Frjáls þjóð - 03.10.1968, Qupperneq 5

SVERRIR TÓMASSON:
Hugleysi fréttastofnana
SíSastliSinn vetur, tegar
umrætSur manna beindust
loks atS ötSru en efnahags-
málum, tóku fimm þing-
menn allra flokka þatS upp
hjá sjálfum sér atS flytja
sameiginlega frumvarp um
væntanlega kennslu í blaSa
mennsku við Háskóla Is-
lands. Þessir þingmenn voru
reyndar allir ritstjórar viS
pólitísk dagblöð í Reykja-
vík, og hefðu þeir átt að
vera öllum hnútum kunnug-
ir í íslenzkri blatSamennsku.
Ein meginröksemdin fyrir
stofnun blaSamannaskóla
var talin sú, að blötSin hér á
landi heftSu slík áhrif á al-
menna skotSanamyndun svo
og á ,þróun máls og mál-
fars“, aS nauSsynlegt væri
íslenzkri menningu að blatSa
menn nytu eins góðrar
menntunar og framast væri
unnt að veita þeim af svo
fátækri þjóð. SítSan hefur
málið ekki boriS á góma,
enda þótt íslenzkum blaSa-
mönnum hafi hvorki fariS
fram né aftur í meSferS rit-
aSs máls.
ÞaS er næsta óvenjulegt,
að þingmenn hægri flokk-
anna áræði að hugsa um vel
ferS og varðveizlu íslenzkr-
ar tungu. En hver er sjálf-
um sér næstur. DagblöSin
eru þeirra eigin málgögn,
skilgetin afkvæmi hugsana
widantekningarlaust ríkt á
flestum sviðum og stuðlað
að algeru aðhaldsleysi að
einstaklingum, fyrirtækjum
og opinberum aðilum, sem
með ábyrgðarhlutverk fara.
I forystugrein Vísis s.l.
mánudag er hins vegar tek-
ið þannig á málum, að svo
virðist sem stefnubreyting-
ar megi vænta hjá því blaði
að þessu leyti. Fagnar
Frjáls þjóð heils hugar nýj
um bandamanni og vonar
að blaðið láti ekki við orð-
in ein sitja. I fyrrnefndri
forystugrein segir svo
m. a.:
„Fréttaþjónusta dagblað-
anna ber oft mikinn keim
af aðsendum fréttatilkynn-
ingum. Svipur fréttanna er
góðlátlegur og „heit mál“
sjá þar sjaldan dagsins ljós.
Þetta er afar þægileg frétta
mennska, sem hættir sér
ekki út á hálan ís og móðg-
ar engan. En hún snertir
aftur á móti aðeins yfirborð
þeirra á hverjum tíma. Um
leið og álit blaðanna rýrn-
ar, bíSa þeir sjálfir hnekki.
Hins vegar er svo aS sjá,
aS þessum þingmönnum sé
ekki Ijóst, aS blaSamanna-
skóli getur lítið sem ekkert
bætt tungutak blaðamanns.
Ómálga börnum er ekki
kennt að tala í háskólum.
Slíka kennslu er aðeins unnt
aS inna af hendi í barna- og
unglingaskólum, ef ekkert
hefur veriS lært í foreldra-
húsum. Og því er ekki aS
neita, aS málfar ungra
manna nú á dögum er fá-
tæklegra, jafnvel lakara en
hinnar eldri kynslóSar. En
orsakar þessa er aS leita til
rangra kennsluhátta svo og
þjóSfélagslegra breytinga,
sem ekki er unnt aS rekja
hér. Sú akademía alþýSunn-
ar, sem Halldór Laxness seg
ist hafa numið orðfæri sitt
af, tyggur ekki lengur smjör
ið. Það er því aS fara aftan
aS hlutunum, þegar alþing-
ismenn ætla aS fara aS láta
prófessor kenna íslenzkum
blaSamönnum aS rita móS-
urmáliS. Þingmönnum væri
öllu nær aS huga ögn að
betrumbótum á fræðslu-
kerfinu sjálfu.
