Frjáls þjóð - 19.09.1968, Blaðsíða 2

Gísli Gunnarsson:
Lærdómar vegna ianrásar Sovétríkjanna
3. G R EI N Upphaf og eðli stalínismans
í síðustu grein minni var
nokkuð rakið hverjar væru
helztu skýringar þeirra,
sem í röðum sósíalista
gagnrýndu sovézku innrás-
ina í Tékkóslóvakíu, á or-
sökum hennar. Meginskýr-
ingin er sú að þetta sé end-
urspeglun stalínískra stjórn
arhátta; þ. e. stjórnarhátta
er byggðust á alveldi for-
réttindahóps, skriffinnsku-
valds. Innrásin væri merki
um ákveðna kreppu innan
þessa kerfis; það væri í stöð
ugri vamarstöðu gagnvart
öflum, sem vilja minnka í
senn forréttindi þess og
valdaaðstöðu. Þróun mála
í Tékkóslóvakíu í átt til sós
íalisks lýðræðis væri þessu
kerfi hættuleg og þess
vegna væri nauðsynlegt frá
sjónarmiði skriffinnsku-
valdsins að hindra þessa
þróun.
Áður en lengra er haldið
er rétt að rifja enn þá einu
sinni upp sögulegar forsend
ur þessa skriffinnskuvalds.
Það á sér á engan hátt ræt-
ur í sósíalískri hugsjón.
Karl Marx gerði aldrei ráð
fyrir öðru en að sósíalismi
þýddi í heild mjög stórt
skref í átt til lýðræðis; í
stað „alræðis borgarastétt-
arinnar“ kæmi „alræði
verkalýðsbaráttunnar". Len
ín kom sérstaklega fram
með hugmyndina um ákveð
inn velgerðan flokk sem
foryztuafl í byltingu verka-
lýðsins; slíkur flokkur væri
skipaður ötulum byltingar-
mönnum með góða pólit-
íska þekkingu. En þessi
flokkur átti ekki að láta
verkalýðsstéttina þjóna sér,
heldur átti flokkurinn að
þjóna verkalýðsstéttinni.
Þess vegna gerði Lenín
einnig ráð fyrir víðtæku
lýðræði í landi því, sem
slíkur flokkur hefði skipu-
lagt byltingu í - lýðræði og
alræði verkalýðsstéttarinn-
ar. Lenín gerði t. d. ekki
ráð fyrir einflokkskerfi, að
vísu yrði að hindra pólit-
íska starfsemi þeirra auð-
stétta, sem verið væri að
afnema sem slíkar; en frjáls
skoðanamyndun ætti að
ríkja meðal þeirra, sem
viðurkenndu vald verka-
lýðsstéttarinnar og sósíal-
ískt efnahagskerfi hennar.
Kenning Leníns um mik-
ilvægi hins vel agaða for-
ystuflokks varð samt fyrir
mikilli gagnrýni; þannig
samdi þýzk—pólska bylt-
ingarkonan Rosa Luxem-
burg rit, sem nefnt hefur
verið „Leninismi eða Marx-
ismi“, þar sem hún ásakar
Lenín um tilraun til að láta
útvalinn hóp manna ákveða
rás sögunnar fremur en
verkalýðinn í heild. Mörg
önnur gagnrýni hefur kom-
ið fram á hina lensnísku
kenningu um flokkinn,
bæði frá byltingarsinnum,
sem leggja alla áherzlu á
,hina sjálfkröfu hreyfingu
fjöldans“ og þá miklu meir
frá sósíaldemókrötum, sem
gagnrýndu fyrst og fremst
byltingarinntakið í hug-
myndinni um vel agaðan
foryztuflokk. í seinni tíð
hefur verið reynt að tengja
saman stalínismann og len-
ínismann og talið að fyrr-
nefnda fyrirbærið sé rök-
rétt framhald hins síðara
og í ljósi þess hefur á siðari
árum leniníska flokkskenn-
ingin einkum hlotið gagn-
rýni fyrir að hafa valdið ,,ó-
lýðræðislegri þróun“.
Það verður samt á ýmsan
hátt að draga mjög í efa
réttmæti þessarar gagnrýni
á leninismann. í fyrsta lagi
ber hér að nefna að ef tal-
ið er erfitt fyrir verkalýðs-
stéttir að steypa ríkjandi
auðvaldskerfi öðru vísi en
með byltingu (slíkt virðist
nokkuð Ijóst í vanþróuðum
löndum, og hvað um þróuð
lönd eins og Frakkland?)
