Vikublaðið - 23.09.1994, Blaðsíða 8

8
VIKUBLAÐIÐ 23. SEPTEMBER 1994
Enn um mikilvægi þjóðríkisins
Fyrir nokkru birti ég grein hér í
Vikublaðinu um árátrn sem
mjög er áberandi í íslenskri um-
ræðu þessi misserin: að gera sem
minnst úr mikilvægi þjóðríkis, full-
veldis og þjóðernishyggju, spyrða allt
þetta saman við neikvæð fyrirbæri
eins og kúgun, ófrið, afturhald, ein-
angrunarhyggju og fleira þesslegt. En
láta þá lönd og leið þá jákvæðu mögu-
leika sem í fullveldi og sæmilega sið-
aðri þjóðernishyggju felast og ekki síst
smáþjóðir eins og Islendingar hafa
getað nýtt sér til að styrkja sig til
nokkuð svo sérstæðrar menningar og
tiltölulega farsæls mannlífs.
Tilfinningasamur trúmaður
Eitt af tilefhum greinar minnar
voru skrif Hallfríðar Þórarinsdóttur í
Vikublaðinu. Svarar hún fyrir sinn
hatt í blaðinu 2. september. Því miður
tekur hún í þeirri grein upp nokkra al-
genga ósiði í íslenskum blaðaskrifum.
Henni er mjög áffam uin að
setja andmælandann í lágan
sess: Arni Bergmann er að
hennar viti fullur af „ógur-
legri tilfinningasemi" í skrif-
um sínum. Þá vill hún láta líta
svo út að „þjóðernishyggja“
séu einskonar trúarbrögð og
AB á þeirra valdi - sbr fyrir-
sögn greinar hennar „Trúin á
þjóðríkið“. Þetta er reyndar
rangt: í mínum skrifum um
þessi mál örlar hvergi á „trú“
eins og þeirri að þjóðríkið
tryggi þjóðum lausn á þeirra
tilvistarvanda - trú sem hlaut
að vera algeng t.d. meðal Is-
lendinga áður en þeir fengu
sitt sjálfstæði. I þriðja lagi er
andstæðingurinn (AB enn og
aftur) gerður að einhverskon-
ar fáráðlingi með því að
tengja hann við skoðanir sem
hann vissulega ekki hefur. Hallfríður
spyr með nokkrum þjósti hvort þjóð-
ríkið sé „hafið yfir alla hlutlæga krufn-
ingu“. Eða hvort það sé „dauðasynd
að hrófla við goðsögninni sem segir
þjóðríkisfyrirkomulagið, þjóðina og
þjóðarímyndina náttúrusprottna".
Lesandi sem ekki man í svipinn mín
skrif hlýtur að eiga að draga þá álykt-
un af þessum spurningum að AB sé
einmitt sá sem ekki vill kryfja fyrir-
bærin eða hrófla við goðsögnum og
kannski svo forneskjulegur að telja að
þjóð og þjóðmenning séu „höggvin í
stein", þeas. séu einhver óbreytanleg
fyrirbæri.
AJlt er þetta út í hött hjá Hallffíði. í
mínum skrifum um þessi mál (greinin
í Vikublaðinu er ein af þó nokkrum)
hefúr vitanlega hvergi verið gefið í
skyn að þau fyrirbæri sem hér um
ræðir séu „höggvin í stein“ eða nátt-
úrufyrirbæri eins og Esjan eða Tjör-
neslögin. Vitanlega eru ríki nútímans
og þjóðir söguleg fyrirbæri, óþarft að
fjasa um svo sjálfsagðan hlut. Hitt
gæti svo verið varhugavert að telja að
hvorttveggja sé til orðið upp úr
ffönsku stjórnarbyltingunni, reyna að
negla upphaf fyrirbæranna niður við
ákveðinn tíma ekki ýkjalangt ffá okkar
öld. Sá sem það reynir lendir fljótt i
miklum ógöngum.