Á sama tíma og frum-
varpiS um blaðamannaskóla
kom fram, var og er nær
enga fræðslu hægt aS fá í
staðreyndanna og veitir
fólkinu ekki nægar upplýs-
ingar um það, sem er að
gerast kringum það.“
Ennfremur segir svo:
„Nú er það augljóst, að
fréttir um huldumál verða
aldrei jafnnákvæmar og
fréttir um yfirborðsmál, því
að upplýsingasöfnunin er
miklu erfiðari. Þess vegna
er oft hætt við smávægileg-
um villum, þótt heildarefni
fréttarinnar sé rétt. Og smá
villurnar leiðréttast við nán
ari skrif, sem fylgja í kjöl-
farið. En þessar fréttir eru
raunverulega ábyrgari en
alveg réttar fréttir um yfir-
borðsmál, því að hinar fyrri
gefa þjóðinni alla vega tölu
verða innsýn í málin.
Vísir sættir sig við að
verða fyrir aðkasti hags-
munaaðila fyrir að hætta
sér út á hálan ís 1 þessum
efnum. Á móti hafa kom-
ið viðbrögð almennra les-
enda, sem hafa tekið þess-
þjóðfélagsfræðum vitS Há-
skóla Islands og enn hefur
prófessor í samtíma sagn-
fræSi ekki veritS skipaSur.
Það hefur ekki hvarflaS að
íslenzkum ráðamönnum, að
deild í þjótSfélagsmálum
væri nauðsynleg viS Há-
skóla Islands. Góð þekking
á eigin þjóSfélagi og sam-
tíma sögu er blatSamanni
brauð; það hjálpar honum
til þess að móta eigin skoð-
anir. En hlutlaus fjölmiðlun-
artæki eru forsenda blaða-
mannaskóla; annars gæti
hann ekki þrifizt. Og það er
í fyllsta máta grunsamlegt,
að í frumvarpinu er lítið
minnzt á frjálsa skoðana-
myndun í blöðum og út-
varpi, enda er flutnings-
mönnum fullkunnugt um, að
hún getur ekki átt sér stað
í þessu landi, þar sem öll
fjölmiðlunartæki eru reyrð
í pólitíska spennitreyju.
Þetta vita þingmenn. En það
er þeim í hag, að flestum
málum, sem koma óþægi-
lega við kaun stjórnmála-
flokkanna, sé stungið undir
stól.
Vilji almenningur láta
skoðanir sínar í ljós, verður
hann aS gera það með ves-
ældarlegu kvaki í bréfadálk
um dagblaSanna. Hlutlaus
þjóðfélagsgagnrýni sést ekki
á síðum hinna pólitísku dag
í heiminum í dag er næst
um milljarður barna. 650
milljónir þeirra munu
deyja af næringarskorti og
hörgulsjúkdómum, áður en
þau verða fullvaxin. Hér er
ekki um að kenna neinum
náttúruhamförum, heldur
vísvitandi rányrkju nægta-
þjóðanna á auðæfum þró-
unarlanda.
Engin örugg vitneskja er
til um, hversu mikil hung-
ursneyðin er. Næstum eng-
ir hópar sérfræðinga, stjórn
málamanna eða „fræði-
ari viðleitni mjög vel. Blað-
ið á fyrst og fremst að vera
skrifað fyrir þá. Þess vegna
mun það áfram reyna að
vera lifandi blað.“
blaSa. BlöSin ljá slíku efni
ekki rúm, en fylla dálka sína
með ómerkilegum viðtölum
viS börn, gamalmenni og
fegurSardísir. Eina fjölmiðl
unartækiS, sem aðstöSu hef
ur til aS sinna þjóSfélagsmál
um á hlutlausan hátt, er Rík
isútvarpiS. En þangaS teyg-
ir hiS pólitíska vald líka
Ioppu sína. Því er öll þjóð-
félagsgagnrýni, sem þar kem
ur fram, höfð í viStalsformi,
þar sem spyrill spyr tvo eða
fleiri aSilja, sem eru á önd-
verSum meiði. Sjálfur fær
spyrillinn ekkert tækifæri til
þess aS láta álit sitt í ljós
eSa gagnrýna þær skoSanir,
er fram koma í þætti hans.
SjálfstæS gagnrýni póli-
tískra frétta, innlendra sem
erlendra, þekkist ekki í út-
varpi né sjónvarpi. Hlutleysi
stofnunarinnar er tryggt
þannig, aS í æðstu stjórn
hennar sitja menn úr öllum
flokkum og segja fyrir um,
hvernig hlutleysið verSi bezt
varðveitt. Afleiðingin verS-
ur sú, að fréttamenn sjón-
varps og útvarps þora ekki
aS leggja neitt sjálfstætt til
málanna; meS því aS gera
svo, brjóta þeir hlutleysiS.
