Frjáls þjóð - 26.09.1968, Blaðsíða 4

F Y R I R H E I T
Leikrit eftir
Aleksei Arbuzov
Uikstjóri:
Eyvindur Erlendsson
Við höfum ekki haft mik
il kynni af leikbókmenntum
Rússa eftir byltingu, ég
minnist þess ekki a<S slíkt
verk hafi fyrr veriS sett hér
upp, en eitthvað mun hafa
veriS flutt í útvarp. Enda
hefur manni skilizt aS í þeim
bókmenntum væri gætt hins
strangasta sósíalrealisma og
fjölluSu verkin flest um
stúlkur á traktorum og ungt
fólk sem er að fara til Síbe-
ríu til þess aS byggja upp
nýjan heim. En á fyrsta ára-
tugnum eftir byltinguna áttu
Rússeir merkilegt leikhús og
gerðu athyglisverSar tilraun
ir á sviSi; þetta var meSan
járngreipar kreddunnar
höfðu ekki lukizt um listirn-
ar og andi byltingarinnar
sveif yfir vötnunum.
En þó aS sósíalrealisminn
hafi sett sín dauSamörk á
flest það sem framleitt hef-
ur veriS í listum í Rússlandi
á undanförnum áratugum,
hefur manni þó skilizt aS
þar væri nokkuS gott leik-
hús, þ. e. kraftmiklar og
vandaðar sýningar. Ungur
maSur, Eyvindur Erlends-
son, dvaldist þar í mörg ár
Þýðing: Steínunn Briem og
Eyvindur Erlendsson
Leikmynd og búningar-.
Una Collins.
viS nám í Ieikstjórn og gat
sér góðan orSstír. Hann hef-
ur nú sett upp í ÞjóSleikhús-
inu eitt af þeim fáu verk-
um sem frá Rússlandi hafa
komið hin síSari ár og vakiS
nokkra athygli, Fyrirheitið
eftir Aleksei Arbuzov. Ar-
buzov þessi er fæddur áriS
1908, hefur skrífaS fjöl-
mörg leikrit og mun vera
einna kunnastur leikritahöf-
unda þar austurfrá.
FyrirheitiS ber mikilli
reynslu og sviðsþekkingu
höfundar gott vitni, en þaS
er meira en bara ,,vel skrif-
aS“ verk. ÞaS er þrungið
óvenjuríkri mannúS og
mannskilningi, sýnir okkur
örlög mannsins, sorglegar og
skoplegar hliSar þeirra í
sterkum og litríkum drátt-
um. Leikritið fjallar um
tímann, segir í leikskrá. Það
er þó sem betur fer engin
heimspekileg vangavelta um
abstrakt hugtök, heldur sýn
ir þaS okkur hvernir þrjár
manneskjur þróast og taka
breytingum í breytilegu sam
spili sín á milli um átján ára
skeiS. LeikritiS er í þremur
þáttum, en fjórtán atriðum.
Arbuzov n«tar því ekki þá
hefSbundnu aðferS aS sýna
áhorfandanum aSeins há-
punktana í dramanu, hann
dregur ekki alla þræSi fram
vindunnar saman í eitt, held
ur bregður upp mörgum
svipmyndum, þannig að viS
fylgjumst meS þíóun per-
sónanna dag frá degi, sjáum
ekki aSeins hvernig þær
breytast á átján árum, held-
ur einnig hvernig þær breyt-
ast á einum degi, viku, mán-
uði.
LeikritiS sýnir okkur
þrjár manneskjur sem hitt-
ast fyrir tilviljun í Lenin-
grad veturinn 1942, þegar
umsátin um borgina stendur
sem hæst. NeySin sameinar
þetta unga fólk, tengir örlög
þess órjúfanlegum böndum.
Þessi þrjú, Leonidik, skáld,
sveimhugi, Marat, hrjúfur á
yfirborðinu en meyr undir
niSri, og stúlkan Líka, veita
hvort öSru í örbirgS sinni
og eymd þá mannlegu híýjw
og samhygð sem gerir þeím
kleift aS standast hörmung-
arnar. Þessi vetur stendur
þeim æ síSan fyrir hugskots
sjónum sem tákn hins bezta
í tilverunni, sigur hins góða
yfir hinu illa. FyrirheitiS,
sem leikritiS dregur nafn af,
er þaS fyrirheit um bjarta
framtíS og komandi sigra,
sem þeim var gefiS þennan
vetur. En fyrirheitið bregzt,
smávægilegir mannlegir
brestir brjóta niSur þau
tengsl sem myndast höfSu,
og þegar viS hittum þau í
síðasta þætti hafa vonir
þeirra brostiS, þau draga
fram lífiS í leiðindum, aS
vísu í nokkurri velgengni á
yfirborSinu, en inni fyrir er
örbirgð og tóm. 1 lokin er
aS vísu gefiS nýtt fyrirheit,
nýjar vonir um endurlífgun,
en þær eru nánást tvíræðar
og manni finnSt sú bjartsýni
sem, birtist f síSasta atriSinu
þvinguS, kannski erhún sett
þarna inn til að uppfylla skil
yrSi sósíalrealismans. Mér
hefSi þótt leikritið betra aS
slepptu síSasta atriði; næst
síSasta atriSi rekur ágætan
endapunkt á leikritið, a. m.
k. hélt ég aS meS því væri
leikritinu lokiS og svo var
MÓÐURMÁL OG ÞJÖÐRÆKNI
Þann 25.7. birtir Frjáls
þjóS síðari hluta greinar eft
ir Gísla Gunnarsson, sem
nefnist „Æska og þjóSerni‘‘.
