Vikublaðið - 19.08.1994, Blaðsíða 9

VIKUBLAÐIÐ 19. ÁGÚST 1994
Heimurinn
9
nam trúði þriðji heimurinn því að
hann stæði í raun á þröskuldi nýrrar
sjórnmálalegrar og efnahagslegrar
heimsskipunar um miðjan sjöunda
áratuginn.
Á hádögum kalda stríðsins töldu
Bandaríkin, sem fulltrúi fjölþjóðlegs
auðmagns, mikilvægt að koma á efna-
hagslegum stöðugleika í löndunum
sem voru að losna úr viðjum nýlendu-
stefnunnar. Þó valdbeiting væri oft á-
litlegur kostur í átökum þar, þá lék að-
stoð við þriðja heiminn mikilvægt
hlutverk í utanríkisstefnu eftirstríðs-
áranna.
1 þessum anda var koinið á fót ýms-
urn stofnunum sem áttu að aðstoða
þriðja heiminn í efnahagsþróun og
jafna út viðskiptakreppur vegna
skyndilegra verðbreytinga á helstu út-
flutningsvörpm þeirra. Hlutverk þess-
ara stofnana var að stuðla að takmark-
aðri endurdreifmgu auðæfanna, en til
að Vesturveldin gætu stýrt ferðinni
voru þessar stofnanir settar undir
stjórn Heimsbankans og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins, en ekki undir
stjórn Sameinuðu þjóðanna. Með því
að stuðla að efnahagsþróun og tak-
mörkuðum samfélagsumbótum von-
uðust Vesturveldin til að draga úr á-
hrifum kommúnistahreyfinga sem og
þjóðernishreyfinga í anda Sukarno í
Indónesíu og Nassers í Egyptalandi,
en þær kröfðust róttækra breytinga á
samskiptum norðurs og suðurs.
Þessi utanríkisstefna lét sig litlu
varða verndarstefhu eða hlutverk rík-
isins í efnahagslífinu. Markalínan var
dregin þegar kom að þjóðnýtingum
bandarískra/fjölþjóðlegra fyrirtækja,
eins og ríkisstjórn Salvadors Allende
gerði sig seka um í Chile 1971. Svo
lengi sem lönd þriðja heimsins héldu
sig réttu megin í baráttunni gegn
kommúnismanum gátu Bandaríkin
vel unað lokuðum mörkuðum og
mjög takmarkandi lögum um erlendar
fjárfestingar eins og tíðkaðist á For-
mósu og í Suður-Koreu.
Afturhaldsmenn á Vesturlöndum
voru ekki par hrifnir af þessum gangi
mála. Þeir sáu beint samhengi milli
ósigurs Bandaríkjanna í Víetnam, ol-
íuhækkana Arabaríkjanna 1973 og yf-
irlýsinar Sameinuðu þjóðanna um
Nýja efnahagsskipan í heiminum
1974. En þessi túlkun náði þó ekki yf-
irhöndinni í utanríkisstefnu Banda-
ríkjanna strax. Hún beið þess að
Repúblikanar kæmust til valda með
Reagan í broddi fylkingar.
Síðasdiðin fimmtán ár hafa stjórn-
endur Vesturlanda, sérstaklega Banda-
ríkjanna, leitast við að vinda ofan af
ávinningum undanfarinna áratuga og
gera efhahagslíf landanna í suðri sér
undirgefið. Á heimavígstöðvum hafa
þeir ráðist gegn ávinningum vinnandi
fólks, kjörum þess og velferð.
Erlendar skuldir
Mörg Arabaríkjanna ávöxtuðu olíu-
gróða sinn í bönkum Vesturlanda.
Þetta gífurlega fjármagn reyndu
bankarnir að ávaxta með ábyrgðalaus-
um lánveitingum tíl landa þriðja
heimsins og, í minna rnæli, til land-
anna austan járntjalds. Lán þessi fóru
mikið í óarðbærar fjárfestingar, hern-
aðaruppbyggingu eða einkaneyslu
einræðisherra. Sumt fór jafnvel aftur
til baka inn á einkareikninga ráða-
manna í vestrænum bönkum. í upp-
hafi áttunda áratugarins fór þess að
gæta að skuldunautarnir, samfélög
þriðja heimsins sem lítilla ávinninga
höfðu notið af þessum lánveitingum,
gátu ekki staðið í skilum. Til að forða
hruni fjármagnskerfisins var Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinum og Heimsbankan-
urn falið að grípa inn í. Til að tryggja
endurgreiðslur til einkabankanna var
opinberu fé veitt inn í þriðja heiminn
í forrni lána, gegn ákveðnum skilyrð-
unt: viðtakendur urðu að hrinda í
framkvæmd ákveðnum breytingum á
efnahagsh'finu í anda frjálshyggjunn-
ar. Þessi stefna var kölluð structural
adjustment, en á íslensku tala fýlgj-
endur þessarar stefnu um að gera
efnahagslífið nútímalegt. Kjarni
hennar er niðurskurður ríkisútgjalda,
launa og neyslu, gengisfelling og
einkavæðing. Markmiðið er að beina
efnahagslífinu inn á brautir útflutn-
ings, til að tryggja gjaldeyristekjur til
að standa skil á erlendum skuldum.