Og forráSamenn þessara
fréttastofnana verSa því aS-
eins langlífir í starfi, aS þeir
kunni þá list að sigla milli
skers og báru; móSgi aldrei
neinn, segi aldrei meiningu
sína opinberlega.
Árangur þessarar hlutleys
isstefnu er líka augljós; yfir
allri starfseminni, einkum
þó þeim hluta hennar, sem
sér um fréttaöflun og út-
breiðslu þjóðfélagslegra skoð
ana, liggur lognmolla, sem
menn“ hafa skilið hana. Við
tökum gjarnan þátt í heil-
brigðisáætlunum, en látum
hjá líða að gera þær breyt-
ingar, sem eru nauðsylegar
til að afla fæðu. Það er eins
og að berjast við eldsvoða
með því að taka brunaboð-
ana úr sambandi.
Af hverju er verið að
fjasa um hin smáu Norður-
lönd, sem aðeins hafa sex
prómill af íbúum veraldar?
M. a. af því, að við hagnýt-
um okkur 1 /5 hluta af olíu-
frækökunum í heimsverzl-
uninni, rneira en Bretland
flytur inn fyrir landbúnað
sinn. Innflutningur Norð-
urlanda á hráefni til áburð-
arframleiðslu nemur helm-
ingi meira magni en öll Suð
ur-Ameríka notar.
enginn utanaðkomandi gust
ur getur feykt burtu. Gott
dæmi um þetta er lestur for
ystugreina dagblaðanna á
morgnana. Þar er tekið upp
ágrip af því sem stjórnmála
ritstjórar allra pólitísku dag
blaSanna hafa til þjótSmál-
anna aS leggja daglega, og
því miSur er þaS oft rýr
fiskur í roði. Hversu miklu
betra og skemmtilegra væri,
aS einhverjir þjóðfélags-
fræðingar tækju sér fyrir
hendur að gagnrýna þessi
skrif; hiS sama mætti gera
viS erlendar fréttir. Þáttur-
inn „Efst á baugi“ hefur ver
iS vísir aS slíku, en því miS
ur er hann of einhæfur og
auk þess mjög hroSvirknis-
lega unninn, svo aS ekki sé
meira sagt.
Ef einhver bót á aS fást
á þessum málum, ef frjáls
skoðanamyndun á að fá aS
þróast í landinu, þarf að
gera Ríkisútvarpið aS raun-
verulega hlutlausri stofnun,
þar sem hver starfsmaSur er
gerSur ábyrgur fyrir því,
sem hann segir í hljóSnem-
ann. En þessu verSur ekki
hrundiS í framkvæmd,
nema hiS pólitíska útvarps-
ráS verSi með öllu lagt nið-
ur. Og forráðamönnum Rík
isútvarpsins ber aS róa að
því öllum árum, aS svo
verSi gert; þaS tekst ekki á
einu ári. Minnugir skulu þeir
þess, aS þaS tók brezka Rík
isútvarpiS hér um bil 30 ár
að losa sig undan valdi
stjórnmálaflokkanna. Og
rísi hér loks upp ein hlutlaus
fréttastofnun, er unnt að tala
um stofnun blaSamanna-
skóla.
í heild flytja Norðurlönd
in inn næstum milljón tonn
af plöntupróteini á ári í
korni, olíufræi og olíukök-
um. Ef aðrir íbúar heimsins
notuðu eins mikið af pró-
teini og við, yrði að tvö-
falda landbúnaðarfram-
leiðsluna í heiminum.
Evrópa telur sig vera
sjálfa sér nóga. Menn tala
um offramleiðslu í land-
búnaðinum, en gleyma því,
að helmingur af eggjahvítu-
efni Evrópu kemur frá
þriðja heiminum. 1/10 hluti
þess fer til Norðurlanda.
Innflutningur okkar á
plöntupróteini mundi
nægja hundrað milljónum
manna. Það er aðeins eitt
orð, sem hægt er að nota
Frh. á bls. 6.
Georg Bergström:
PRÓTEIN-HEIMSVALDASTEFNA
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 3. októbcr 1968
5