Frjáls þjóð - 22.08.1968, Blaðsíða 2

A
Gíls Gudmundsson:
í TILEFNI
FYRRI GREIN
FÆREYINGASÚGU
PrentsmiSja Jóns Helga-
sonar hefur nýlega sent á
íslenzkan bókamarkaö Fær
eyingasögu í einkar snot-
urri og handhægri útgáfu
Ólafs Halldórssonar magist
ers. Er þetta í fyrsta sinn
sem sagan kemur út hér á
landi sem sérstakt rit. Má
það furðulegt heita, þar eð
Færeyingasaga er einhver
elzta fornsaga sem skráð
hefur verið á íslenzku og
tvímælalaust í hópi hinna
skemmtilegustu og listræn-
ustu jafnt um sögusnið,
stíl og mannlýsingar. í til-
efni af þessari nýju útgáfu
birtist eftirfarandi paman-
tekt um skipti íslendinga
og Færeyinga að fornu.
í Ólafs sögu Tryggvason-
ar segir: „Maður er nefnd-
ur Grímur kamban; hann
var faðir Þorsteins er kall-
aður var skrofi; hann var
faðir Þórólfs smjörólfs, föð
ur Auðunar rotins, föður
Einars, föður Eyjólfs Val-
gerðarsonar, föður Guð-
mundar hins ríka og Einars
Þveræings.“ Landnáma seg
ir enn fremur. „Þórólfur
smjör var son Þorsteins
skrofa Grímssonar, þess er
blótinn var dauður fyrir
þokkasæld og kallaður
kamban.“ — Um Auði djúp-
úðgu er sagt í Landnámu
og Laxdælu að hún hafi
komið við í Færeyjum á
leið sinni til íslands og
gift þar Ólöfu dóttur Þor-
steins rauðs sonar síns.
„Þaðan eru Götuskeggjar
komnir: „Þaðan er komið
kyn hið ágætasta í því landi
er þeir kalla Götuskeggja.“
Enn er þess getið í ritkorni
einu fornu („Ævi Snorra
goða“) að Snorri goði Þor-
grímsson sé stórum kynsæll
orðinn, „því að til hans
telja ættir flestir hinir göf-
ugustu menn á íslandi og
Bjarkeyingar á Hálogalandi
Götuskeggjar í Færeyjum
og margt annað stór-
menni.“
Hvað sem ríður áreiðan-
leik tilvitnaðra heimilda
bera þær vott um tvennt:
Annars vegar að íslenzkir
höfðingjar fyrri alda röktu
sumir ætt sína til Gríms
kambans landnámsmanns í
Færeyjum. Hins vegar að
þeir hafa þekkt ætt Götu-
skeggja og sú ætt verið í
svo miklum metum hér á
íantii að somi þótti að telja
til skyldleika við hana. Vit-
neskjan um ætt þessa hef-
ur þó verið takmörkuð, því
að svo virðist sem höfund-
ar hinna tilvitnuðu rita hafi
ekki kunnað að rekja á
hvern hátt Götuskeggjar
voru komnir frá Ólöfu Þor
steinsdóttur og Snorra
goða. Þögn íslenzkra heim-
ilda um þetta hefur þótt
benda til að íslendingar
tólftu og þrettándu aldar
hafi átt lítil samskipti við
Færeyinga. Ekki þarf þó
svo að vera, því að í elztu
Landnámugerðum mun
ekki hafa tíðkazt að rekja
ættir lið fyrir lið frá land-
námsmanni til samtíma-
fólks.
Hvergi er þess getið í
fornritum að Færeyingar
hafi komið til íslands á
söguöld. í Færeyingasögu
segir að vísu að frændur
Þrándar í Götu, Sigurður
Þorláksson, Þórður lági og
Gautur rauði, sem gerðir
voru útlægir úr Færeyjum
um 1027, hafi látið í haf og
ætlað til íslands. Hrepptu
þeir storma mikla, sneru
aftur og leyndust 1 Færeyj-
um um veturinn.
