Frjáls þjóð - 29.08.1968, Blaðsíða 6

m
KALSKEMMDIRNAR I TÚNUNUM
Kalskemmdirnar í túnun-
um síSustu fjögur ár eru al-
varlegaata áfalliS sem ís-
leníkur landbúnaður hefur
orSið fyrir á þessari öld. Þær
hafa komið sem dómsorS,
sem ekki verður áfrýjaS, að
öll ræktun lands okkar síðan
ófriíSnum mikla lauk 1945,
nýraskt og endurraektun, sé
lítils eða einskis virði, af því
að hún standist ek'ki veður-
far landsins, þegar harðnar
í ári. ViS þessa rsektun
hafði þjótSin öll og bændur
landsins sérstaklega bunditS
miklar vonir um betri tíma
framundan, og margir orðið
til aS trúa því, að gildi henn
ar væri öruggara en alls ann
ars, sem unnicS hefur verið
fyrir bættan hag þjóðarinn-
ar síðasta aldarfjórðung.
Svo komu eftir hálfrar aldar
hlývicSrisskeiS fjögur ár meS
lakara vetSurfari en í meðal-
lagi, og þó ekkert þeirra
meS aftökum, og öll þau ár
verSa stórfelldar kal-
skemmdir í túnum, einkum
þeim, sem ræktuS hafa ver-
ið á síSustu árum. Fyrstu
þrjú árin voru þessar kal-
skemmdir að verulegu leyti
aðallega norSan lands og
austan og aS nokkru staS-
bundnar í hvert sinn. En á
þessu ári, fjórSa árinu, eru
þær um allt land, og hafa
þó leikið NorSurland og
Strandasýslu allra harSast.
Á því landsvæSi er víSa
meira en helmingur túnanna
sums staSar 80—90% tún
anna, dauðkalinn. Líkur sýn
ast til, að á þessu verSi fram-
hald.
Ef þess á að vera einhver
von, aS ráSiS verSi við
þessi ósköp, sem yfir land-
búnaS okkar ganga nú,
verSum viS aS gera okkur
rétta grein fyrir orsökum
þeirra. Þetta hafa menn líka
vissulega reynt og þótzt
finna og bent á margar or-
sakir, svo margar, að þaS
hefur jafnvel orðið til að
drepa málinu á dreif og jafn
vel hamla því, aS þaS verSi
rétt skiliS og viS þaS ráSiS.
ASallega hafa menn leitað
orsakanna í tvennu: óhag-
stæðu veðurfari og tilbúna
áburðinum, sem svo mjög
hefur veriS notaSur viS tún-
ræktunina hin síSustu árin.
£g, sem þetta rita, hef einn-
ig þá skoSun, að aSalorsak-
anna sé að leita í þessu
tvennu, en hef þó að nokkru
á því annan skilning, en að-
allega hefur fram komiS.
Þeir, sem hafa lagt á-
herzlu á, aS kaliS sé veSr-
áttu síSustu ára aS kenna,
hafa aSallega leitaS orsaka
þess í dutlungum veðurfars-
ins og sérstökum tilbrigSum
þess á hverjum stað, er svo
hafi aftur valdið langstæð-
um svellalögum eSa á ann-
an hátt verndaS gróSurinn
illa yfir vetrarmánuSina eSa
búiS hann á óhagstæSan
hátt undir voriS og sumarið.
Þeir hafa meS öðrum orðum
leitað orsakanna í einstök-
um fyrirbrigSum, sem ekki
komi fyrir nema endnim og
eills, og sem afleiSingar
þeirra ekki viSvarandi, held
ur stundarfyrirbæri, eSa e.
t. v. réttara sagt árferSisfyr-
irbæri, sem gera megi ráS
fyrir, aS ekki endurtaki sig.
Mér er hins vegar í grun, að
hér sé um aS ræSa breytingu
á veðurfari, og hlýSi það
veSurfar, sem er aS koma
yfir okkur, lögum, sem aS
vísu hafi sín tilbrigSi, en
haldi þó stefnu sinni í .aSal-
atriSum. Þetta er aS nokkru
byggt á því, að við höfum
nú þegar frá aS segja fjórum
árum þar sem svipaðar or-
sakir hafa valdiS líkum og
þó auknum afleiðingum. En
aðallega er þaS byggt á
þeim árferSisannálum, sem
þjóS okkar hefur samiS um
athuganir sínar í margar ald-
ir og síSan varSveitt fram á
þennan dag. Ur þeim ann-
álum má lesa þá veðurfars-
sögu lands okkar, að skipzt
hafi á alllöng hlýviSris og
kaldviðrisNtímaskeiS, og eru
þau gleggst einkenni hlýviðr
is tímaskeiSanna, aS þá er
lítill eSa enginn hafís hér
við land, en þau gleggst ein-
kenni kaldviSris tímaskeiS-
anna, aS þá gerir hafísinn
hér strandhögg ýmist vetur
eða vor, ef ekki hvort
tveggja, flest ár eða öll viS
norSur- og austurströnd
landsins. Hlýviðristímaskeið
in virðast oftast koma hægt,
þannig aS á undan fara ár,
sem ýmist eru hlý eSa köld
ellegar í meSallagi hlý, en
kaldviSristímaskeiSin koma
oftast snögglega meS hafísn
um, sem hefur þá sínar ár-
legu ferðir hingaS upp í land
Steina. Eitthvert hið harS-
leiknasta kaldviðristíma-
skeið, sem komiS hefur yfir
land okkar hófst 1859 og
var sleitulaust fram aS 1 890.