Einsýn túlkun
Hallfríður stendur mest í slíkum og
þvílíkum æfingum í grein sinni og
kemur sjaldan að þvf sem máli skiptir í
þessari umræðu. En það er þetta hér:
Eg held því fram að sú viðleitni að
túlka þjóðríki og þjóðernishyggju sem
bölvald sé skaðleg einsýni. Vegna þess
að sú túlkun hunsar þá jákvæðu, skap-
andi möguleika sem tengjast hvort-
tveggju, ekki síst fyrir þjóð í okkar
stöðu. Og ég held því ffam að marg-
nefnd viðleitni (hvort sem Hallfríður
gerir sér grein fyrir því eða ekki) teng-
Árni
Bergmann
ist á þessum dögum viðleitni drjúgs
hluta hinnar pólitísku stéttar til að
draga Island inn í Evrópusambandið.
Um þessi höfuðatriði hefur Hall-
ffíður næsta fátt að segja. Þar skilur
nefnilega rnilli okkar tveggja að ég ber
ekki fram einsýna túlkun á þjóðríki,
fullveldi og þjóðernishyggju. Það er
ofurskýrt ffam tekið í þeirri grein
minni sem Hallfríður þykist vera að
svara að öll þessi fyrirbæri rnegi hafa
til góðs eða ills (rétt eins og kristin-
dóm, sósíalisma, já og feminísma). Þar
af leiðir vitanlega að uin þjóðríkið
stendur styr, það er á hverjum
tíma tekist á um það til hvérs
möguleikar þess eru nýttir.
Eins og ég minntist á, þá má
hafa það til að kúga minni-
hluta - það má líka hafa það til
að rétta hlut þjóða sem illa
hafa verið leiknar af voldugri
þjóðum eða yfirþjóðlegum
heimsveldum. En Hallfríður
neitar fyrir sitt leyti að koma
inn á þessa hluti. Hún tók þá
stefnu að þjóðríkið væri fýrst
og síðast illt í sínum praxís og
virðist ekki vilja heyra neitt
annað.
Lýðræðið og jafn-
ræðið
Dæmi um þess þráhyggju er
það hvernig hún víkur að sam-
hengi milli þjóðríkis og lýð-
ræðis. Hún tekur upp úr fyrri
grein minni þá staðhæfingu, að helsta
réttlæting þjóðríkis sé „sú lýðræð-
iskrafa að ákvarðanir um menntun og
velferð og skatta og fleira séu telcnar af
þeim sem þessar ákvarðanir kosta og
verða að sætta sig við eða njóta góðs
af‘. Hún hleypur frá þessari röksemd
með því að benda á það sem allir vita,
að „lýðræði er ekki sjálfkrafa fylgifisk-
ur þess ríkisfyrirkomulags sem þjóð-
ríkið er“. Hver hélt því ffam? Lýðræði
er ekki sjálfkrafa fylgifiskur neinnar
tegundar ríkja. En hafi lýðræði verið
snar þáttur í lífi þjóðríkis (eins og á Is-
landi), þá rýrnar lýðræðið um leið og
þjóðríkið rýrnar - lýðræðið rýrnar og
visnar við það að ákvarðanir eru flutt-
ar frá þeim „sem þeirra njóta eða þær
bitna á“ til yfirþjóðlegs valds sem ekki
er einusinni helgað af kosningarétti
(valds skriffinna í Brussel eða oddvita
alþjóðlegra stórfyrirtækja).
Ég talaði líka um að réttlæting
þjóðríkis væri og fólgin í þeirri jafn-
ræðiskröfu sem byggir á því „að
smærri þjóðir geti ekki síður en þær
stærri leyst á sína ábyrgð þann vanda
að halda uppi sæmilega siðuðu samfé-
lagi og geti með því lagt sitthvað gott
til í reynslusjóð þjóðanna11. Þessar
röksemdir beinast gegn forsjárhyggju
sem setur traust sitt á upplýstan vilja
hinna miklu höfúðborga (París áður
fyrr, London í gær, Washington í dag,
Brussel á morgun). Þær beinast líka
gegn þeirri „einsleitu menningu“ sem
til verður, ekki innan þjóðríkja heldur
yfir landamæri þeirra í krafti enskrar
tungu og gífurlegs fjármagns. Hall-
ffíður fer í engu út í þessa sálma held-
ur hefur þeim mun meir hugann við
þrætur innan Bandaríkjanna um þá
þætti sem saman koina f þeirra menn-
ingu og þjóðlífi. Og tengjast þá ffem-
ur spurningum um stöðu lýðræðis í
því landi en vanda þjóðríkis yfirhöfuð.