þá hlýtur frumforsenda
þess að vera vel skipulögð
foryzta. Og jafnvel þótt bylt
ing sé ekki nauðsynlega dag
skráratriði þarf vissulega í
nútímaþjóðfélagi góðan og
heilsteyptan verkalýðsflokk
í baráttu gegn auðvaldsöfl-
unum. Nýleg svik franska
kommúnistaflokksins sanna
e. t. v. bezt hve nauðsynlegt
er fyrir verkalýðinn að eiga
flokk, sem ekki er hluti
kerfisins. í öðru lagi þarf
leniníska flokkskenningin
alls ekki að leiða til ein-
flokkskerfis; í Sovétríkjun-
um fengu þannig mennsé-
víkar að starfa óáreittir allt
fram til 1921 <þ. e. þau ár
Sovétlýðveldisins, sem það
var í erfiðustu aðstöðu.)
Bolsévíkar ætluðu sér
áldrei í upphafi að koma á
einflokkskerfi; við bylting-
una 1917 bönnuðu þeir
flokk Kadetanna, aðalflokk
rússneskrar borgarastéttar,
en létu í bili þar við sitja.
Það var hin óskaplega
grimmd borgarastríðsins,
sem fyrst og fremst eyði-
lagði hið sovézka lýðræði;
„sá, sem ekki er fullkom-
lega með mér, er á móti
mér“ varð í framkvæmd
kenning bolsévíkanna. And
stæðingar þeirra þar, hvít-
liðarnir, voru öfgafullir
hægri menn, og ósigur rauð
liðanna í borgarastyrjöld-
inni hefði síður en svo get-
að þýtt-innleiðingu „borg-
aralegs lýðræðis“, heldur
hægrisinnaða ofbeldis-
stjórn. Bezta hluta rúss-
neskrar verkalýðsstéttar
var slátrað á vígvöllunum,
og flokkur verkalýðsstétt-
anna uppgötvaði sér til
skelfingar 1921 að verka-
lýðurinn var varla lengur
til; þeir sem ekki höfðu
fallið á vígvöllunum eða
dáið úr hungri höfðu flúið
til sveita. Moskva og Len-
ingrad vorllf,fíM aúHar’a^
mannfólki í byrjun 3'já ára-
tugsins. Við þessar aðstæð-
ur tekur bolsévíkaflokkur-
inn að sér að vera nokkurs
konar „staðgengill“ verka-
lýðsstéttarinnar og vildi
þess vegna ekki að aðrir
flokkar, sem sumir voru
miklu rótgrónari í sveit-
unum en bolsévíkar og
höfðu ekki gert meira en að
sýna „jákvætt hlutleysi" í
borgarastyrjöldinni, sem
bolsévíkar höfðu unnið, að
þessir flokkar kæmust í
aðstöðu til að hrifsa frá
þeim völdin fyrirhafnalítið.
Foryzta bolsévíka var
nær einhuga um bannið á
mensévíkaflokknum 1921
og innleiðingu einsflokks-
kerfisins sem slæma tíma-
bundna nauðsyn. Bann, sem
skömmu síðar var innleitt
gegn starfi sérstakra skipu-
lagsbundinna skoðanahópa
skömmu síðar, hlaut og
blessun Leníns, Trotskys
og Stalíns. Framkvæmd
marxism-lenismans í frum-
stæðu einangruðu landi; —
einangrunin var fyrst og
íremst svikum sósíaldemó-
krata.í Vestur-Evrópu að
kenna, afskræmdi þannig
leninísku flokkskenninguna
í þá mynd, sem henni hefur
verið eignuð síðan víðast
hvar.
Hvert ríki þarf á sínu
embættismannakerfi að
halda. Rússland keisaranna
hafði allt frá dögum Péturs
mikla haft geysivoldugt em
bættismannakerfi, sem var
meginstoð einveldisins. Hið
unga sovézka lýðveldi
þurfti einnig sitt embættis-
kerfi og varð að miklu leyti
að taka það í arf frá keis-
aranum. Mjög fljótt mót-
aði hinn sígildi gerræðis-
hugsunarháttur sovézka em
bættismannakerfið; það var
því einkum bagalegt að
ekki var lengur til staðar
lýðræðislegt eftirlit fólks-
ins með því. Hlutverk Bolsé
víkaflokksins hlaut þá að
verða sérstaklega mikil-
vægt til lýðræðislegs eftir-
lits, en þegar eftir kjör Stal
íns sem aðalritara þess
flokks 1921 varð flokkur-
inn sjálfur jafnvel enn þá
ólýðræðislegri í uppbygg-
ingu en ríkisvaldið. Þannig
þróaðist á árunum 1921—
1927 algert alráeði skrif-
finnskuváldsins og sérstak-
ur fulltrúi þess og þessarar
þróunar varð Jósep Stalín.