Ein heimild greinir frá
búferlaflutningi frá íslandi
til Færeyja í lok 10. aldar.
Er sú frásögn í Droplaugar-
sona sögu, sem talin er rit-
uð um 1220. Þar segir frá
því að er seinni maður
Droplaugar Þorgrímsdótt-
ur hafði verið drepinn
komst það orð á að hún
hefði verið ráðbani hans.
Litlu síðar fór Droplaug
„til skips í Berufirði með
son sinn þrevetran, er Herj-
ólfur hét, og fóru þau ut-
an og komu til Færeyja, og
keypti hún sér þar jörð og
bjó þar til elli.“ I frásögn-
inni er engin skýring gefln
á því, hvers vegna Drop-
laug kaus að flytja til Fær-
eyja, fremur en t. d. til
Noregs. Er ekki fráleitt að
álykta að landflótta ekkja
með ungan son leiti þangað
sem frændur og vinir eru
fyrir.
Fullvíst má telja að verzl-
unarviðsskipti hafa verið
sáralítil milli íslendinga og
Færeyinga að fornu. Fær-
eyingar höfðu varla þann
varning á boðstólum sem
íslendingar framleiddu
ekki sjálfir. Ekki gátu þeir
heldur sótt nauðsynjar sín-
ar til íslands, því að íslend-
inga skorti hinar sömu vör-
ur Qg Færeyinga vanhagaði
um.
Nokkrar siglingar hafa
þó verið milli íslands og
Færeyja, því að bæði ís-
lendingar og Norðmenn
virðast hafa siglt þar um
og stundum haft þar áfanga
stað á leið milli landanna.
Að vísu er helzt getið um
slíkt þegar eitthvað bjátaði
á eða menn urðu skipreika
við eyjarnar. Við Færeyjar
fórst Auðunn festargarmur
á leið frá íslandi til Noregs
1003. Sumarið 1277 lögðu
af stað til Noregs á einu
skipi Hrafn Oddson, Þor-
varður Þórarinsson og
Sturla lögmaður Þórðarson.
Þeir brutu skip sitt við
Færeyjar og höfðu þar vet-
ursetu, en komu um vorið
til Noregs. Við Færeyjar
drukknaði Gyrður ívarsson
Skálholtsbiskup 1360 og
margt manna með honum.
Árið 1387 skaut upp í Fær-
eyjum óeirðamanninum
Guðmundi Ormssyni lög-
manns Snorrasonar, sem
hér hafði vaðið um sveitir
með ránum og gripdeildum.
Þar hvarf hann ári síðar
með undrarlegum hætti, en
færeyskir valdsmenn
dæmdu fé hans allt undir
konung vegna þungra sak-
argifta sem á honum höfðu
legið.
Við Borðeyjarvík í Fær-
eyjum, ekk1 slllangt frá
Klakksvík, er fámenn
byggð sem Norðureyri
(Noroyri) heitir. Þar eru
húsatóttir fornar og bera
nafnið íslendingatóftir. Eng
inn veit hvernig nafn þetta
er til komið, en menn hafa
gizkað á að þarna hafi ís-
lendingar að fornu komið
sér upp bústað, eins konar
„sæluhúsi“, til að eiga við-
dvöl og jafnvel vetursetu
á leið sinni milli íslands og
Noregs. Fornleifafræðingar
nú á dögum telja hins veg-
ar margt benda til að hér sé
um leifar fastrar búsetu
að ræða. En hvað sem því
líður þá er örnefnið vottur
um gömul tengsl íslendinga
og Færeyinga. Af þessum
stöðvum er málverk það
sem Færeyingar gáfu okk-
ur í tilefni Alþingishátíðar-
innar 1930 og nú hangir
uppi í Alþingishúsinu í fall
egum ramma, útskornum
af Jóannesi Paturssyni.
