Mánudagsblaðið - 09.01.1950, Blaðsíða 4

%
'MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur' 9. janúar 1950«
KARAKÚLMÁLIÐ
.'ýKanjisókn^veakinnar.
Dungal segir svo frá:

her að
i
Þegar ég Jas hina hörðu
'adeilugrein í síðasta Mánu-
dagsbiaði, viðvíkjandi þeim
Páli Zóphóníassyni, og Níels
Dungal, þá gladdist ég. Ekki
af því að sjá þarna tvo menn
tvinnast alvarlega inn í þetta
óþverramál, heldur að sjá nú
í fyrsta sinn tjaldinu lyft
frá allri þeirri hulu, sem legið
hefur yfir máli þessu. Eg er
einn þeirra- manna, sem
neyddist til þess að yfirgefa
fnina fögru sveit, eignalaus
einmitt af völdum þessa vá-
gests. Þá var skoðun mín og
margra annarra sú, að þetta
væri og hefði verið óviðráðan
legt, og engum sérstökum
um að kenna. Sízt af öllu
jdatt mér þá i hug, að Páll
Zcphóníasson væri að illu
einu bendiaður við þetta ó-
þverramál, því aldrei hefi ég
reynt Pál að öðru en góðu i
garð bændanna. Mig langar
til þess að vita, og vænti þess
fastiega, að Páll svari því
bverjar orsakir lágu til þess,
að hann mælti með því að
karakúlfénu væri dreift út
um byggðir Jandsins. Það var
vissulega óverjandi ráðstöf-
un, á þeim tíma, sem það var
gert. Mig langar einnig tiJ
þess að vita, hversvegna
einmitt PáJJ, sem er praktísk
ur maður, ekki snýr sér beint
til HaJJe, með kröfu ura 'að
sérfræðingur þaðan komi
tafarlaust, og rannsaki þessa
nýjn veiki. Og í öðru lagi,
þvi gengur Páll fyrir skjöídu
fram um það að Bungal rann
gaki. verki þessa?
áhyrgð ú mmíSkum
í þessu máii
ir að gieyma því, hversu háar
upphæðir þetta voru fyrir
síðustu heimsstyrjöld, .en nú
þykir mér sennilegt að marg
falda megi með tölunni 8.
Sé það rétt eru upphæðir
þessar risavaxnar, þ.e. 120.-
000, og 500.000 kr. Til hvers
fór aJlt þetta fé, bæði þessi
ár og næstu? Eftir að hafa
lesið skýrslu hr. Árna Ey-
iands, sé ég að Dungal taJdi
veikina í byrjun, einmitt þeg
ar vissuiega var unnt að
kæfa hana. í fæðingunni,
lungnabólgu, og reyndi
lungnabólguserum, er vitan-
lega án árangurs. Eg spyr:
hversu mikið fjármagn fór
í þær. tilraunir?
- " Þá er önnur hlið á mál-
inu, sem mér finnst harla
alvarJegt. Við, sem á hættu-
svæðunum bjuggum og sáum
fé okkar brynja niður dag-
lega, vorum vissir um að um
nýjan og bráðsmitandi sjúk-
dóm var að ræða. Við þekkt-
um ormaveikina, enda var
hún um land. aJIt, eftir því
að vísu, að kind og kind
drapst úr þvi, sem kalJað var
ormaveiki, en ekkert þessu
Jíkt. Og verð ég að segja að
þegar hín nýja. vizka Dung-
als kom um það, að sníglar
ætu ormaJirfur, og rollurnar
sýlvtust svo við það að éta
þras, í hverju ættu að vera
ormalirfusníglar, þá ofbauð
okkur mörgum.
Nú langar mig tiJ þess að
biðja Mánudagsblaðið að
birta grein um þetta efni, er
birtist í IsafoJd bg Verði árið
1936. Eg tel mikilsvirði að
grein þessi birtist nú, bæði
af því að margir þeirra, sem
lun sárt eiga að binda í sam-
bandi við. mál þetta, hafa ef
til vill gJeymt henni, og í
öðru lagi tiJ þess áð sýna al-
menningi gJeiðgosaháttinn og
að því er virtist stórlæti
það, er greinin I>er vott
um, og aJveg sérstak-
lega af því að Dungal kom
í veg fyrir það að erlendir
sérfræðingar fengju að rann
saka veikina. Greinin hljóðar
sem ég- bezt veit. Satt er það svo:
^Fjárpestrn í Borgarfirð; er sfeæl
lungnaormaveiki, sem
að hey og graslendi er
morandi af fungnacs
Meikilegat raimsóknir Nielsai Dunfðls préfessers.
sera veröa bændum til íeiðbeiningar fraravegis
Hitt er svo annað mál, sem
að Dungal snýr: því tranar
rnaðurinii sér svo fram sem
hann gerir? Eg get ekki með
nokkna. móti gleymt niður-
1 Jagi á bréfi, sem hann ritar
Hermanni Jónassyni þ. 21.
