Frjáls þjóð - 22.08.1968, Blaðsíða 5

MÚTMÆLAADGERÐIR Á ÍSLANDI
3. grein
ÓWEGIN STJÓRNARANDSTAÐA
Bændur riða til Reykjavíkur tð að mótmæla ritsímanum
Með heimastjórninni 1904
var viðurkennt þingræði á
íslandi. Ráðherra varð að
njóta trausts meirihluta
þingsins. Heimastjórnar-
flokkurinn varð stjórnar-
flokkur með Hannes Haf-
stein í ráðherrasæti, en
gegn honum stóð harð-
skeyttur stjórnarandstöðu-
flokkur, sem örugglega hef
ur beðið tilefnis til að
klekkja á ráðherra. Einn
áhrifamesti maður þeirra
var utanþingsmaður, Björn
Jónsson, ritstjóri Isafoldar.
Tvö mál urðu heitust á-
greiningsmál stjórnar og
stjómarandstöðu á fyrstu
árum þingræðisins, undir-
skrifltamrálið og 'ritsíma-
Þegar Hannes Hafstein
tók við ráðherraembætti,
■war 'skipunarbréf hans und
kritað af forsætisráðherra
Dana áísamt konungi. Þetta
feddi stjómarandstaðan ó-
haefu, íslandsráðherra ætti
sjsdfur að staðfesta skipun
S&KL
Eitt af fyrstu verkum
Hannesar Hafsteins í ráð-
herraembætti var að koma
á samningum við Stóra nor
ræna ritsímafélagið um að
leggja ritsíma til íslands.
En einmitt um þetta leyti
var loftskeytatækninni að
fleygja fram, og töldu marg
ir stjórnarandstæðingar, að
ódýrara og betra yrði fyrir
íslendinga að fá loftskeyta
samband við Bretland en
ritsímasamband við Dan-
mörku.
Sumarið 1905 gerðist
hvort tveggja í senn, að
símasamningur ráðheíra og
ritsímafélagsins lá fyrir al-
þingi til staðfestingar, og
hér var tekið við fyrstu
loftskeytunum frá útlönd-
um í gegnum móttökustöð,
sem reist hafði verið í til-
raunaskyni. Þótti það mfkil
væg sönnun þess, að ráð-
herra væri á rangri leið.
Stjórnarflokkurinn hélt
því fram, að andstæðingarn
ir vildu aðeins eyðileggja
hagkvæma samninga, sem
Hannes Hafstein hefði kom
izt að, og ræna hann heiðr-
inum af að leggja síma til
íslands. Stjórnarandstæð-
ingar þóttust vita, að samn-
ingar hefðu tekizt við
Stóra norræna fyrir þá sök
eina, að Bretar voru teknir
að sýna áhuga á málinu.
Þeir töldu, að ritsíminn
væri að verða úreltur með
tilkomu loftskeytanna, ráð-
herra væri að gangast und-
ir stórfelld útgjöld fyrir
hönd landsjóðs til þess eins
að tryggja, að samband
okkar við umheiminn yrði
í gegnum Danmörku.
Hér þótti þurfa að bregða
skjótt við, og Björn Jóns-
son ritstjóri varð til þess
að stjórna aðgerðunum.
eldsnemma um morguninn
og verið tíu tíma á leiðinni.
Siðar um kvöldið komu
bændur úr Holtum og Ás-
hreppi. Um nóttina og dag
inn eftir bættust við Árnes
ingar, Borgfirðingar og
Mýramenn. Nokkrir Mýra-
manna komu sjóveg á átt-
æringi. Loks komu margir
bændur úr nágrannasveit-
unum á þriðjudagsmorgun.
Alls munu það hafa ver-
ið hátt á þriðja hundrað
bændur af svæðinu vestan
af Mýrum austur í Rangár-
vallasýslu, sem héldu til
Reykjavíkur, meðan slátt-
ur stóð sem hæst til að
birta ráðherra landsins og
,,a) Bændafundurinn í
Reykjavík skorar alvarlega
á alþingi að afstýra þeim
stjórnarfarslega voða, sem
sjálfstjórn hinnar íslenzku
þjóðar stendur af því, að
forsætisráðherra Dana und-
irskrifi skipunarbréf Is-
landsráðherra.
b) Bændafundurinn í
Reykjavík skorar á alþingi
mjög alvarlega, að hafna
algjörlega ritsímasamningi
þeim, er ráðherra íslands
gerði s. 1. haust við Stóra
norræna ritsímafélagið.
