Frjáls þjóð - 28.11.1968, Page 1
ISLAND FULLVALDA í HÁLFA ÖLD
Myndin hér atS ofan sýnir mannfjöldann framan við Stjórnarráðshúsið á liinni sögulegu
stundu kL 12 á hádegi 1. desember 1918. Þá var íslenzki ríkisfáninn dreginn í fyrsta
sinn að húni (sést ekki á myndinni), tákn þess að ísland væri sjálfstætt og fullvalda ríki.
Hinn 1. desember er hálf
ÖW liðin frá gildistöku sam-
bandslagasáttmála Dana og
íslendinga. 1. desember 1918
er án efa merkasti tímamóta-
dagur íslenzkrar sögu seinni
tíma. Þá var formlega lokið
aldalöngum yfirráðum er-
lendra aðila á Islandi. Þann
dag stóð þjóðin í fyrsta sinn
nm óralangan tíma frammi
fyrir umheiminum, sem ís-
lendingar, með skyldur og
réttindi fullvalda þjóðar.
Það sætir undrun, hversu
mikill vorhugur var í íslend-
ingum á því herrans ári 1918.
Þjóðin var einhuga um að taka
við stjórn sem flestra málefna
sinna. Hún trúði á heill sína
og lagði örugg út á fullveldis-
brautina. Bjartsýni hennar
verður enn furðulegri, þegar
hafðar eru 1 huga þær þreng-
ingar, sem þjóðin sætti um
þessar mundir, en segja má,
að árið 1918 hafi verið einn
samfelldur hörmungartími.
Eldurinn, ísinn og farsótt-
in er hin illa þrenning, sem
löngum hefur gert íslending-
um hörmulegar búsifjar All-
ar þessar plágur dundu yfir
þjóðina fullveldisárið. Forsjón
in virðist hafa ætlað að reyna
verulega þolrifin í íslending-
um áður en þeir legðu út á
sj álfstæðisbrautina.
Árið 1918 gekk í garð með
svo gífurlegum frosthörkum,
að veturinn 1917—18 hefur æ
síðan gengið undir nafninu
„frostaveturinn mikli“. Kulda-
grimmdin var slík, að allur
Kollafjörður lagðist ísi og
gengt var út í Viðey og Engey.
Frá Skólavörðunni í Reykja-
vík sást einungis blámi af auð-
um sjó fyrir Seltjarnarnesi.
Reykjavíkurhöfn var full af
ís og þess voru dæmi að
menn færu á skautum upp á
Akranes. Hafís rak að landi
um Vestfirði, Norðurland og
Austfirði, allt suður til Gerpis.
Bjarndýr gengu víða á land.
Sjófuglar drápust í hrönnum.
Jafnvel selurinn, sem þó er
engin kuldakveif drapst unn-
vórpum úr lungnabólgu, að
því er haldið var. Ekki bætti
það úr skák, að eldiviðarskort
ur var mjög bagalegur, eink-
um í Reykjavík, og dýrtíð var
geysimikil af völdum heims-
styrjaldarinnar.
Hinn 12. október kom eldur
inn til sögunnar. Þá gaus
Katla með miklu jökulhlaupi.
Vikur, sandur og aska féll
yfir sveitir austanlands og olli
víða tjóni.
Farsóttin reyndist þungbær
Fyrir og um síðustu helgi
birti Seðlabanki Islands tvær
fréttatilkynningar, sem hvor
um sig og þó einkum báSar
samanlagÖar gefa hrollvekj-
andi mynd af því efnahagskvik
syndi, sem þjó'Öin er sokkin í
eftir níu ára ,,viðreisn“. SíÖari
tilkynningin er einnig ljós vott
ur þess að áfram skal anað,
lengra út og niður í ófæruna,
botnlaust skuldadíkið. Þeir
Verða stöðugt fleiri, sem spyrja
með ugg og ótta: VerÖur ekki
gerð alvarleg tilraun til að
brjótast upp úr feninu? Á saga
fslendinga sem sjálfstæðrar
þjóðar að enda með algeru
f járhagshruni og ríkisgjald-
þroti ?