Síðan fór veSurfar yfirleitt
hlýnandi og var þó hafís
hér viS land öSru hverju
fram til 1918, er óskapleg
hafþök gerSi fyrir NorSur-
landi. E'ftir það hófst nærri
hálfrar aldar hlýviSristíma-
skeið, og við, sem nú lifum,
höfum flest kynnzt landi
okkar á því tímaskeiSi að-
eins. Okkur hafa því komiS
á óvart hin síSustu ár, þeg-
ar hafísinn og kalskemmd-
irnar í nýræktuSu túnunum
okkar hafa orSiS samferSa,
og viS skiljum ekki nema
að litlu leyti, hvaS er að
gerast. En yfir land okkar
virðist vera að koma veSur-
far, sem hlýSir aS talsvert
miklu leyti öSrum lögum en
viS höfum vanizt í hálfa öld.
Okkar innlendi gróSur
hefur um árþúsundir aSlag-
azt þeim veSurfarsbreyting-
um, sem verða hér á landi
og stenzt þær meS furðu litl
um undantekningum, nema
helzt í mestu aftökunum, og
þegar hann hefur veiklazt af
einhverjum sérstökum orsök
um. ViS höfum því mjög
litlar sagnir af kali frá kald-
viðristímaskeiðum fyrri alda.
Þær einu sagnir af kali, sem
verulega kveSur aS, eru frá
vorinu 1 9 18, en þá kót tún •
víSa og úthagana sums staS
ar verulega. £g man vel þau
veSur, er þingeyskir bændur
töldu hafa valdiS kalinu þá
um voriS: Elskulegan sunn-
anþeyinn um skírdagshelg-
arnar og fram til laugardags
kvölds, en blindbyl með
hörkufrosti báða páskadag-
ana. Sérhver hæS, er veSur-
ofsinn hafði skafið hvert
snjókorn af í bylnum, var
dauSkalin um voriS. Ég
minnist þess líka, aS þá mikl
aSist mér þaS fólk sem var
viSbúiS þessum hamförum
náttúrunnar og þoldi þær.
Af sjálfum mér gat ég ekki
miklast, því að ég lá fótbrot
inn gestur hjá greiðafólki, og
hafSi aSeins fundið vorilm-
inn um opinn glugga um skír
dagshelgarnar, og heyrt veð
urofsann hamast á gaddfreS
inni þekjunni og úti fyrir
fénntum glugga á páskum.
En ég er viss um þaS, aS því
líkar hamfarir veSursins
sem 1918 ollu ekki kalinu
síSastliSiS vor. í vor var út-
hagi heldur ekki kalinn, svo
að teljandi væri, nema í eih-
staka sveit. Það voru víðast
túnin ein, sem kalin voru,
einkum þau tún, sem vaxin
voru útlendu grasi, óreyndu,
hvort þaS þyldi íslenzka
veSráttu, en þar næst þau
tún vaxin íslenzku grasi sem
teygt hafði veriS árum sam
an til óeSIilega örrar sprettu
meS miklum tilbúnum á-
burSi. Slíkt gras hefur lotiS
sömu lögum og óhófsfólk,
sem sent væri upp til ó-
byggSa í blindbyl, mundi
lúta.
Og hér er nú komiS að
annarri aðalorsökinni til kal-
skemmdanna undanfarin ár,
ofnotkun og rangnotkun til-
búna áburðarins. I skrýtilegri
grein, er Vignir GuSmunds-
son ritaSi fyrir Ingólf Jóns- v
son ráSherra í Mbl. 3. ágúst,
um Kjamann, kalk og
bændafund á Reykjum —
(greinina nefnir Vignir:
Er verið aS gera Hvanneyr-
artilraunina aS þjóStrú? En
greinin svarar ekki til fyrirv
sagnarinnar), segir svo:
„Ingólfur Jónsson sagSi, aS
ekki mætti kenna kjarnan-
um um allt. ‘‘ Það er mjög
skemmtilegt, aS einmitt Ing-
ólfur Jónsson skuli hafa sagt
þetta svona og það er vissu
lega að nokkru leyti rétt.
