Frjáls þjóð - 19.09.1968, Blaðsíða 5

5. grein
NIÐUR MEÐ BÆJARSTJÓRNINA
Reykvískir verkamenn vinna sigur á lögreglunni 9. nóv. 1932
ÁriS 1932 stóc5 heims-
kreppan sem hæst og var
áhrifa hennar mjög tekið
að gæta á íslandi. Á því ári
fór atvinnuleysi vaxandi
víða um land og kom víða
til harðvítugrar baráttu.
Fóru einnig að ágerast kröf
uj- verkamanna og sjó-
manna um að opinberir að-
ilaa- fyndu einhver ráð til
úrbóta.
Til tíðinda dró í Reykja-
vík á fundi bæjarstjórnar í
Góðtemplarahúsinu 7. júlí
1932. Voru þá skráðir 723
atvinnuleysingjar og höfðu
þeir samtals 2462 menn á
framfæri sínu. Athuganir
gerðar af atvinnuleysis-
nefndum verkalýðsfélagana
höfðu leitt í ljós að þeir 447
Dagsbrúnarmenn sem skráð
ir voru atvinnulausir höfðu
frá 1. janúar til 4. júlí haft
695.63 krí í meðaltekjur, þ.
e. um 110 kr. á mánuði,
meðan meðalhúsaleiga þess
ara manna var kr. 66.99 á
mánuði. Á bæjarstjórnar-
fundinum átti að ræða at-
vinnumálin og tillögur sem
fyrir lágu frá sameiginleg-
um fundi Dagsbrúnar og
Sjómannafélagsins, þar sem
krafizt var að bæjarstjórn
léti þegar í stað hefja at-
vinnubótavinnu í stórum
stíl. Umræður urðu allmikl
ar á fundinum, en málinu
var að lokum skotið til fjár-
hagsnefndar.
Mikill fjöldi manna hafði
safnazt saman fyrir utan
húsið og reyndu menn fyrst
að komast inn í húsið til að
fylgjast með umræðum, en
lögregla varnaði þeim inn-
göngu. Var þá skotið á úti-
fundi og töluðu nokkrir
menn af tröppum Þórsham-
ars og kröfðust tafarlausra
aðgerða af hálfu bæjar-
stjórnar. Meðal ræðu-
manna þar voru Einar 01-
geirsson, Stefán Pétursson
Jens Figved og Gunnar Ben
ediktsson. Þegar fregnir
bárust af fundinum þess
efnis að engin úrræði hefðu
fundist og ekkert ákveðið í
málinu kom upp mikill
kurr 1 hópnum og hann leit
aði inngöngu í húsið, en
lögreglumenn stóðu þar
fastir fyrir, en þegar hóp-
urinn þrýsti á vamarmúr
lögreglumanna tóku þeir að
beita kylfum sínum og
börðu menn hlífðarlaust.
Hófust nú snörp átök milli
mannfjöldans og lögregl-
unnar og var grjóti xastað
að húsinu. Lögreglan beitti
síðasttalda segir Morgun-
blaðið að hafi kastað salti
framan í lögregluna!) en
öll neituðu þau að svara
spurningum dómarans
„meðan hneykslismál vissra
forystumanna burgeisastétt
arinnar væru ekki tekin til
rannsóknar“. Þau voru þá
öll úrskurðuð í fangelsisvist
Útifundur verkamanna í Templarasundi, 7. júlí 1932
kylfum sínum og fengu
nokkrir verkamenn áverka
af þeirra völdum, fjóra
varð að flytja til læknis.
Menn hrópuðu vígorð: „Nið
ur með bæjarstjórnina“ og
„niður með blóðhundana“.
Síðan dreifðist hópurinn og
héldu sumir í átt til hafn-
arinnar, og kom að nýju til
átaka við Hverfisgötu.
Kommúnistar efndu þá til
útifundar við Kalkofnsveg
og töluðu flestir þeir sem '
höfðu talað á fundinum fyrr
um daginn. Talið er að á
þessum fundi hafi verið
eitthvað á þriðja þúsund
manns.
