Frjáls þjóð - 19.12.1968, Qupperneq 4

Sagt frá óbyggðum
Steindór Steindórsson:
LANDIÐ ÞITT. II. bindi.
Bókaútg. örn og örlygur hf.
Rvk., 1968, 256 bls.
Ekki er acS spyrja aS
dugnaði Steindórs Steindórs
sonar skólameistara. Nú hef
ur hann sett saman bók um
óbyggcSir landsins, sögu og
sérkenni náer 700 svæcSa og
staða. Þessi bók er annað
bindi í röSinni LandiS þitt,
en hiS fyrra samdi Þorsteinn
Jósepsson, sem kunnugt er,
og var þar fjallað um byggS
ir landsins. Er uppsetning
þessa bindis söm og hins
fyrra, staðaheitum raSaS í
stafrófsröð og sýslu getiS
viS hvert nafn.
Steindór er víSa kunnug
ur um óbyggðir landsins, þó
aS flestar ferSir hans hafi
veriS farnar í öSrum til-
gangi en þeim að safna til
staSfraeSilýsingar eins og
hann segir í formála. En
hann hefur notið góSrar að-
stoSar viS samningu verks-
ins, þeirra Sigurjóns Rist og
Einars Guðjohnsens, sem
báSir eru þaulkunnugir á
öræfum.
I þessu bindi eru mjög ít-
arlegar skrár um bæSi bind-
in, og er aS þeim mikill
fengur. Eru skrárnar ná-
kvæmlega flokkaSar: —
mannanöfn, bækur og rit,
félög og stofnanir, atburSir,
þjóS- og goSsagnanöfn,
Staðanöfn, innlend og er-
lend. Án þessara skráa væri
mun minna gagn aS bók-
inni, og mættu ýmsir höf-
undar og útgefendur taka
sér þet,ta til fyrirmyndar, því
að þaS er allt of algengt aS
þessi þáttur bókagerðar sé
vanræktur hér á landi. Staf
ar þaS ýmist af hugsunar-
leysi eSa ódugnaSi, en er
oft til mikils baga og rýrir
notagildi bóka ótrúlega mik
iS. Sérstaklega ber að nefna
hér örnefnaskrá bókarinnar,
sem nær yfir ríflega 50 bls.,
og er hún vafalítiS stærsta
skrá sinnar tegundar um ís-
lenzk örnefni, en óhægt er
um vik, J»egar finna þarf hér
lend staSanöfn vegna skorts
á skrám um þau efni.
St^rsta prentaða staSfræSi-
safti hér á landi, Árbók
FerSafélagsins, hefur því
miður ekki nafnaskrár fyrr
en nú í allra síðustu árgöng
um, en mikil þörf væri á aS
gera heildarskrá um alla þá
ritröS frá upphafi.
Höfundi þessarar bókar
hefiM- veriS mikill vandi á
höndum að velja í rit sitt,
ef aS líkum lætur, því aS
mörgum svæSum og stöS-
um hefur orSið aS sleppa.
Um það skal ekki dæmt hér,
hvernig til hefur tekist, til
þess skortir kunnugleik í
óbyggðum, en kunnugir
menn munu sakna ýmissa
staSa, sem þeir vildu láta
getiS.
Nafnmyndirnar eru yfir-
leitt ekki aSfinnsluverðar,
og hefur höfundur getiS tví-
mynda, þar sem um slíkt
hefur veriS aS ræSa, Sveiflu
háls eSa Austurháls, Líka-
vatn eða Líkárvatn o. s. frv.
AS því má þó finna, að ekki
hefur verið tekiS tillit til mál
lýzkumunar í sumum nafnlið
um. Höfundur skrifar t. d.
að norSlenzkri venju Svarta
hnjúksfjöll (meS j), en á
máli Skaftfelllinga (og ann
arra Sunnlendinga) heita
þau Svartahnúksfjöll. Þá
eru og orSmyndir ekki allt-
af í samræmi viS framburS
manna á hverjum staS, t. d.
er Tungnaá yfirleitt alltaf
nefnd Túná á Suðurlandi og
verið svo um langan aldur,
Fitjarásar aldrei nefndir
öSru vísi en Fitarásar á máli
fjallmanna.
I máli manna í Skaftár-
tungu heitir fjalliS ekki
HerðubreiS á afrétti þeirra,
heldur HörSubreið (og
HörSubreiSarháls) og á
hún því ekki nema hálf-
nöfnu á Mýrdalsöræfum.
Vafasamt er aS nefna í
sama orSinu NúpshlíSarháls
og Vesturháls við Krísuvík,
því að sá fyrrnefndi er aS-
eins í framhaldi af hinum
og miklu sunnar en Græna-
dyngja og Trölladyngja.
En á nýlegu korti er þessu
líka ruglaS saman. Sums
staSar hefði höfundur mátt
geta þess, hvort nafn væri í
eintölu eða fleirtölu, þar
sem orSmynd sker ekki úr,
t. d. Faxasund.
Sums staSar vitnar höf.
beint til heimilda, en ekki
er alltaf hægt aS sjá, hvaS-
an bein tilvitnun er komin.
Þannig er t. d. um Ólafs-
vörSur, þar sem birt er sögn
um þær án þess heimildar
sé getiS. Annars staðar er
fariS ógætilega með slíkar
beinar tilvitnanir. Um Skil-
landsá eSa Kiljansá í Árn.
er haft eftir Brynjólfi Jóns-
syni (frá Minnanúpi), að
inn meS ánni heiti Kiljans-
tungur. Ekki er heimildar
getið, en í grein Brynjólfs
um þetta í Árbók fornleifa-
félagsins 1 896 stendur Kilj-
ansfitar. í sömu grein um
Skillandsá nefnir höf. ör-
nefnaskrá Þorsteins Bjarna-
sonar 1936, en lesandi er
engu nær um, hvar hana sé
aS finna, og getur ekki auS-
veldlega lesiS sér nánar til
nema meS ærinni fyrirhöfn
og Ieit. HefSi mátt tilgreina
heimildir nánar á hverjum
stað.
Um Stórasjó hefSi höf.
mátt geta þess, að nýlegar
rannsóknir hafa leitt aS því
rök, aS vatn hafi raunveru-
lega verið á þeim slóSum,
sem Stórisjór var talinn
vera. Er því ekki alveg víst,
að hann sé einbert þjóS-
sagnavatn.
Hér verSur látiS staSar
numiS við upptalningu aS-
finnsluverðra atriSa, en höf.
auglýsir eftir athugasemdum
viS verk sitt. VerSur vænt-
anlega tekið tillit til þeirra
viS endurskoðun og endur-
útgáfu verksins, en ætlunin
er aS steypa saman í eina
röS báSum bindum þess.
Ekki er hægt aS búast við,
aS verkiS sé fullkomið viS
fyrstu gerS, en þetta bindi
virSist standa mun nær því
en hið fyrra, þegar það kom
út. Kostir þessa rits eru
margir, og ber aS fagna því,
aS hafin skuli útgáfa aS-
gengilegs rits um staSfræði
íslands á borS viS það sem
gerist um önnur lönd.
Svavar Sigmundsson.
-m-
itáttöatátíwrifm
i .n
iSúkkulaöiíó
<~UanilluLó
^l'loucjatíó
«3aröarberjaió skreyttar ístertur
ipöMkum
úr vannillaís og súkkulaSns,
þrjór s.tœrðir:
6 manna
9 manna
12 manna
MJCLKURSAMSALAN

4
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 19. desember 1968.