Afleiðingarnar af þessari eyðilegg-
ingu þjóðarauðsins eru þekktar: stig-
vaxandi ójafnrétti og fátækt; endur-
greiðsla erlendra lána hefur forgang
umfram allt; umhverfinu er fórnað á
altari einhæfrar magnrækmnar til út-
flutnings. Á sama tíma og löndin í
suðri greiða rúmlega 100 milljarða
dollara árlega í vexti af lánum sínum
hjá stofhunum norðursins, þyrfti ein-
ungis að kosta til 30-40 milljörðum
dollara árlega í 10 ár (að mati SÞ) til
að tryggja öllum jarðarbúum drykkj-
arhæft vatn, bólusetja öll börn, tryggja
öllum lágmarks læknisþjónusm, draga
svo um munar úr vannæringu, barna-
dauða og ólæsi. Slíkt verkefni ætti
Heimsbankinn að ráðast í að fjár-
magna, enda stæði það nær yfirlýstu
markmiði þessa Heimsbanka til upp-
byggingar og þróunar heldur en þau
innheimtustörf sem hann hefur tekist
á hendur.
í smtm máli, eins og einn af fýrrum
forráðamönnum Heimsbankans segir,
þá hefur slíkt flæði fjárinagns til land-
anna í norðri ekki átt sér stað ffá því
spænskir landvinningamenn fóru
ránshendi um Rómönsku Ameríku.
Og samkvæmt skýrslu Heimsbankans
sjálfs mun það taka Affíku fjóra ára-
mgi að ná affur þeim tekjum á íbúa
sem höfðu náðst í upphafi sjöunda
áratugarins.
Þessi nýja skipan mun ekki setja
endapunkt á söguna. Hún mun ekki
verða draumalandið, heldur eru átök
líklegri nú eftir að kalda stríðinu lauk
og markaðurinn sigraði. Ójafnréttið
mun ldjúfa hina nýju heimsskipan jafn
örugglega og Berlínarmúrinn skipti
Evrópu hér áður fyrr.
I dag virðist engin undankomuleið
undan þessu nýja „skrifræði“ sem fjöl-
þjóðleg fyrirtæki og handbendi þeirra
á vettvangi stjórnmálanna hafa byggt
upp og teygir arma sína um heim all-
an. Austantjaldslöndin höfðu ekki fyrr
losað sig úr viðjum skrifræðisins sem
kommúnistaflokkarnir höfðu byggt
upp, en þau vörpuðu sér í gin hins
nýja. Hin nýju iðnríki í Asíu urðu til
vegna velheppnaðra ríkisafskifta af at-
vinnulífinu og úrvinnslu á nýrri tækni-
þekkingu, og duttu ekki í skuldapytt-
inn, en eru mkmð til með viðskipta-
reglum og refsingum innan ramma
GAlT-sainkomulagsins.
Með þeint samningi er þrengt mjög
að möguleikum ríkisins til afskipta af
efhahagslífinu auk þess sem tryggt er
að þekking dreifist ekki án þess að
gjald komi fyrir. Með þeim samningi
er slík þróunarleið meðvitaðra ríkisaf-
skipta gerð útlæg. Og baráttan gegn
áhrifum verkalýðsfélaganna og gegn
velferðarkerfinu á Vesturlöndum fær
síðan kröftuga réttlætingu vegna þess-
arar fátæktarþróunar um heim allan.
1 orði kveðnu var markmið „um-
bótastefnunnar" að leysa skulda-
vandamál þriðja heimsins og skapa
skilyrði nýs og varanlegs hagvaxtar, en
á þessum sviðum hefur hún borið al-
gert skipbrot. Hagvöxturinn hefur
ekki tekið við sér og skuldir þriðja
heimsins hafa aukist verulega, þó svo
að breytt hafi verið um lánadrottna.