SKULDABYRÐIN
Fyrri fréttatilkynningin fjall-
aði um erlendar skuldir þjóðar
innar og greiðslubyrði á árun-
ust. Snemma hausts kom upp
veiki sú í Reykjavík, er kölluð
var spænska veikin 6. nóvem-
ber var talið að helmingur
bæjarbúa lægi í henni. „Líkast
var sem allt líf væri að fjara
út í bænum. Blöðin hættu að
koma út, búðum var lokað.
um 1963—1968. Kemur þar
í Ijós, að fastar erlendar skuld
ir opinberra aðila og einstakl-
inga höfðu hækkað úr rúmum
4 milljörðum 1963 í 1 1.3 millj
arða 1968. Þar við bætast svo
vörukaupalán og önnur lán til
skamms tíma, og að þeim við-
bættum má trúlega gera ráð
fyrir að skuldasúpan öll nemi
nú allt að 1 3 milljörðum. Nú fer
og svo komiÖ, að greiðslubyrð-
in, þ. e. heildargreiðslur vaxta
og afborgana af föstum erlend
um lánum í hlutfalli við heild-
argjaldeyristekjur, nema á
þessu ári 15.4%. Með öðrum
orðum: Meira en sjöúnda hver
króna, sem þjóðin fær í erlend
um gjaldeyri fyrir allar seldar
vörur og þjónustu, fer til þess
að standa straum af skulda-
byrðinni, Fyrir tíu árum nam
greiðslubyrðin 5 % eða tutt-
ugustu hverri krónu gjaldeyris-
Öll vinna úti lagðist niður.
Örfátt fólk sást á ferli. Fólk
dó unnvörpum. 12. nóv. var
friði fagnað um flest lönd,
því daginn áður hafði vopna-
hlé verið samið. En í Reykja-
vík drúptu fánar í hálfa stöng
sem tákn um herför dauðans.
tekna, og sögðu leiðtogar Sjálf
stæðisflokksins þá að þetta
væru drápsklyfjar, hærri en í
nokkru nálægu ríki.
770 MILLJÓNIR
Fyrrnefnd greinargerð Seðla
bankans um skuldirnar birtist
í dagblöðunum á föstudag. En
blöðin á sunnudag fluttu aðra
fréttatilkynningu frá sama
banka. Hún var á þá leið, að
Seðlabanki íslands hefði í sam
ráði við ríkisstjórnina tekið
tvö ný erlend lán, annað hjá
Evrópusjóðnum, hitt hjá Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum, /sam-
tals að upphæð 770 millj. ísl.
króna. Er annað lánið aðeins
til sex mánaða, ,,en gert er
ráð fyrir samningum til lengri
tíma síðar, ef ástæða þykir
tiT'!
Nú hefði mátt ætla að
stjórnarvöld landsins færu var
Hörmuleg neyð var í bænum.“
Alls dóu um 260 manns úr
spænsku veikinni.
Enda þótt máttarvöldin
reyndust íslendingum andsnú-
in fullveldisárið, var vilji
þjóðarinnar til sjálfstæðis
samt einbeittur. Hátíðahöldin
1. desember fóru virðulega
fram, en návist dauðans lagði
þó þungan skugga yfir þau.
Samtímaheimild greinir þann
ig frá þeim:
„íslendingar láta ógjarna
bera á tilfinningum sínum.
Ekki bar á miklum né hávær-
um fögnuði við athöfnina, er
sjálfstæði landsins var endur-
heimt. Gleði manna var hóg-
vær. En þó mátti sjá á mörg-
um, að þeir fundu, að stund-
in var alvöruþrungin og lengi
munu menn minnast augna-
bliksins, þegar klofinn íslenzk
ur fáni sveif að hún á stjórn-
arráðshúsinu í fyrsta sinn. Sá
fáni táknaði það, að nýtt tíma
bil v^r hafið í sögu þjóðarinn-
ar. Hin langa nótt ófrelsis og
áþjánar var liðin og nýr dag-
ur frolsis og sjálfstæðis upp
runninn.“
lega í það að auka enn stór-
lega skuldir ríkisins erlendis og
þar með greiðslubyrðina. Til
greina hefði þó komið, eins og
efnahags- og atvinnuástandið
er nú, að taka nokkurt lán í því
sérstaka skyni að hleypa nýju
lífi í útflutningsatvinnuvegina,
og auka þannig útflutninginn
og þjóðhagslega arðbæra at-
vinnu. En hér er um að ræða
eyðslulán fyrst og fremst,
gjaldeyrislán til þess að halda
uppi hinu fræga en ofurdýra
„viðskiptafrelsi“. Það er verið
að taka erlend lán svo að hægt
sé enn um sinn að flytja inn
allt sem nöfnum tjáir að nefna,
útlendan iðnvarning allra teg-
unda. Það er verið að stórauka
skuldabaggann í því skyni að
viðhalda þeim viðskiptahátt-
um, sem kenndir eru við kex
og tertubotna.
HAGSMUNAGÆZLA
Hver er skýringin á því að
Seðlabankinn og stjórnarvöld-
in leggja á það ofurkapp að
taka gjaldeyrislán til þess að
Framh. á bls. 3.
HRUNADANSINN HELDUR ÁFRAM:
Seölabankinn tekur ný eyðslulán