangsleys-
ið? Vitleysa, rugl, þvaSur,
skízófrenía. Ég veit það
ekki. Hvernig ætti ég að
vita það? r.
I
1
i
s
í
AW.V.V.V.V.W.V.W.VAWAW.V/ASWAAW.W.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.MVAW.'AW.SW.'AWVV.VAW.'AW.'AWV
merkinga. Málið hefur sín
áhrif með aðstoð upptuggu
og samheita, en það verð-
ur ófært um að tjá eðlis-
mun. Það er orðið formála-
kennt og ónæmt fyrir ósam
kvæmni.
f þjóðfélagi þar sem all-
ar deildir frelsisins hafa
runnið í eitt, þar sem and-
stæðurnar eru orðnar sam
nefndar, greinir maður
ekki lengur mun þess sem
er og þess, sem getur orðið
og á að vera, milli hins
raunsanna og hins hugsan-
lega. Hið hugsanlega grund
vallast á sögulegum skil-
yrðum fyrir eðlisbreyting-
um. En í þjóðfélagi, þar
sem andstæður virðast ekki
lengur vera til, er hin sögu
lega samvizka undirokuð.
Til þess að hægt sé að
skapa raunverulega frjálst
samfélag, verða þeir, sem
eru kúgaðir í þjóðfélögum
nútímans að verða sér með-
vitandi um þann frelsis-
brest sem þeir búa við.
1965 gaf Marcuse út litla
bók með þeim Robert Wolff
og Barrington Moore, og
heitir hún A Critique of
Pure Tolerance. í þessari
bók er ein af umdeildustu
greinum hans, þ. e. Repress
ive Tolerance. Þar ræðst
hann til atlögu við þá hug-
sjón umburðarlyndis, sem
viðgengst í samfélagi okk-
ar. Hann álítur, að það
frjálslyndi, sem auðsýnt er,
sé liður í eins konar undir-
okun.
Það sem fyrst og fremst
gerir þessa ritgerð um-
deilda, er að Marcuse álít-
ur, að menn eigi í ákveðn-
um tilvikum að láta hjá líða
að umbera hópa og hreyf-
ingar, sem beita sér fyrir
að auka á ómannleg ein-
kenni samfélagsins, þ. e. a.
s. að maður eigi ekki áð
láta viðgangast að til séu
hópar sem aðhyllist þröng-
sýna og árásarsinnaða póli-
tík, að svipta eigi fólk sem
boðar kynþáttahatur rétt-
indum til að halda slíkum
skoðunum fram, og að
hindra eigi fólk í aðgerðum
sínum sem stofnar tilveru
heimsins í hættu. Það þýð-
ir, að maður eigi ekki að
þola vísindi, sem leiða til
kjarneðlisfræðilegra, sýkla
fræðilegra og efnafræði-
legra útrýmingartækja.
Marcuse fullyrðir auk þess,
að í vissum tilvikum sé
nauðsynlegt fyrir hina kúg-
uðu að grípa til þess sem
hann kallar viðnámsofbeldi.
Marcuse álítur, að til þess
að hægt sé að skapa hið
frjálsa samfélag, sem verð
ur að þróast til að mann-
kynið fái lifað af, sé nauð-
synlegt að byggja á þeim
hópum, sem enn eru ekki
að fullu gleyptir af hinu ein
víða samfélagi, þ. e. a. s.
meðal annarra mennta-
mönnum og stúdentum, og
í Bandaríkjunum blökku-
mönnum, sem eru neikvæði
hins ameríska þjóðfélags.
Meðan Marcuse virtist fyrr
hafa gefið upp alla von um
að verkalýðsstéttin gæti
gert uppreisn gegn kerfinu,
þá hefur hann nú skipt um
skoðun á þessu atriði. Þeg-
ar fyrir liggja tilvik, þar
sem þjóðfélagið sýnir að
það skortir frjálsræði eins
og í Frakklandi í maí, munu
verkamennirnir einnig
stofna til uppreisnar. Þar
að auki telur hann, að von
um breytingu felist í frels-
ishreyfingunum 1 hinum
fátæku hlutum heimsins.
(Orientering)
Þökkum öllum þeim, sem auðsýndu okkur samúð
við andiát
Bjarna Benediktssonar frá Hofteigi
og heiðruðu minningu hans. Jafnframt flytjum vi@
starfsliði á Borgarspítala og Landsspítala hugheilar
þakkir fyrir alúð og hjálp í veikindum hans.
Vandamenn.
Frföls þjóð — Fimmtudacur 15. áfiúst 1968
5