Frjáls þjóð - 05.12.1968, Blaðsíða 4

c
íslendingar eignist verksmiðjutogara
f neðri deitd Alþingis var
f fyrri viku lögð fram þings-
ályktunartillaga frá Haraldi
Henryssyni, Gísla Guð-
mundssyni, Matthíasi
Bjarnasyni, Braga Sigur-
jónssyni og Hjalta Haralds-
syni um „að fel.a ríkisstjórn
’nni að hefja nú þegar þátt
töku í athugun. Farmanna-
og fiskimannasambands ís-
lands, sem miða að kaup-
um og útgerð verksmiðju-
togara. Fáist jákvæðar nið-
urstöður af sameiginlegum
athugunum, verði stefnt að
því, að ríkið eigi aðild að
framkvæmd þessa máls eða
veiti þá aðstoð, sem nauð-
synleg er.“ Hér á eftir fara
nokkrir kaflar úr framsögu
ræðu Haralds Henryssonar
fyrir tillögu þessari.
Þess er tæpast þörf að
rekja fyrir hv. þingmönn-
um, hve mikilvægur þáttur
togaraútgerð hefur verið í
íslenzkum þjóðarbúskap í
áratugi, en vafasamt er að
nokkur fjárfesting hafi
reynzt þjóðinni arðbærari
eða varanlegri en togara-
kaup. Það er því undrunar-
efni og slæmur vitnisburð-
ur árvekni okkar, hve mjög
við höfum látið þennan þátt
sjávarútvegsins afskiptan á
undanförnum árum. Togara
útgerð hefur vissulega átt
sína erfiðu tíma, einkum nú
á síðari árum, aðallega
vegna þess að tækin eru
orðin gömul og aðferðirnar
úreltar. Við höfum á engan
hátt hagnýtt okkur þá
tækni, sem gerir útgerð
stærri fiskiskipa á fjarlæg
mið einkum hagkvæma. Við
höfum einblínt um of á eina
grein fiskveiða og beint
þangað mestallri okkar fjár
festingu í sjávarútvegi,
meira og minna skipulags-
laust. Þetta er reyndar og
hefur lengi verið einkenn-
andi fyrir alla okkar fjár-
festingarpólitík. Hún hefur
ætíð miðast um of við gróða
von líðandi stundar án til-
lits til heildarþarfa yfir
lengri tíma. Á þetta án vafa
sinn stóra þátt í því, hvern-
ig nú er komið efnahag
þjóðarinnar.
Þrátt fyrir allt okkar tal
um einhæfni í þjóðarbú-
skap okkar og að við þurf-
um að auka fjölbreytni at-
vinnulífsins, höfum við sára
lítið gert til að hagnýta þá
möguleika til fjölbreytni,
sem höfuðatvinnuvegur
•
okkar býður upp á. Það
heyrist oft, að það sé erfitt
og nær vonlaust fyrir okkur
íslendinga að byggja af-
komu okkar á einni atvinnu
grein, sem sé ákaflega stop-
ul. Það er áreiðanlega rétt,
að ef við ætlum að halda
áfram að reka sjávarútveg
okkar eins og hingað til
með það eitt fyrir augum að
moka upp fiski án tillits til
þess, hvaða vinnslu hann
fær og hvaða verð fæst fyr
ir hann, munum við fljót-
lega komast í þrot og það
svo harkalega að við verð-
um að leita á annarra náðir
með uppbyggingu atvinnu-
vega í landinu. Ég vil eng-
an veginn afskrifa það, að
við íslendingar eigum sam
vinnu við erlent fjármagn
og aðrar þjóðir, ekki sízt
þær sem skyldar okkur eru
og við treystum, um upp-
byggingu fyrirtækja í landi
okkar. En ég tel, að okkur
sé það nauðsynlegt fyrst að
treysta svo grundvöll þjóð-
arbúskaparins með inn-
lendri iðju í stærri og
smærri stíl, að hið erlenda
fjármagn gæti aldrei haft
neina lykilaðstöðu eða úr-
slitaáhrif í efnahagslífi okk
ar. Það er rétt að atvinnu-
líf okkar er nú einhæft, en
það er okkar eigin sök. Við
höfum látið undir höfuð
leggjast að nýta möguleika
þess og með því höfum við
vanrækt að leggja þann
grundvöll að sjálfstæði okk
ar, stjórnarfarslegu, efna-
hagslegu og menningarlegu
sem varanlegastur er. Án
þess að sá grundvöllur sé
lagður, getum við ekki boð-
ið hingað erlendum aðilum,
auðugum að fjármagni,
nema við viljum eiga það á
hættu að efnahagslíf okkar
bíði stórfellt tjón af og geta
okkar til að standa á eigin
fótum minnki.