En ef við notum mælikvarða þess
stjórnlistarlega markmiðs að tryggja
hagsmuni Vesturlanda og gera löndin
í suðri undirgefin á heimsmarkaði, þá
hefur henni orðið vel ágengt. Þegar
Reagan fór ffá völdum 1989 gat hann
því sagt: „Ætlunin var að breyta þjóð,
en við breyttum heiminum".
Það sem vantar í bók Walden Bello
er að fjalla unt þær ráðandi stéttir sem
hafa beinan hag af þessum „umbót-
um“. Hingað til hefur engin stjórn í
suðri hvatt þegna sína til að veita þess-
ari umbótastefnu andspyrnu. Þvert á
móti taka þær galvaskar við henni, um
leið og þær leita skjóls bak við þær
sem óyfirstíganlegar kröfur eða ytri
nauðung. Rétt eins og þeir sem ráða
ferðinni í að leiða ísland inn í nútím-
ann, afhema hin forneskjulegu höft
framsóknarstefhunnar, þeir segja við
vinnandi fólk: launin ykkar eru of há,
velferðarkerfið er of dýrt, réttindi
ykkar eru of mikil. Þið verðið að njóta
félagafrelsis sem þýðir: þið fáið vinnu
ef þið sættið ykkur við þau kjör sem
atvinnurekendur bjóða. Sagt er að það
rýri samkeppnisstöðu þeirra á hinum
alfrjálsa heimsmarkaði, en hann nær
nú orðið einnig yfir heimamarkað, að
þeir séu bundnir af lágmarkskjara-
samningum, uppsagnafresti, takmörk-
ununi á vinnutíma, greiðslunt fýrir
veikindadaga, í lífeyrissjóði, sjúkra-
tryggingasjóði osffv. Samt er þessi
bók þörf lesning t.d. þeim vinstri
mönnum sem barist hafa gegn inn-
göngu Islands í EES og eru nú að
opna möguleikann á að gerast aðilar
að NAFEA, sem er ekkert annað en
staðbundinn samningur til að tryggja
yfirráð bandarískra stórfyrirtækja.
Þeir sent áhuga hafa á að kynna sér
Food First-samtökin eða gerast stuðn-
ingsfélagar í þeim geta skrifað til:
Food First Institute for Food &
Development Policy 398 60th
Street Oakland, CA94618, USA
Höfundur er sagnfræðingur
Bandarískir heimilisleysingjar í Kaliforníu 1989. Á tímum Reaganstjórnarinnar fjölgaði
Bandaríkjamönnum undir fátækramörkum óðfluga
Hjartagátan
Setjið rétta stafi í reitina neðan við krossgátuna. Þeir mynda þá nafn gömlu kvæði. Lausnarorð krossgátunnar í síðasta blaði er Hvalsker.
1 5— A) V 8 T" 0 2 10 ii /i
13 s? (d IS W~ T 3 )í 15 T H■ 17- 5 m—
13 io "K ¥ TT w~ IV- zl T W~ 13 m— 3 oT~
11 n T n 2o 21 0 15 12 6 1 V
V u 12 13 T~ T ¥ ZH 77 II 10 V ii 2? 22
n- I0> IZ W~ IZ ¥ 18 n T Z) 11 12 15
i °i Iþ' ¥ \T 18 ‘U )L> ¥ 0 " 7T~ T Uo
V 21 )S )& z? 2J JT~ T )? 3 W— 2U 10 ll
)0 'JC+ 28 T 3 10 . 15 ? )0 V TT~ Up ¥ V
¥ IJÍ 11 II 2 W~ V 2 J~ 3 )lfi V II 28 15
n Ife' ‘18 )8 Ý n 15 & 12 22 10 (P 30
5 T )3 )S T 31 /9 11 T H 2 22 ir~ 11
21 17- 31 W~ 11 21 )2 T 20 12 73— 7 )9 w~ llff
T— IZ 1°) 1 2Í 15- IZ 2 10 lí>
A = 1 =
Á = 2 =
B = 3 =
D = 4 =
Ð = S =
E = 6 =
É = 7 =
F = 8 =
G = 9 =
H = 10 =
1 = 11 =
í = 12 =
J = 13 =
K = 14 =
L = 15 =
M = 16 =
N = 17 =
o = 18 =
Ó = 19 =
P = 20 =
R = 21 =
S = 22 =
T = 23 =
U = 24 =
Ú = 25 =
V = 26 =
x = 27 =
Y = 28 =
Ý = 29 =
Þ = 30 =
Æ = 31 =
Ö = 32 =