Frjáls þjóð - 28.11.1968, Qupperneq 5

HARALDUR HENRÝSSON:
H VERS KONA R FL OKKUR ?
Altý^utandalagixS er nú
orSinn formlegur stjórnmála
flokkur. En hvers konar
flokkur? Er það sá breiði
fjöldaflokkur, sem menn
létu sig dreyma um, er Al-
þýSubandalagsfélag var
stofnacS í Reykjavík snemma
árs 1966 þegar kommúnist
ar voru ofurlitSi bornir á
hverjum fundinum eftir ann
an? ESa var hér einungis
verið að gefa gömlum
flokki nýtt nafn? Það segir
vissulega nokkuð, að í 30
manna miðstjórn hins ,nýja‘
flokks eru a. m. k. 20 með-
limir í Sósíalistaflokknum
og flestir þeirra úr þeim
hópi, sem ákafast reyndu að
hindra 'að Alþý'Subandalag-
ið yrði gert að formlegum
stjórnmálaflokki 1966.
Hvers vegna voru þeir svo
áhugasamir nú, tveimur ár-
um síðar, um að stofna nýj
an flokk?
í mínum augum er Al-
þýðubandalagið, eins og það
nú er orðið, ekki annað en
þröngur flokkur á valdi
þeirra kommúnista, sem áð-
ur stjórnuðu Sósíalistaflokkn
um og menn töldu að skil-
yrðislaust þyrfti-að einangra
til að Alþýðubandaíagið
\ hefði nokkra vaxtarmögu-
leika og skilyrði til að verða
fjöldaflokkur vinstri manna.
Fyrir okkur þjóðvarnar-
menn t. d., sem vildum
freista þess í samvinnu við
lýðræðissinuð öfl í Alþýðu-
bandalaginu að gera það að
slíkum flokki, hlýtur þessi
,,nýi“ flokkur að vera jafn
fjarlægur og fráleitur og Sós
íalistaflokkurinn var okkur
áður. Þjóðvarnarmenn neit
uðu árið 1956 að ganga tíl
samstarfs í Alþýðubandalag
inu vegna þess að þeir töldu,
að kommúnistar myndu
hafa þar öll tögl og hagldir,
Þeir gengu til samstarfs
1963 og 1966 við hin lýð-
raeðissinnuðu öfl í bandalag
inu þegar þau voru ákveðin
í því að láta til skarar skríða
og falla eða standa með því,
hvort tækist að gera Alþýðu
bandalagið að nýju, vax-
andi afli í íslenzkum stjórn-
málum. Það er því leiðin-
legt til þess að hugsa, að
nokkrir menn, sem einmitt
gengu í Alþýðubandalagið
til að vinna að þessu, skuli
nú láta nota nöfn sín til að
hressa upp á andlit Sósía-
listaflokksins. Ég hef þó ekki
trú á öðru en þeir muni hið
fyrsta sjá hvers kyns er og
yfirgefa hið sökkvandi skip.