Jafnframt skorar fund-
urinn á þing og stjóm, að
sinna tilboðum Ioftskeyta-
félaga um loftskeytasam-
« }» XV ' V V xf . vv ' ✓ yí
,*f >,m* f**
A i cyaAL: ;Otí.
- r'-rw-

Bændur mótmæla símanum fyrir neðan Stjórnarráðshúsið 1905.
Hann ákvað að kalla sam-
an fund bænda í Rfeykja-
vík og leyfa þingmönnum
að sjá, að kjósendur þeirra
hefðu sína skoðun á mál-
inu. Bændafundurinn var
þó ekki boðaður í ísafold,
heldur með bréfaskriftum
til bænda um allt Suður-
land og Borgarfjörð.
ísafold segir, að ýmsum
Reykvíkingum hafi komið
það á óvart sunnudagskvöld
ið 30. júlí að sjá bændur
drífa að lengst ofan úr
sveitum. Úr Landsveit kom
meira en þriðjungur bænda
og höfðu þeir lagt að stað
meirihluta alþingis vilja
sinn í pólitíkinni. Flestir
voru úr Gullbringu- og
Kjósarsýslu, en um 90 úr
fjarlægari héruðum.
Á mánudagskvöld var
haldinn undirbúningsfund-
ur undir mótmælafund dag
inn eftir, og var kjörin
nefnd til að undirbúa hann
frekar. Þriðjudaginn 1.
ágúst kl. 11 árdegis hófst
svo funduT í Báruhúsi. Þar
höfðu allir málfrelsi, en ut
anbæjarmenn einir atkvæð
isrétt; þetta var fyrst og
fremst bændafundur. Að
loknum umræðum voru
gerðar ályktanir um tvö
mál, og voru þær á þessa
leið;
band milli tslands og út-
landa og innanlands, eða
fresta málinu að öðrum
kosti, því að skaðlausu, og
láta rjúfa þing og efna til
nýrra kosninga.“
Kjörin var fimm manna
nefnd til að ganga á fund
ráðherra með ályktunina.
Auk þess var valin nefnd
úr hverju kjördæmi, er
þingmann átti í stjórnar-
flokknum, til að færa þeim
ályktun fundarins. Haft
var samband við ráðherra,
og hét hann að veita nefnd
inni viðtal klukkan þrjú.
Klukkan að ganga þrjú
söfnuðust menn aftur sam-
an við fundarhúsið, bæði
bændur og Reykvíkingar.
Síðan var gengið eftir
Tjarnargötu, Kirkjustræti,
framhjá alþingishúsinu,
Pósthússtræti og Austur-
stræti að stjórnarráðshús-
inu við Lækjartorg. Nefnd-
armenn gengu á fund ráð-
herra og dvaldist hjá hon-
um um stund, en göngu-
menn sungu ættjarðarlög á
meðan. Síðan komu nefnd-
armenn út aftur og skýrðu
stuttlega frá neikvæðum
svörum ráðherra. Kvað þá
við hljómmikil rödd úr
mannfjöldanum:
„Niður með þá stjórn,
sem ekki vill lúta þjóðar-
viljanum!
Niður með ráðgjafann!“
Um undirtektir mann-
fjöldans ber blöðunum
næsta illa saman, eins og
fleira í þessum atburðum.
Síðan var haldið til Aust
urvallar, og skipti þá mann
fjöldinn þúsundum að sögn
ísafoldar. Þar var skýrt
nánar frá svari ráðherra, og
síðan var margendurtekið
sama hrópið: „Niður með
þá stjórn, sem ekki vill lúta
þjóðarviljanum!" Lúðra-
sveit lék og fundarmenn
sungu, meðal annars íslend
ingabrag Jóns Ólafssonar.
Loks hélt Guðmundur Finn
bogason ræðu og sleit
fundi.
Um kvöldið var skilnað-
arveizla fyrir bændur í
Báruhúsinu og var þar glatt
á hjalla. Daginn eftir, mið-
vikudag, riðu bændur heim
og fjöldi Reykvíkinga
fylgdi þeim á leið.
__ • ___
Suðurreiðin og bænda-
fundurinn í Reykjavík 1905’
er næsta einstakur atburð-
ur og sýnir mætavel harð-
fylgi þessa fyrsta stjórnar-'
andstöðuflokks okkar. Það
þarf nókkur hiti að búa
undir, til þess að bændur
eyði þremur dögum til ‘að
mótmæla stefnu ríkisstjórn
arinnar.
Vafasamt er, að nokkur
flokksforingi hefði nokkru
sinni getað komið slíku í
fcring annar en Bjöm Jóns-
Framhald á fc>ls. 7.
Frjáíis þjóð — Fímmtudagur 22. ágúst 1968
s