ágúst 1936. Þar sem maður-
inn eftir mínum skilningi
•lofar fullkominni rannsókn á
veikinm og lofar einnig full-
kominni lækningu á hinu
sjúka fé. Þessi áminnsti hluti
bréfsins hJjóðar þannig: ...
•Ti! þess að unnt sé að rann-
saka veikina, geri ég ráð fyrir
að þnrfa muni 5—10.000 kr.
Ef sú íjárveiting fengist
mxindi ég gera allt, sem
í mínn valdi stæði til þess
að gera fullkomna rannsókn
á veikinni, nú þegar í haust, ,
og vonast ég fcil að með því[
Eins og skýrt hcfur verið
frá hér í blaðinu, fóru Níels
Dungal, prófessor og Guð-
mundur Gíslason, læknir,
upp í Borgarf jörð um miðjan
desember, til þess að rann-
saka hina skæðu fjárpest,
sem þar hefur geysað að
undanförnu, einkum í Deild-
artungu.
Þessi rannsókn liefur stað-
ið yfir siðan, sumpart þar
efra og sumpart á Rannsókn
ararstofu Háskólans hér í
bænum.
Isafold hefur átt tal við
Níels Dungal, prófessor, og
fengið hjá honum eftirfar-
andi upplýsingaí og niður-
urstöður af rannsókninni:
fyrra vetur og fram á vor,
og það úr veiki, sem hagaði
sér taisvert öðruvísi en
Jungnapestin. Einnig hélt
féð áfram að drepast á fjall-
inu í sumar, svo að af 80
veturgömlu kom t. d. aðeins
25 af fjalii í haust.
Þegar við komum upp eft-
ir, var fólkið í Deildartungu
búið að taka frá 12 kindur,
sem mest bar á veiki í.
Vildu Deildartungumenn allt
til vinna ,til þess að greiða
fyrir rannsókn okkar og
máttum við m. a. slátra af
þessum veiku kindum, sem
okkur sýndist.
Við framkvæmdum rann-
sókn okkar sumpart á
Kleppjárnsreykjum og sum-
part hér á rannsóknarstof-
unni, því við fengum veikar
kindur suður hingað.
Við þessar rannsóknir
kom í ljós, að þessar kindur
sem frá voru teknar og virt-
ust mest veikar, voru yfir-
fullar af iungnaormum.
Lungun uiðu stór og ljós-
ieit, en bólgna ekki fyrr en
kindin er aðframkomin. Og
svo mikið er af lungnaorm-
um og lirfum í þeim, að
einu gildir hvar gripið er
ofan í lungun: Ef einn dropi
af lungnasafanum er settur
undir smásjá, er hann mcr-
andi af kvikandi ormalirfum
og eggjum.
Það, sem hafði vilt okkur,
þegar við fengum lungun
send hingað, var að síðustu
dagana, sem kindin lifir,
kemur bólga í lungnavefinn
og þá hverfa. lirfumar úr
vefnum.
En þegar við gátum skoð-
að þetta. á staðnum og feng-
ið að slátra. kindunum áður
en þær voru aJveg aðfram
komnar, leyndi sér ekki, að
lungnaormamir voru dauða-
crsökin.
færin og niður af kindinní,
með saumum. En eins og'
Tvasr tegondir Jnngnaorma.
Frá 21. apríl s.l. og til
17. des. hafði alls drepizt í
Deildartungu 259 fjár.
Lömbin höfðu sloppið við
þessa veiki í sumar, en þegar
kom fram á haust drápust
8—10 lömb á einni viku og
þá þorði bóndinn ekki annað
en farga öilum lömbunum,
sem voru um 400 talðins. '
Fjárpestín í Deildartungn.
Deild.artungu í fyrrahaust.