Þessi fundarhöld og mót-
mæli báru þann árangur að
bæjarstjórn samþykkti
skömmu síðar að hafin
skyldi atvinnubótavinna fyr
ir allt að hundrað manns
og stefnt skyldi að auknum
og víðtækari atvinnubótum
á næstunni. En jafnframt
voru nokkrir af forystu-
mönnum kommúnista yfir-
heyrðir vegna þátttöku í
átökunum. Fóru þær yfir-
heyrslur fram 25. og 26.
júlí. Voru þá yfirheyrðir
Einar Olgeirsson, Stefán
Pétursson, Jens Figved og
Indíana Garibaldadóttir (sú
upp á vatn og brauð, en
fóru öll í hungurverkfall í
fangelsinu.
Samherjar hinna fangels-
uðu mótmæltu kröftuglega
med miklum útifundur og
kröfugöngum 27. og 28.
júlí. Seinni daginn er fjöl-
.mennur fundur við Kalk-
ofnsveg og síðan farin
kröfuganga upp að fanga-
húsinu við Skólavörðustíg.
Var það mál manna að
aldrei hefði sézt eins fjöl-
menn útisamkoma á vegum
verkalýðshreyfingarinnar.
Fyrir utan fangahúsið voru
fluttar ræður. Fyllti þá
mannfjöldinn Skólavörðu-
stíg frá Óðinsgötu niður að
Breiðfirðingabúð. Einnig
voru farnar kröfugöngur
heim til Magnúsar Guð-
mundssonar, dómsmálaráð-
herra. Hinn 30. júlí, eftir
fjögurra daga hungurverk-
fall, var föngunum sleppt.
Nokkur sigur hafði unn-
izt með þessari baráttu
verkalýðsins, atvinnubóta-
vinnu var komið á og eftir-
mál gegn forystumönnum
aðgerðanna féllu niður. Þó
var síður en svo að barátt-
unni væri lokið. Kreppan
hélt áfram að harðna og at-
vinnuleysi jókst hröðum
skrefum þegar leið á haust-
ið. Þá voru um 200 manns
í atvinnubótavinnu bæjar-
stjórnar, en henni var skipt
þannig milli atvinnulausra
að menn fengu vinnu að-
eins eina til þrjár vikur í
mánuði, eftir því hve marga
þeir höfðu á framfæri sínu.
Unnið var 6 stundir á dag
og var dagkaup 9 krónur. Á
bæjarstjórnarfundi 3. nóv.
lýsti forseti bæjarstjórnar
því yfir að aðeins væru 50
— 60 þúsund eftir af fé
því sem bærinn hefði ætlað
til atvinnubóta. Bar hann
fram tillögu um að lækka
skyldi kaup 1 atvinnubóta-
vinnunni úr kr. 1.50 á klst.
niður í eina krónu. Var til-
laga þessi samþykkt með 8
atkvæðum gegn 6.
Samþykkt þessi vakti
mikla og almenna reiði
verkafólks. Hinn 6. nóvem-
ber var haldinn fjölmennur
útifundur við Miðbæjar-
skólann sem samþykkti á-
skorun til bæjarstjórnarinn
ar um að nema þegar úr
gildi samþykktina um kaup
lækkunina. Var síðan farið
í kröfugöngu um bæinn.
Boðað var til bæjarstjórn
arfundar 9. nóvember og
hófst hann kl. 10 f.h. í Góð
templarahúsinu. Var salur-
inn þéttskipaður fólki og
mikill mannfjöldi safnaðist
saman fyrir utan húsíð.
Klukkan 12 var gert matar-
hlé, en fundur hófst aö nýju
kl. 1.45. Þegar þetta var til
kynnt gerðist mikil háreysti
frá áheyrendum, sem heimt
uðu að málið yrði afgreitt
áður en bæjarfulltrúar
færu heim. Lögreglustjóri
gaf þá það loforð að aðgang
ur skyldi vera frjáls að
fundarsalnum að loknu mat
arhléi. Hurfu menn þá á
braut.
Um klukkan eítt tók fólk
að safnast að húsinu á nýj-
an leik. Gætti lögreglan
dyra og hleypti allmörgum
inn í húsið, þannig að þar
voru flest sæti skipuð, en
menn þóttust sjá að reynt
væri að hleypa ekki inn
öðrum en þeim sem liklegir
yrðu til stuðnings við meiri
hluta bæjarstjórnar. Óein-
kennisklætt varalið lögregl
unnar hafði verið kvatt á
Framhald á bls. 7.
: : . :: >
Verkamenn safnast að Góðtemplarahúsinu 7. júlí 1932.
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 19. september 1968