Eins og ég nefndi hér að
ofan voru menn nokkuð
bjartsýnir úm það á önd-
verðu ári 1966, að gera
mætti Alþýðubandalagið að
öflugum flokki á breiðum
grundvelli. Stofnun Alþýðu-
bandalagsfélags í Reykjavík
tókst þannig til, að menn
höfðu fulla ástæðu til bjart
sýni. I trausti þess, að hin
lýðræðissinnuðu öfl innan
Alþýðubandalagsins stæðu
fast saman um það áhuga-
mál að gera það að flokki
án áhrifa kommúnista, gekk
mjög margt fólk til liðs við
þessi samtök, sem ekki
hafði stutt þau áður en batt
nú við það vonir. M. a. geng
um við allmargir þjóðvarn-
armenn til þessarar félags-
stofnunar og var það yfir-
lýstur tilgangur okkar að
vinna að því að ofangreindu
marki yrði náð þegar á
næsta hausti. Það kom fljót
lega í ljós, að forystusveit
Spsíalistaflokksins í Reykja
vík undi illa þeirri samstöðu
sem náðist í Alþýðubanda-
laginu í Reykjavík og þeim
nýja meirihluta, sem réði af
afgreiðslu mála á fundum
þess. Var fljótlega hafizt
handa um að stöðva þessa
þróun. I byrjun höfðu þeir
þó ekki erindi sem erfiði og
voru ofurliði bornir á hverj
um fundinum eftir annan og
í stjórn félagsins voru þeir
jafnframt í minnihluta. Þeir
gátu t. d. ekki hindrað það
að framboð Alþýðubanda-
lagsins við borgarstjórnar-
kosningar vorið 1966 væri
með nýjum svip. Varð það
til þess að úrslit kosninganna
urðu Alþýðubandalaginu
hagstæð. .. ■■
Ákveðið var, þrátt fyrir
harða andstöðu forystusveit
ar Sósíalistaflokksins, að
landsfundur Alþýðubanda-
lagsins kæmi saman haustið
1966. Var það ætlan og trú
þess fólks, sem í fyrsta sinn
hafði skipað sér undir merki
Alþýðubandalagsins, að þar
yrði haldið áfram því starfi,
sem byrjað hafði verið á
veturinn áður og Alþýðu-
bandalagið á landsmæli-
kvarða yrði mótað í hinum
nýja anda. En hér skipti
sköpum. Foringjar Sósía-
listaflokksins voru því and-
vígir, að Albýðubandalagið
yrði nú gert að formlegum
stjórnmálaflokki. Var það
fyrst og fremst vegna þess
að þeir sáu fram á, að þeir
hefðu ekki þau tök á þeim
flokki, sem þeir vildu og
töldu nauðsynlegt. Þeir að-
ilar, sem hingað til höfðu
Haraldur Henrysson.
lýst yfir að þeir stefndu að
þessu marki, létu nú hafa
sig til samninga um frestun
ákvörðunar um þessi efni og
í átað éindreginnar yfirlýs-
ingar um stofnun nýs flokks
sem færi nýjar leiðir, urðu
menn að sætta sig við sama
ástand í reynd áfram. Að
rnínu áliti voru örlög Al-
þýðubandalagsins hér með
ráðin, sú von var að engu
orðin, að það gæti orðið sá
flokkur, sem lýðræðissinnuð
öfl innan þess vildu að það
yrði. En þetta var einmitt
það, sem forystumenn Sósía
listaflokksins vildu. Þeir
vildu fá tíma til að sundra
þeirri samstöðu, sem mynd-
ast hafði milli hinna lýðræð
issinuðu afla, samstöðu, sem
þeir töldu sér hættulega og
geta leitt til einangrunar
þeirra. Það þarf ekki að
rekja það, hvernig þeim hef
ur tekizt til í því starfi, en
ómögulegt er að segja ann-
að en að þar hafi þeit haft
góðan árangur og náð að
leysa þessa samstöðu svo að
segja upp í frumeindir sínar.
Á landsfundi 1966 stóðu
þeir saman sem einn maður
Hannibal Valdimarsson,
Gils Guðmundsson, Björn
Jónsson, Karl Guðjónsson
og margir fleiri og markmið
þeirra voru sameiginleg. En
hver er samstaða þessara
manna nú? Mistök þeirra
voru þau að láta ekki til
skarar skríða á landsfundin-
um 1966 og standa eða falla
sem einn maður með því,
hvort Alþýðubandalagið
yrði gert að þeim flokki sem
þeir vildu. Þeim var gefið
tækifæri til þessa, þar eð
við nokkrir þjóðvarnarmenn
fluttum um þetta tillögu sem
þeir kusu þó að leggjast
gegn til að halda frið. Eftir
þessa uppgjöf á landsfund-
inum sneri meginhluti hins
nýja liðsauka vonsvikinn
baki við Alþýðubandalag-
inu og allt sótti í sama farið
aftur. Og tveimur árum síð
ar hafði kommúnistum tekizt
það sem þeir ætluðu sér, að
ná undirtökunum í Alþýðu-
bandalaginu, enda kann
flokk^vél Sósíalistaflokksins
í Tjarnargötu 20 ágætlega
sitt fag. Og nú sögðu þeir:
Erum við ekki einmitt að
gera það, sem þið vilduð,
að gera Alþýðubandalagið
að nýjum stjórnmálaflokki?
