Mánudagsblaðið - 24.04.1950, Qupperneq 3

Mánudagur 24. apríl 1950
MANUDAGSBLAÐIÐ
3
Fjalla-Eyvindur: Leik-
stjóri Haraldur Bjömsson.
Leiktjöld: Sigfús Halldórs-
son. Leikendur: Halla,
Inga Þórðardóttir, Kári,
Fjalla-Eyvindur, Róbert
Arnfinnsson. Björn, Þor-
•steinn Ö. Stephensen,
Arnes, Haraldur Bjöms-
son, Guðfinna, Emilía Jón-
asdóttir. Smali, Berahard
Guðmundsson. Arngrímur
Láras Ingólfsson. Jón
hóndi, Friðfinnur Guðjóns-
son. Kona Jóns, Gunnþór-
unn Halldórsdóttir. Bænd-
ur og annað sveitafólk.
Sviðið í Þjóðleikhúsinu er
stórt. Það er samt vart nógu
stórt til þess að sýna stærð
tog vegleika baðstofupnar
hennar Höllu, ekkjunnar og
síðar útlagans í Fjalla-Ey-
•vindi. Hún er ekki forn þessi
baðstofa og timbrið er ekki
„dökknað af elli og reyk“.
Hún er nýgerð, rétt eins og
ríkismenn gerðu það að
igamni sínu að láta gera forna
baðstofu og fengju til þess
ibeztu tréskurðarmenn og tré-
smiði úr Reykjavík. Einhver
■óknyttapiltur hefur náð í dor-
•dingul. og sett hann á rúm-
ibitann í baðstofunni hennar
iHöllu.
Þetta er umhverfið í 1.
iþætti Fjalla-Eyvindar — ekki
<að vísu eins og höfundur leik-
ritsins ímyndaði sér það, held-
’ur aðeins lítill vottur um á-
gætan smekk og snyrti-
anennsku leikstjórans. Ger
semi er þessi endurbót leik-
Stjóra.
Það er alls ekki svo að
ækilja að við leikhúsgestir
skiljum ekki, að oft er bein
nauðsyn fyrir leikstjórann að
■endurbæta svið, hreyfingar
og jafnvel setningar þær, sem
Íhöfundar setja fram í verk-
pm sínum. Leikritahöfundar
■jeru oft alls ekki nærri nógu
kunnir leiksviðinu og mögu
leikum þeirra til þess að geta
skrifað nákvæmlega, um
hvernig hvert atriði eigi að
líta út. Þeir gefa aðeins heild-
arsvipinn og síðan verður leik
jstjóri að ráða, hvað hann not-
ar og hverju hann bætir við.
En þessi endurbót leik-
stjóra er svo óþörf og óviðeig-
andi, að áhorfandinn fyllist
öhug þegar í byrjun sýningar
og nýtur þessvegna ekki á-
igætra atriða seinna í leiknum.
Þetta er al-íslenzkt leikrit,
sem hvorki þolir 20. aldar blæ
jrxé tildurmennsku.
Jóhann Sigurjónsson ritaði
iekki sögulegt leikrit. Hann
!var „inspieraður“ af sögusögn
lunum og staðreyndunum um
Eyvind og HöIIu en Ieikrit
;Sitt, listaverkið, byggði hann
aðeins lítilsháttar á stað-
reyndum og sögusögnum,
Þ i ó ð / e / k h ú s i 5 :
FJALLA-EYVINDUR
eftir Jóhann Sigurjónsson
4
Leiksfjóri: Haraldur Björnsson
enda skoða allir það sem slíkt.
En leikritiið er ramm-íslenzkt
fyrir því. Það lýsir sveitalíf-
inu á 18. öld og deilir lítillega
á réttarfar þeirra tíma. Það
bregður upp svipmyndum úr
lífi útlaganna — f jallabúanna,
sem stálu sér til viðurværis og
voru jafnan hundeltir af
byggðamönnum, réttdræpir
og fyrirlitnir. Höfundur fær
þessar lýsingar sumpart af
sögrium, sem hafðar eru eft-
ir Eyvindi sjálfum og Höllu
og Arnesi og sumpart frá
sjálfum sér.
Þetta er skáldverk um fræg-
asta útlaga okkar síðan Þor-
björn Öngull vá Gretti í
Drangey.