Leit út fyrir, að a. m. k.
framan af haustinu hafi ver-
moti mætti takast að vurna »
... . t. 30 um að ræða hma venju-
bug a veikmm. Dungal fekk ,. . , ,
“ J ocni Inrx crn o T\c>d- hvi
' féð. Ekki 5 éða tíu þúsund,
heldur héruiubiJ 15.000 kr.
og það fyrir áramót þess
góða árs, og næsta ár 65.000
Jsr. Menu ;otíiiUD.Ui.nú vera bún-
r.-
legu - Jungnápest, þvi að
breyting virtist verða eftir
að feð var bólusett fyrir
JimgnapeeL
Samtsem áður yar fé allt
af áð smádreþast þar allan
Veikin hagaði sér að ýmsu
leyti allt öðruvísi en lungna
pestin, sem tekur féð skyndi-
Jega, svo að það drepst úr
hitáveiki á fáeinum dögum,
þar sem hins vegar þessi
veiki er mikJu Jengur að búa
um sig, þannig að féð lítur
sæmiJega vel út og er í góð-
um holdum, en verður smám
saman mæðið, hættir að þola
göngur og hlaup, unz það
yfirfellur og drepst á fáíim
dögum. '/-' '' í*1'
Tvær tegundir lungnaorma
eru til hér á landi: Dictyo
caulus og Miillerius capillar-
is. Það er þessi síðarnefndi
ormur, sem um. er að ræða í
Deildartungu. Að vísu er sá
oraiur afar útbreiddur hér
á landi ,svo að hann finnst í
yfir 90% af öllu fé, en yfir-
leitt er sjaldgæft, að svo
mikil brögð verði að honum,
að hann hái fénu stórkost-
íega.
Hversvegna er ormasýkin
svona skæð í Deildartungu?
1 Deiidartungu hefur þessi
ormasýki magnazt aJveg ó-
venjulega mikið og er nauð-
synJegt að gera sér grein
fyrir hvemig á því stendur.
Þessi ormur verpir í lung-
unum, og lirfumar skríða
þar úr eggjunum og berast
síðan upp í munn kindarinn-
ar, sem síðar rennir þeim
niður með jórtrinu.
Þannig ganga lirfumar
niður í gegnum meltingar-
lirfumar ganga niður af
kindinni, geta. þær ekki sýkt
aðra kind, heldur verður
fyrst lítill snígill (agrio
limax) að éta þær, og þá
verða þær eftir 2—3 vikur
fullþroska. í sniglinum. Og
ef kindin nú gleipir þær ofan.
í sig, bíta þær sig inn i gegn
um slimhúð meltingarfær-
anna, inn í æðar og berast
þaðan til lungnanna og timg-
ast þax. 1 lungunum verða
þeir kynþroska og æxlast
þar.
Til þess að hmgnaorma-
sýking geti komizt á mjög
hátt stig, verður því fyrst og
fremst eitt skilyrði að vera
fyrir hendi: Að féð gangi
þétt á landi, þar sem mikið
er af sniglum og eigi því auð
veit aí fá fullþroskaðar lirf-
ur ofan í sig.
Sem dæmi um það hver
hætta. stafar af sniglunum,
má geta þess, að í sumar
rannsakaði ég um 70 snigJa
frá Undirfelli í VatnsdaJ og’
fann lifandi lirfur í fimmta
hverjum snigii.
Alit bendir til, að jörðm
í Deildartungu sé gegnum
sýrð af Jungnaormalirfum og
sniglum ,en um þetta leyti.
árs var ómögulegt að gera
þær rannsóknir á því, sem
þurfti.
Rannsóknsr á heyá.
Mér datt því í hug að taka
sýnishcrn af hejúnu, ef.vera
mætti, að lungnaormalirfur
gætu haldizt svo lengi Jif-
andi í því. Eg fékk því send
sýnishorn af mismunandi teg
undum af heyi frá Deildar-
tungu. Sýnishornin voru :
1. Taða, ræktuð með út-
lendum áburði.
2. Taca, ræktuð með
sauðataði.
3. Úthey.
4. Gamalt hey dVs árs) frá.
næsta bæ, KJetti, þar sem
samskonar veikj hefur verið.
Þessar rannsóknir leiddu
þetta í ljós:
Að í heyj, sem ræktað
hafði verið með útlendum á-
burðj fundust engar lirfur.
'Að í heyi, sem ræktað
hafði verið með sauðataði,
fannst mikið af fullþroska.
lungnaormalirfum, ca. 2000
í kílógrammi heys.
1 útheyinu fannst enn þá.
meira, ca. 4000 pr. kg. heys.
1 gamla heyinu frá Kletti
fundust Jifandi, en óþrosk-
aðar lungnaormalirfur, og
sýnir Jíað furðulega iíf-
seigju, að iungnaoimalirfurn
ar skuli haldast lifandi, eins
og þær ganga niður af skepn
Framhald á 7. síðu.

I MÁNUDAGSBLAÐIÐ
BLAD FYRIR ALLA
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason
BlaðiS kemur út á mánudögum. — Verð 1 króna í lausa-
sölu, en árgangurinn, 52 blöð, 48 krónur
- Afgreiðsla: Kirkjuhvöli, 2. hæð, opin á mánudögum.
Sími ritstjóra: 3975.
D-v .
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
aáWÉmÉnw