Hvað um alþjóðahyggju?
Hjartagátan
Setjið rétta stafi í reitina neðan við krossgátuna. Þeir mynda þá bæiarnafn. Lausnarorð krossgátunnar í síðasta blaði er Loðmundur.
7" Z 3 T" 5" 2 y 2 V 2 2 10 ii
L> 12 V 13 11 n V 3 W~ 1F 12 V l6! 3
? 18 2o <2 21 22 V 13 18 23 V 2? 25 2
n V 2 3 19 /V- n 10 V n T~ 20 13 18
n 21 10 23 <2 20 TT~ w~ y 10 31 JO 10 d
z? 10 W 2 2S 2~ w 11 13 V 10 5' 28 2
T~ V 11 3 23 1 ÍA V 23 3 22 23 18 H
T 2ci 21 11 II l'i <2 3 20 H 18 23 23 18
13 2 V 20 13 T 10 5" J5~~ 22 n V 1 2 22
10 30 17- V 11- 2 31 23 1$ H V 31 II V H
V 10 31 5 V 31 H- H 10 23 V 13 li
22 y V- /3 11 S n 2 V ? V 20 27 n H
3/ 23 y T~ 10 T 13 II 20 V 20 n /9
J? l b 12 i 8 51 ÍÓ
A = 1
Á = 2
B = 3
D = 4
Ð = 5
E = 6
É = 7
F = 8
G = 9
H = 10
1 = 11
í = 12
J = 13
K = 14
L = 15
M = 16
N = 17
o = 18
Ó = 19
P = 20
R = 21
S = 22
T = 23
U = 24
ú = 25
v = 26
x = 27
Y = 28
Ý = 29
Þ = 30
Æ = 31
Ö = 32
Hallffíði er mjög í nöp við þjóðrík-
ið og henni finnst það sérlega fárán-
legt að „góðir og gegnir sósíalistar“
eins og ÁB haldi uppi vörnum fýrir
það fyrirbæri. „Hvað varð um al-
þjóðahyggjuna?" spyr hún með
nokkrum þjósti. Sjálfsagt að ég svari
því fýrir mitt leyti.
Alþjóðahyggja er vitaskuld sögu-
legt fýrirbæri rétt eins og þjóðernis-
hyggja. Mín skoðun er sú að það sé
pláss fýrir þætti úr hvorutveggja í
hverjum manni, ekki síst vinstrisinna.
Eg er í hópi þeirra sem telja íslenskri
smáþjóð góða eign í þjóðríki og stofn-
unum þess, sem geta púkkað undir
það betur en alþjóðlegt batterí, að við
týnum ekki raust okkar í heimskórn-
um.
Eg er í hópi þeirra sem telja sæmi-
lega siðaða þjóðernishyggju (án
rembu og yfirgangs) stuðla að þeirri
fjölbreymi sem gerir mannlíf inni-
haldsríkt, vinna gegn því að allir gali
sömu auglýsingarnar á heimsmark-
aðstorginu. Eg fylgi þeirri alþjóða-
hyggju í mannréttindamálum og
mengunarvörnum, sem má skerða og
þarf að skerða fúllveldi ríkja að vissu
marki í allra þágu - ekki síst vegna
þess að slík alþjóðahyggja skerðir full-
veldi allra nokkuð jafnt. Eg er andvíg-
ur þeirri alþjóðahyggju sem fyrst og
sfðast þjónar þörfum stórfyrirtækja
fyrir ffjálsan leik með fjármagn og
ágóða og hefúr gert nokkur harð-
svíruð markaðslögmál ,að sínum trúar-
brögðum og nauðhyggju - það er sú
alþjóðahyggja sem ræður ferðinni í
EBS.
Og mér hundleiðist það alþjóðlega
Heimsþorp, sem risið er beggja vegna
Atlantshafsins og víðar, og geymir
raunar h'tið annað en dauflegt samsafn
þeirra sem hafa lagað allan sinn
lífsmáta og gildismat að amrískum
meðaljóni og meðalgunnu.