Hingað til má segja, að
sjávarútvegur okkar hafi
fyrst og fremst miðast við
veiðimennsku án tillits til
verðmætissköpunar úr
þeim afla, sem dreginn hef
ur verið á land. Við höfum
flutt mikinn hluta afla okk
ar úr landf óunninn eða
hálfunninn. Þessu verðum
við að breyta. Við þurfum
að einbeita okkur að því
verkefni að verða færir um
að vinna allan þann afla,
sem á land berst til fulls og
fá fyrir hann það verð sem
bezt er. Þar eigum við gif-
urlegt verk óunnið en ég
held að allir geri sér ljóst,
sem um þessi mál hugsa, að
við getum ekki lengur hald
ið áfram á sömu braut, að
moka upp öllum þeim fiski
sem við getum fundið á
hverjum tíma, til að flytja
síðan sem óunnið hráefni
til annarra landa. Slíkt er
að stela úr sjálfs hendi. ís-
lenzkir sjómenn hafa sýnt
ótrúlegan dugnað við fisk-
veiðar og hlutfallslega hafa
sjómenn engrar annarrar
þjóðar fært eins mikinn
afla á land. Þeir hafa og
manna bezt kunnað að hag
nýta fullkomnustu tækni til
fiskveiða. Það er því hryggi
legt til þess að vita, að verð
mæti afla þeirra er ekki í
réttu hlutfalli við magnið
samanborið við aflaverð-
mæti erlendra starfsbræðra
þeirra.
Ég hygg, að enginn á-
greiningur ríki um það, að
endurnýjunar togaraflota
landsmanna sé nú brýn
þörf. En þrátt fyrir ábend-
ingar og áskoranir til hv.
núv. ríkisstjórnar, bæði hér
á hinu háa Alþingi og utan
þess, hefur hún sýnt þessu
mikilvæga máli vítavert
tómlæti og látið dragast
lengur en verjandi er að
hefja aðgerðir. En áður en
endurnýjun togaraflotans
er hafin verðum við fyrst
af öllu að gera okkur grein
fyrir þvi, á hvaða grund-
velli við viljum standa,
hvað okkur sé nú brýnast
og hvaða vinnubrögð séu
hagkvæmust. Ég tel, að þeg
ar rætt sé um togara nú,
eigi menn fyrst og fremst
við stór fiskiskip, sem geti
sótt á hvaða fjarlægu fiski
mið sem er, enda má segja,
að vettvangur togaranna
hafi á undanförnum árum
verið djúpmið og fjarlæg
fiskimið svo sem við Græn-
land og Nýfundnaland. Má
og búast við því í ríkari
mæli, að stærri fiskiskip
okkar þurfi að leita á æ f jar
lægari mið ef við ætlum
okkur á annað borð að
stunda alhliða fiskveiðar.
Það er og ljóst, að okkur
vanhagar nú fyrst og fremst
um slík skip, sem geta leit-
að á fjarlægari mið. En svo
við höldum okkur við endur
nýjun togaraflotans, sem
gera verður ráð fvrir að
leiti á fjarlæg mið, þá er
nú komið að þeirri spurn-
ingu, hvað við ætlum að
gera við þann fisk, sem
þessi skip veiða. Eigum við
að flytja hann til lands til
vinnslu eða til sölu óunn-
inn á erlendum markaði
eins og við höfum látið
gömlu togarana gera? Með
því móti héldum við
óbreyttri fyrri stefnu, að
veiða sem mest án tillits til
verðmætis aflans. Eða vilj-
um við taka upp stefnu í
samræmi við nýja tíma og
nýja tækni? Við vitum að
ef við ætlum okkur að vera
gjaldgengir í hinni hörðu
samkeppni um fiskmarkaði
þurfum við að vera vakandi
og sofandi í því að nýta all-
ar tiltækar leiðir til að
vinna sem bezta vöru með
sem lægstum tilkostnaði.