Notkun tilbúins áburSar hef
ur veriS mjög handahófsleg
og meSfram þess vegna
skaSleg. Aðalorsökin til
þess, hversu' ha'ndahófsleg
hún. ihefuri veriS, er sú, aS
sala áburðar hefur veriS eini
okuð til aS halda uppi verk
smiðju, sem aðeins hefur
framleitt kjarna. Þessu hef-
ur veriS framfylgt svo ein-
strengingslega, aS bændur
landsins hafa ekki notiS
þess að mega velja sér áburS
artegundir nema meS mikl-
um takmörkunum og þá
heldur ekki getaS notiS
nema aS takmörkuSu leyti
leiðbeiningar forystumanna
sinna um þessi efni. Á þessu
á enginn eins mikla sök og
Ingólfur Jónsson ráðherra,
sem fékk því ráðiS, aS á-
burSareinkasalan var lögS í
hendur kjarnasmiðju þeirri,
sem kölluS er ÁburSarverk-
smiSja, í þeim tvöfalda til-
gangi aS taka áburSarsöl-
una úr höndum Framsóknar-
manna og tryggja það, að
bændur ættu ekki kost á aS
kaupa annan köfnunarefnis-
áburS en kjarna, meðan
framleiSsla kjarnasmiSjunn
ar entist. Vissulega er ekki
unnt að „kenna kjarnanum
um allt“, ekki hefur hann
ráSiS öllu um þaS, aS bænd
ur hafa veriS sviptir frelsinu
að velja sér áburð og þeim
þröngvaS til að nota { óhófi
þann áburS er margir þeirra
hafa álitiS skaSIegan. Slíkt
ófrelsi bænda er jafnvel
hættulegra túngróðrinum en
sjálfur kjarninn, og þaS er
öSrum aS kenna en honum.
Þó segi ég, aS ekki megi
kenna Ingólfi Jónssyni um
allt. Hann hefur líka meS
sinni áburðarverzlunarpóli-
tík tekið á sig en áf bændum
þann glæp, að spilla túnum
landsins meS skaSsamlegri
áburSargjöf, og má um þaS
segja, að fátt er svo meS
öllu illt, aS ekki boSi nokk-
uS gott. Þó segi ég aftur, aS
ekki megi kenna Ingólfi
Jónssyni um allt. En ógeðs-
legt er að sjá í grein, sem
fyrir hann er rituð og birt í
Mbl. 3. ágúst, þá heimsku-
legu fullyrSingu, aS „fjölda
túna máttj bera á, sem nú
eru ónýtt eSa notuS sem
hrossabeit“, og í krafti þeirr
ar fullyrSingar beint til
bænda þessum orðum: „ÞaS
er því fyrst og fremst and-
legt kal bændanna og for-
ystumanna þeirra, sem gerSi
þaS aS verkum, að ekki
verður hægt að bjarga eins
miklu og ella hefSi orSiS“.
Þetta er auSvelt aS skilja,
áSur en meir skellur í tönn-
unum: Bændurnir ,,sjálfir“
eiga sök á kalskemmdunum,
af því að þeir notuSu ekki
meiri kjarna í vor, og þeim
skal hefnast fyrir það.
I grein í Frjálsri þjóS 1.
ágúst, Kal og bókanir, deilir
Agro á yfirvöld okkar og
BúnaSarfélag Islands fyrir
það, að hafa ekki brugSiS
viS til aS bjarga því, sem
bjarga mátti vegna kal-
skemmdanna. Ádeilan er aS
vísu réttmæt, en hvaS var
hægt aS gera strax og við
hverju var að búast? B.I.,
sem er leiSbeiningastofnun
fyrir landbúnaSinn gaf strax
þaS ráS, sem helzt er fljót-
lega tiltækt, að vinna upp
kalskellurnar og sá síðan í
þær einærum fóSurjurtum
til uppskeru í haust, og afla
útheys, svo er verSa mætti
í sumar. Önnur ráð, sem aS
gagni koma strax í sumar,
er tæplega um að ræSa,
nema fjárhagslegar bætur,
og þær er helzt að sækja til
ríkisstjórnarinnar. En nú er
hvort tveggja, aS ríkissjóS-
urinn er tómur og ríkis-
stjórnin landbúnaSinum and
stæS, jafnvel fjandsamleg,
a. m. k. mikill hluti hennar.
Helzt mætti þar einhvers
vænta af landbúnaðarráð-
herranum, sem fram aS
þessu hefur veriS landbún-
aSinum vinveittur, þó aS
honum hafi orSið ýmislegt
á í vinsemd sinni, svo sem
bent hefur verið á hér aS
framan. ÞaS hefur ýmsu
bjargaS hingaS til, að hann
er myndarlegasti og sjálf-
stæðasti maSurinn í ríkis-
stjórninni. En eftir grein
þeirri í Mbl., sem hefur ver-
Framh. á bls. 7.
6
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 29. ágúst 1963