Þótt Lenín dæi ekki fyrr
en 1 janúar 1924 má segja
að völd Leníns hafi að
mestu horfið í ársbyrjun
1922 vegna hins mikla
heilsuleysis hans. Lenín
varð áhorfandi fremur en
stjórnandi. Og það, sem
hann sá, skelfdi hann. Hann
sá þjóðfélag þar sem al-
þýðan réði nær engu en
vaxandi forréttindahópur
öllu. Lenín varð fyrstur til
að gagnrýna þessa þróun
af aðalforingjum bolsévíka,
ekki Trotsky eins og ýms-
ir hafa álitið. Og í beinu
framhaldi af þessu lagði
hann til í pólitískri erfða-
skrá sinni að Stalín yrði
fjarlægður úr valdastöðum
sem fyrsta skref í átt til auk
ins lýðræðis. Barátta Trot-
skys gegn skriffinnskuvald-
inu, þegar hann sjálfur var
að mestu leyti kominn ut-
an þess 1924, var þannig
fyrst og fremst arfur frá
Lenín.
Þau 16 ár, sem Trotsky
átti eftir ólifað eða þar til
hann féll fyrir morðingja-
hendi í Mexíkó 1940 mót-
uðust fyrst og fremst af á-
kafri baráttu gegn sovézka
skriffinnskuvaldinu jafn-
framt því sem hann hvik-
aði aldrei í stuðningi sín-
um við Sovétríkin sem slík,
við félagslega ávinninga
októberbyltingarinnar. Fyr-
ir baráttu sína gegn skrif-
finnskuvaldinu hlaut hann
skammaryrði eins og „er-
indreki Hitlers11 frá stalín-
istum og fyrir baráttu sína
fyrir Sovétríkjunum sem
slíkum og áframhaldi ör-
eigabyltingarinnar (sem að
hann taldi eina frumfor-
sendu lýðræðisþróunar í
Sovétríkjunum, einkum ef
slíkt gerðist í Vestur-
Evrópu) var hann nefndur
„marxiskur kreddumaður“
af sósialdemókrötum og
borgaralegum andstæðing-
um. Trotsky benti einnig á
afturhaldseðli Stalínismans
á alþjóðavettvangi; ekkert
væri sovézka skriffinnsku-
valdið hræddara við en
byltingarhreyfingar í átt
til sósialísks lýðræðis í V-
Evrópu. Þess vegna hlytu
stalínistar þar að vera nei-
kvætt afl og hemill á þró-
un til sósialisma. Bezta
sönnun á þessu töldu hann
og stuðningsmenn hans sig
fá í spænsku borgarastyrj-
öldinni þar sem stalínistar,
hægrisinnaðir sósialdemó-
kratar og sovéska leynilög-
reglan sameinuðust um að
útrýma öllum þeim öflum
í röðum lýðveldissinna, sem
ekki vildu samþykkja borg-
aralegt einkaeignakerfi sem
grundvöll lýðveldisins. Þar
sem lýðveldissinnar börð-
ust gegn fasistum, og bar-
áttan gegn þeim var efst í
hugum vinstri manna 1936
1939, gerðust þessar ofsókn
ir án verulegrar gagnrýni
erlendis frá. — Hollt er að
minnast þess, að franski
kommúnistaflokkurinn ’68
verður að teljast vinstrisinn
aður“ miðað við spænska
kommúnistaflokkinn 1938.
Og hollt er að minnast þess
að alger samstaða Sovét-
ríkjanna með DeGaulle
1968 er mjög hliðstæð sam-
stöðunni við Negrin og fé-
( laga á Spáni 1938. Þetta er
hin alþjóðlega arfleifð stal-
ínismans. Og hollt er að
minnast þess að innrásin í
Tékkóslóvakíu kemur
skömmu eftir lofgjörð
Sovétleiðtoganna á De
Gaulle.
Eftir 1945 er sósíaiisku
Framh. á bls. 7.
2
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 19. september 1968