Það eru svikarar og liðhlaup
ar, sem ekki vilja vera
með.“
Hér hefur verið stiklað á
stóru um aðdragandann að
stofnun hins ,,nýja“ flokks,
Alþýðubandalagsins. Það er
nauðsynlegt að menn kynni
Framhald á bls. 6.
skyldi þrotabúið. Nefndar-
menn voru 3. 1 frá Kanada.
1 frá Bretlandi og 1 frá
Nýfundnalandi. Nefndin
gerði athuganir sínar þá
um sumarið og um haustið
1933 gaf hún út skýrslu
um málið. Þar segir m. a.,
að ófarnað Nýfundnalands
megi rekja til þess, að bæði
stjórnmálaflokkar og ein-
staklingar hafi fært $ér í
nyt spillingu þingræðisins.
Rannsóknarnefndin tók
þá ákvörðun að víkja rik-
isstjórn landsins frá og
skyldi landinu fyrst um
sinn stjórnað af sérstakri
nefnd, sem í áttu sæti 3
fulltrúar frá Bretlandi og 3
frá Nýfiundnalandi. Bret-
t
Frjáls þjóð — Fimmtudagur
land lofaði að vera Ný-
fundnalandi hjálplegt við
að inna af hendi nauðsyn-
legar greiðslur. Stjórnar-
nefndin tók til starfa í febr
úar 1934. Nýfundnaland var
ekki lengur í tölu fullvalda
ríkja.
Eftir seinni heimsstyrj-
öldina vaknaði aftur spurn-
ingin um framtíðarstjórnar
form landsins. Kosin var
nefnd í júní 1946 til þess að
gera nauðsynlegar athug-
anir í þessu sambandi.
Nefndin fór á fund stjórn-
anna í London og Ottawa
til þess að ráðgast um mál-
ið. Sumir vildu, að nefnd-
in færi einnig til Washing-
ton, en úr því varð þó ekki.
28. nóvember 1968
í svari Kanadastjórnar
kom það fram að hún vildi,
að Nýfundnalandsbúar
veldu á milli tveggja kosta
um framtíðarstjórnarform
sitt. Annars vegar áfram-
haldandi stjórn sexmanna-
nefndarinnar frá 1934, hins
vegar að fullveldi landsins
yrði endurreist. Brezka
stjórnin vildi bæta þriðja
möguleikanum við, að Ný-
fundnaland sameinaðist
Kanada.
Um þessa 3 möguleika
voru haldnar kosningar í
júní 1948. Ekki fengust þó
úrslit í þeim, því enginn
kostanna fékk tilskilinn
meirihluta. 69.400 kjósenda
vildu endurvekja fullveldi
landsins. Sameiningin við
Kanada fékk 64.066 atkv.,
en aðeins 22.311 vildu láta
stjórnarnefndina halda á-
fram. Kosningarnar voru
endurteknar 22. júlí. Þá
náðist meirihluti fyrir sam
einingu við Kanada, henni
greiddu 78.823 kjósendur
atkvæði. 71.334 vildu end-
urvekja, fullveldi landsins.
Nýfundnaland varð svo
formlega 10 fylki Kanada
1. apríl 1949.
Saga Nýfundnalands hef-
ur verið tíðindalítil seinni
árin. Nefnd, sem lauk störf
um 1958 ákvað, að árlegt
styrktarfé Kanadastjórnar
til Nýfundnalands skyldi
vera 8 millj. dollarar. At-
vinnuvegum á Nýfundna-
landi hefur enn hrakað að
undanförnu, og sérkenni
landsbúa mást smám sam-
an út. í seinni heimsstyrj-
öldinni settu Kanadamenn
upp herstöð í landinu,
seinna tóku Bandaríkja-
menn við rekstri hennar og
bættu tveimur öðrurn við,
því landið mun vera hernað
arlega mikilvægt. Margs
konar atvinna hefur tilfallið
vegna herstöðvanna og eru
þær mjög mikilvægur þátt-
ur í efnahagslífi Nýfundna-
landsbúa.
J. H. K.
£