Vikublaðið - 19.08.1994, Blaðsíða 8

8
Heimurinn
VIKUBLAÐIÐ 19. AGUST 1994
Skyggðu löndin hafa þurft að sæta
skilyrðum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
og/eða Heimsbankans um „nútíma-
væðingu" efnahagslífsins
á tímabilinu
1980-91.
Ástœðan er ekki skortur á
mat heldur skortur á lýðrœði
Ruslahaugur á Filíppseyjum og nokkrir þeirra fjölmörgu sem þangað þurfa að sækja
lífsviðurværi sitt.
Walden Bello: Dark Victory.
The United States, Structural
Adjustment and Global Poverty.
Pluto Press í samvinnu við Food
First og Transnational Institute,
London 1994.
148 bls.
Síðastliðin fimmtán ár hafa mikil
umskipti átt sér stað í heiminum,
svo mikil að hinar raunverulegu
breytingar virðast hafa farið fram hjá
mörgum - trén skyggðu á skóginn.
Hungur, fátækt, ójafnrétti og um-
hverfiseyðing hefur farið stigvaxandi í
þriðja heiminum; svarta Afríka ramb-
ar á barini borgarastyrjaldar og bók-
stafstrúarmenn hafa fest sig í sessi sem
fulltrúar hinna fátæku og útskúfuðu í
löndum múslima. Atvinnuleysi hefur
fest sig í sessi í iðnríkjum heimsins
með fylgifiskum sínum: mikil fjölgun
heimilislausra og annarra útskúfaðra
frá lífsins gæðum, lífskjörum og ör-
yggi þeirra sem vinnu hafa hrakar á
meðan minnihluti safnar miklum
auði. Austantjaldslöndin hrundu eins
og spilaborg: einstaklingar, mafíur og
fjölþjóðleg fyrirtæki sölsuðu þar undir
sig þjóðarauðinn í nafni einkavæðing-
ar, og á meðan býr almenningur við
eymdarkjör. Þar, sem á Vesturlönd-
um, vex hægrisinnuðum öfgahópum
og róttækum þjóðernissinnum fylgi.
I bók sinni Dark Victory er Walden
Bello að leita að samhenginu í þessari
þróun. Höfundurinn er félagsfræðing-
ur og var til skamms tíma fram-
kvæmdastjóri „mannúðarsamtakanna“
Food First í Bandaríkjunum. Þau sam-
tök ganga út frá þeirri forsendu að á-
stæða hungurs í heiminum sé ekki
skortur á fæðu, heldur skortur á lýð-
ræði. Með rannsóknarstarfi sínu reyn-
ir Food First að grafast fyrir rætur
hungurs, fátæktar og umhverfiseyð-
ingar og leggja þannig sitt af inörkum
til að berjast gegn þeim andlýðræðis-
legu stofnunum og trúarkerfum sem
viðhalda þessu ástandi.
Eftistríðsárin í heiminum ein-
kenndust af áhrifuin Keynes á hag-
fræðina. A heimavettvangi þótti sjálf-
sagt að ríkisstjórnir gripu inn í efna-
hagsmálin til að leiðrétta misgjörðir
markaðarins. Og utanlands þótti það
ekki tiltökumál þó ríkisstjórnir ný-
frjálsra ríkja beittu áhrifum sínum á
íslensk siðfræði
Um dágimi las ég í dagblaði í
flugvél, sem hafði seinkað
um þrjá klukkutíma að ís-
lenskum sið og jós síðan upp um sig
skýjum, grein eftir fjölmiðlakóng.
Efnið væri ekki þess virði að færá í
aðra grein, ef kóngurinn hefði ekki
farið hörðum orðum um annan
fjölmiðlakóng og ásakað hann og
pólitíska aðstandendur hans um hálf-
partinn siðleysi, því honum hafði
verið veitt hjá borginni staða sem
hann var óhæfúr til að gegna, enda
ekki lærður í faginu, að mati
greinarhöfundar.
Þetta væri ekki annað en gott og
blessað, ef það hefði ekki hent sið-
vædda kónginn, að fyrir nokkrum
árum var hann ásakaður harðlega fyr-
ir að hafa þegið ómaklega einbætti,
sem hann stóð ekld undir, að mati
fremstu fjölmiðlakónga ]rá.
Nokkrum árum síðar, leystur úr
embættinu,' án þess að hafa gert allt
vitlaust á staðnuin, og kominn í nýtt,
veitist hann harkalega að klíkunni í
kringúm hinn kónginn, enda eflaust
orðinn hreinn af syndum sinnar klíku,
ef nokkrar hafa verið.