Veglegastur minnisvarði
um forn menningartengsl
íslendinga og Færeyinga er
saga sú hin ágæta sem varð
veitt er í Flateyjarbók og
kallast Færeyingasaga. Sag
an er talin rituð á íslandi
í byrjun 13. aldar. Kemst
Ólafur Halldórsson að
þeirri niðurstöðu að hún sé
naumast eldri en frá því
um 1200 og ekki yngri en
frá um 1215. Er hún því
með allra elztu fornsögum,
enda talið að áhrifa frá
henni, jafnt um sögusvið og
stíl, gæti í ýmsum íslend-
ingasögum. Þrátt fyrir nafn
ið er ljóst að höfundur hef-
ur ekki ætlað sér að skrifa
samfellda sögu Færeyinga,
heldur er þar sagt frá deil-
um nokkurra færeyskra
höfðingja á tímabilinu frá
því um miðja tíundu öld og
fram á hina elleftu. Þetta
var mikið umbyltingaskeið,
er heiðinn siður þokaði fyr-
ir kristnum dómi og inn-
leni höfðingjaveldi reyndí
að verjast ásókn erlends
konungsvalds og beið ósig'.
ur í þeirri viðureign. Hug-
leiknastur er höfundi sög-
unnar æviferill og örlög
Þrándar í Götu og Sigmund
ar Brestissonar, fulltrúa
gamals og nýs siðar, heiðni
og innlends höfðingjavalds
annarsWegar en kristni og >
erlends valds hins vegar.
í greinargóðri inngangs-;
ritgerð að hinni nýju út- •;
gáfu Færeyingasögu far- ;
ast Ólafi Ilalldórssyni svo ;
orð:
„Þrándur í Götu og Sig-'
mundur Brestisson eru að-’-
alpersónur Færeyingasögu.
Þeir eru eins ólíkir og tveir ;
menn geta verið: Sigmund-
ur er vammlaus hetja,
kappi svö mikill að hann
hefur borið sigur af þeim;
mönnum sem hafa verið ,
frægastir bardagamenn í
sögum, svo sem Búa digra,
og hefur aldrei beðið ósigur •
við hvern sem var að eiga. ■
Hann er með afbrigðum .
hollur lánardrottnum sín- ‘
um og vinsæll af. alþýðu.:
Hvernig stendur á því að,
þessi maður, sem hefur;
styrk Noregshöfðingja, en,
er auk þess mikill af sjálf-;
um sér, verður að láta í ■
lægra haldi fyrir Þrándi í •
Götu? Sagan hefur fleiri •
svör en eitt við þeirri spurn
ingu, en eitt er það að
Þrándur var vitrari maður
en Sigmundur.
Þrándur í Götu er ein
eftirminnilegasta mann-
gerð sem um getur í öllum
gömlum bókmenntum ís-
lenzkum. Höfundur Færey-
ingasögu hefur hvergi lýst
honum beinum orðum,
nema drepið er á útlit hans
í upphafi sögunnar; þar er
sagt að hann hafi þótt jafn
an myrkur í skapi vetur
þann sem hann hafði
skemmusetu í Noregi. Sagt
er að Þrándur hafi verið
rauður á hár, og má ætla
að með þessum útlitsein-
kennum sé höfundurinn að
gefa í skyn hvernig lund-
arfari hans hafi verið hátt-
að, en í miðaldaritum var
algengt að tengja rauðan
háralit ótrúu eðli. Annars
fær lesandinn einungis hug
mynd um Þránd af því sem
sagt er af verkum hans og
orðum, og er þó ekki allt
sagt berum orðum, heldur
rennir lesandann grun i
Framh á bls. 7.
Skreyting eftir Zacharías Heinesen við kvæði um Þránd í Gtu eftir T. N. Djurhuus.
2
Frjáls þjóð. — Fimmtudagur 22. ágúst 1968
4