Er þar m. ^a. spurt, hvort ís-
lenzk tunga og íslenzkt þjóS
erni sé á undanhaldi. Kemst
höfundur að þeirri niSur-
stöðu, aS hvorugt sé. AS ís-
lenzkt þjóSerni sé fullkom-
inn veruleiki fyrir því fólki
sem ekkí sé teljandi eldra en
lýðveldi okkar, og að langt
þurfi aS leita aftur í aldir
til þess að finna ungt fólk,
sem tali móSurmál okkar
hreinna en ungt fólk gjörir
nú.
Vissulega er þetta ánægju
Ieg niSurstaSa, ef hún er
byggS á raunhæfu og hlut-
lægu mati. Sé miðaS viS tvo
síSustu áratugi sl. aldar, og
hinn fyrsta þessarar, þegar
viS vorum enn undirgefnir
Dönum — og fúllkomlega
háðir þeim efnalega og
menningarlega — getur
þetta verið rétt: Þá var fínt
aS tala dönsku, og jafnvel
aðeins aS sletta henni (þó
kunnáttan næSi ekki
lengra). Var varla von aS
tunga okkar nyti sín vel viS
slík skiIyrSi, og tæpast sann
gjarnt aS bera þau saman
við nútíSina og möguleika
okkar nú.
Nú virSist engin ástæða
vera fyrir okkur til þess að
misþyrma móSurmáli okk-
ar, eSa vanrækja þjóðerni
okkar, enda virSist G.G.
hæstánægSur meS stefnu
okkar þar, og heilbrigSi
hvors tveggja; er varla al~
veg grunlaust, aS eitthvaS
slái þar nokkurri ofbirtu í
augu honum. (Má í því sam
bandi geta þess, að í sömu
opnu og hann birtir grein
sína skrifar annar maður
grein sem nefnist: Gef þú aS
móðurmáliS mitt"; höfund-
ur hennar birtir þar m. a.
sýnishorn af móðurmáls-
kunnáttu starfsfólks — æSri
sem lægri viS eina stórverzl
un höfuSstaSarins, sem
naumast verSur talin mjög
lofsverS).
En þar sem viS GG blasa
svona sérstaklega glæsilegar
hliðar á þróun þessara mála
hjá okkur, er varla goðgá'
þó ég bendi aSeins á fleiri
hliSar, — þó þar ættu að
vera flestum sýnilegar:
Sé athugað ofurlítiS tízku-
og götumál þéttbýlisins, hlýt
ur aS þurfa allmikla nægju-
semi til aS þykja þaS galla-
lítiS; má þó vísast til sanns
vegar færa, aS þar beri
meira á sorglegri orSafá-
tækt og hugmyndaskorti, en
slettum, þó óneitanlega
fljóti þær með. Og því er
verr, aS þessi ósómi sígur
einnig hægt en markvisst út
um strjálbýliS, sem lengi
var vígi tungunnar.
Hvað ætti aS segja t. d.
um nöfn margra verzlunar-
fyrirtækja í Reykjavík?
Skyldi draga meira til
þeirra athygli og viSskipti,
aS nöfn þeirra séu erlend —
og helzt sem fjærst okkar
tungutaki; er þaS ekki mik-
ill þjóSræknivottur?
Menntun okkar og lær-
dómi er mjög á lofti haldiS;
ætti líka aS hafa orSiS mik-
il framför á því sviði, þegar
þess er gætt, að mínir jafn-
aldrar máttu heppnir kallast
ef þeir fengu fyrir fermingu
jafnmargra vikna nám hjá
farkennara, eins og nú er
krafizt skólaára til handa
þeim ungmennum sem veriS
er aS búa undir lífið. Þá er
móSurmálskunnáttan ekki
meiri en svo, að hæfur mál- .«
fræSingur stendur í látlaus-
um „hjaSningavígum" í út-
varpinu, viS stagmæli, lat-
mæli, fallskekkjur, ambög-
ur og fleiri málgalla — mest
hjá starfsfólki útvarps og
blaSa, sem ætla mætti þó,
aS ekki væri valiS af verri
enda hinnar lærðu sveitar.
Lofsverð málkunnátta þaS I
Núna, um þessa verzlun-
armannahelgi á að velja á ,
fögrum samkomustaS beztu
„bftla-hljómsveit ársins; tíu
hljómsveitir eru skráSar til ’
keppni — en af þeim bera
aðeins tvær íslenzk nöfn!
Mikil er sú þjóSrækni!
Ekki er langt síSan einn
okkar upprennandi menning
arvita ætlaSi aS fara aS
skrifa leikdóma í Frjálsa
þjóS; þurfti hann auðvitaS
að gefa lesendum smekk af
lærdómi sínum — og tókst
það svo skörulega, aS varla
4
i
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 26. september 1968