Það merkilegasta í málinu er, að
fregnir herma frá ótal kóngum, þótt
ekki sé það haft í hámæli, að munur-
inn á umræddum kóngum sé aðeins
sá, að siðvæddi kóngurinn hafi unnið
sig frá ótrúlegri róttækni og hatri á
afturhaldinu upp í það að verða á
miðjum aldri ástmaður þess. Hins
vegar hafi sá siðlausi komist í þætti í
fjölmiðlum og þá aðstöðu að vera tal-
inn til kyntrölla, svo þegar hann nál-
gaðist fertuga skóginn fór hann að
ráfa eða villast til róttækni og ritstarfa
og byrjaði að langa í bitlinga.
Slíkt er ekkert einsdæmi á Islandi.
Hér hefur löngum verið lítið um stóra
bita handa stórlynduin kóngum, en
nóg af bitlingum, svo kröfum um sið-
gæði hafa menn fremur beint að öðr-
um en sjálfum sér. Þetta er samkvæmt
erfðum frá Iúterskuin pokaprestum,
sem mótuðu íslenskan þjóðaranda.
Mannlegir kóngar eru líka fljótir
að gleyma fortíð og hegðun sinni, en
þeim mun minnugri á fortíð og hegð-
un hinna skarfanna. Ofan á þetta bæt-
ist, hvað varðar umræður um menn og
málefni, að á þessum árstíma rennur á
leiðtoga okkar eins konar hunda-
dagaæði í hugsun. Því er ekki úr vegi
að taka til greina það sem stóð í ljóði:
Menn geta ekki talað og hugsað í
senn. Mig langar að bæta við: Þess
vegna er best að hugsa örlítið áður en
talað er til fólksins.
Á meðan ég las greinina í flugvél-
inni, sem flaug ekki eítir neinni
evrópskri áætlun og hafði seinkað,
bæði í tíma og rúmi, mundi ég eftir að
eitt sinn sat ég í rútu. Hún jós upp á
sig álíka mikilli for, á fyrrverandi
þjóðvegum okkar, og skýjaþykknið
var mikið fyrir utan flugvélina. Þá sást
ekki heldur út uin glugga og allir
augafullir nema bílstjórinn. Andrúnrs-
loftið gat því ekki verið íslenskara.
Rétt áður en vélin lenti og ég lauk
við að lesa nefnda grein varð mér
hugsað:
Hvað hefur sú þjóð að bjóða sjálfri
sér og öðrum, sem leggur kapp á að
vera alltaf of sein í hugsun, siðfræði og
framkvæmdum, sé þess nokkur kost-
ur, og fjölmiðlakóngarnir hennar
bjóða upp á röfl í stað réttlætis?
Bjarni
Guðbjörnsson
efnahagsþróunina, settu verndartoll
til að byggja upp innlenda ffamleiðslu
og strangar hömlur á erlendar fjár-
festingar. Til að berjast gegn áhrifúm
kommúnista var talið nauðsynlegt að
draga úr hættu á samfélagsátökum í
þriðja heiminum, með því að berjast
gegn fátæktinni og með því að veita
þessum löndum lán og auðvelda þeim
verslun. Og á Vesturlöndum var því
almennt trúað að atvinnulífið væri til
að stuðla að blómlegu samfélagi og
velferð þegnanna en ekld til að tryggja
hag einstakra atvinnurckenda eða svo-
kallaðra fjárfesta eins og nútímalegir
Islendingar kalla þá.
Hin nýfrjálsu ríki í suðri áttu sitt
biómaskeið á árunum 1950-1980,
bjuggu við verulegan hagvöxt þó þau
væru um margt ólík, sérstaklega hvað
stjórnarfar varðaði. Þau áttu það þó
sameiginlegt að telja sig hafa verið
arðrænd af löndunum í norðri, að
ætla að ná þeim í lífskjörum með rík-
isstýrðri efnahagsþróun og trúðu því
að samvinna væri lykillinn að því að
rétta af ójafnvægið milli norðurs og
suðurs.
Þó átök austurs og vesturs hefðu
áhrif á stjórnmál heima fyrir, komu
þau ekki í veg fyrir að svo ólík lönd
sem Brasilía, Kúba, Líbía, Sádí-Arab-
ía, Víetnam og Indónesía gætu sam-
einást um drög að uppstokkun efúa-
hagslegra áhrifa ineð samþykkt Sam-
einuðu þjóðanna 1974 uin Nýja efna-
hagslega heimsskipan.
Ný efnahagsleg
heimsskipan
Arangur olíuríkjanna í að auka hlut-
deild sína í ágóðanum sem vestræn ol-
íufélög höfðu áður einokað var hvati
að tilraunutn annarra þriðjaheimsríkja
til að bindast samtökum uni aðrar
mikilvægar útflutningsvörur og von-
uðust þau eftir stuðningi olíuríkjanna.
Og eftir ósigur Bandaríkjanna í Víet-