Það getur engum dulizt, að
togarafiskur okkar getur
enga samkeppni staðizt,
hvorki að því er gæði eða
verð snertir, ef siglt er
með hann í mörg dægur af
miðum til vinnslu í landi,
en á þeirri leið yrði hann
fyrir mörgu hnjaski sem
stórlega drægi úr verðmæti
hans. Við stjeðum þá höll-
um fæti gagnvart þeim
þjóðum, sem í vaxandi
mæli senda fljótandi verk-
smiðjur á miðin til að
vinna úr fiskinum nýjum.
Um árabil hefur fjöldi
slíkra skipa frá mörgum
þjóðum verið hér á miðun-
um við ísland, Grænland,
Nýfundnaland og víðar, og
náð góðum árangri. Heyrt
hef ég, að hásetahlutur á
norskum verksmiðjutogara
hafi farið upp í 480 þúsund
krónur (fyrir gengislækkun)
á ári og sífellt mun vera
fyrir hendi biðlisti manna,
sem vilja fá pláss á þessum
skipum. Mun rekstur þeirra
gefa góðan arð. Ég er ekki
í neinum vafa um það, að
þarna liggja stórkostlegir
möguleikar, sem við höfum
allt of lengi látið ónotaða
og höfum ekki efni á að
horfa fram hjá lengur. En
nú munu margir eflaust
segja, að tímar séu nú erfið
ir hér á landi og skuldir út
á við svo miklar, að það sé
ekki á bætandi. Víst er það
rétt, að nú verðum við að
hafa alla gát á og hefðum
fyrr mátt gera það. Hitt
væri hættulegt, ef við legð-
um hendur í skaut., þegar
um er að ræða endurnýjun
þeirra tækja, sem drýgst
hafa reynzt í gjaldeyrisöfl-
un. Ekki sízt, þegar ástæða
er til að ætla, að með nýt-
ingu nútíma tækni geti
gjaldeyrisöflun þessara
tækja orðið enn meiri. Okk
ur er það mikilvægast nú
að finna leiðir til gjaldeyris
öflunar og við það verðum
við fyrst og fremst að miða
allar okkar fjárfestingar.
Hygg ég að fátt geti reynzt
okkur drýgra að þessu leyti
en einmitt verksmiðjutog-
arar.
Hv. ríkisstjórn segir okk
ur, að nýafstaðin gengis-
lækkun muni bæta mjög
stöðu útflutningsatvinnu-
vega okkar. Við höfum þó
reynt annað af öðrum geng- •
islækkunum og samkeppn-
isaðilar okkar segja, að á-
hrif þessara gengislækkana
séu þau að íslendingar
komi fram með lægri verð-
tilboð og stuðli þannig að
lækkandi verði á fiskimörk-
uðunum. Vil ég í þessu sam
bandi vísa til ummæla for-
manns í norsku freðfisksölu
samtökunum „Frionor“,
Kristoffers Holst, en hann
segir, að gengislækkanir
fiskiðnaðarþjóðanna í árs-
lok 1967 hafi orsakað enn
frekara verðfall en orðið
var á freðfiskmörkuðum
bæði í austri og vestri. f
Austur-Evrópu hafi ástand-
ið einkennst af lágum verð
tilboðum frá íslandi, Eng-
landi og Danmörku, sem
öll væru nýbúin að lækka
gengið. Og við höfum lesið
og heyrt um það að undan-
förnu að Bretar búast nú
við því að íslendingar fari
að bjóða þangað fisk á
lægra verði. Hér er því eng
an veginn um varanlega
lækningu að ræða. Ef við
ætlum ekki að fara sífellt
niður á við verðum við nú
strax að grípa til varanlegra
lækningaráða. Þau eru fyrst
og fremst fólgin í stórbættri
vinnslu og meðferð fisk-
afla okkar, ekki einungis
a-ffla úthafsfiskiskipa eins og
hér er fjallað um, heldur
alls þess afla, sem veiddur
er hér við land. Það er
nauðsynlegt, að þegar fyrir
næstu vetrarvertíð verði
gripið til ráðstafana, sem
stuðla að bættri aflameð-
ferð og um það verður rík-
isvaldið að hafa forystu.
Eins og nú er ástatt, kem-
ur fiskurinn að landi meira
og minna kraminn vegna
þess að hann hefur verið
látinn liggja ýmist ísaður
eða íslaus í alltof þykkum
bingjum. Síðan tekur við
uppskipun en þá er fiskin-
Framhald á Ws. (k
4
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 5. desember 1968
)
I