Inga Þórðardóttir, Halla,
fer að jafnaði vel með hlut-
verk sitt. 1 1. þætti er leik-
urinn blæbrig'ðalítill, eins og
leikendur séu utan við sig í
þessu baðstofugímaldi. Atrið-
in milli hennar og Björns
hreppstjóra verða ekki eins
áhrifarík og þau gætu, og er
mjög áberandi hversu klaufa
lega hefur til tekizt um allar
staðsetningar. 1. 2. þætti er
mikil framför í leik hennar
enda er hún þá miklu ákveðn-
ari og hreyfingar og svip-
brigði eðlilegri. 1 þessum
þætti eru mörg hópatriði og
flestir leikendur eðlilegir enda
hefur leikstjóra ekki unnizt
tími til að „instrúera“ hvern
fyrir sig. I 3. og 4. þætti er
leikur frú Ingu mjög hrífandi
sérstaklega í atriðinu milli
hennar og Arnesar í í 3. og
allur leikur hennar í 4. þætti.
Kári er leikinn af Róbert
Arnfinnssyni. Leikur Róberts
er mjög sæmilegur á köflum.
Hann hefur fullt vald yfir
rödd sinni og raddbrigði hans
eru góð, en hreyfingar eru
stundum óeðlilegar og ýktar
Gervið er gott að undanskil-
inni hárkollunni, sem er of
áberándi og ekki vel gerð.
Það er illt að Róbert Arn-
finnsson, lendir undir þessari
leikstjórn í .fyrstá stóra hlut-
verkinu sem hann fær við þjóð
leikhúsið.
Þorsteinn ö. Stephensen
túlkar vel hinn grálynda
Björn hreppstjóra en eins og
fyrr í 1. þætti virðist hann
ekki kunna vel við sig á þessu
stóra sviði. Það er skrýtin
ráðstöfun leikstjóra að láta
-hann þurrká af stlgvélum sin-
um inni í baðstofu, um leið og
hann hefur orð á að þau séu
óhrein. Það má vera að það
sé einhver tilraun til þess að
fá áhorfendur á móti Birni —
líkt og gert er í bamaleikrit-
um til þess að fá börn til þess
að hata ,,skúrkinn“. Leikritið
gerir ekki ráð fyrir því, þótt
vera kunni að aur falli af stíg-
vélum hans. Annars er leikur
Þorsteins jafn og góður.
Haraldur Björnsson leikur
Arnes. Ames er af tröllakyni,
svo þessi ráðstöfun hefur þótt
sjálfsögð. Margar beztu setn-
ingar leikritsins eru honum i
munn lagðar. Landvættimir
uppi í óbyggðum hljóta að
hafa tárazt þegar röddin hans
Haralds hljómaði um öræfin:
„Vertu sæl Halla, í varðhald
inu mun ég minnast þín, eins
og þess fegursta, sem ég hefi
séð.“ Þegar hann hverfur af
sviðinu verður manni ósjálf-
rátt hugsað: „Skyldi hann nú
lif a nógu lengi til þess að kom
ast í varðhald?"
Beraharð Guðmundsson,
smalinn, fer einkar vel með
hlutverk sitt. Hann er eðlileg-
ur, blátt áfram og algjörlega
laus við alla tilgerð. Skýr
í máli, f jörlegur í hreyfingum
og leikur alltaf, hvort sem
hann hefur setningar að segja
eða er bara í hópnum á svið-
inu.
Emilía Jónasdóttir, Guð-
finna, er mjög góð í hlutverki
sínu. Gervið er ágætt og leik-
ur hennar látlaus en þó þmng-
inn skilningi á verkefninu.
Það var sönn ánægja að sjá
þau Friðfinn Guðjónsson og
Gunnþórnnni Halldórsdóttur
á sviðinu. Þótt hlutverk
beggja séu smá var þó eins og
birtu brigði skyndilega á svið-
ið, þegar þau komu inn. Gervi
og leikur beggja var svo eðli-
legur og blátt áfram, að svið-
ið missti um augnablik leik-
húsbraginn en í stað hans
gafst manni kostur á að sjá
gamla fólkið í réttunum á-
nægt yfir heimtunum með
pelaglasið sitt rétt til bess aö
hýrga upp á sálartetrið. Með-
an þau voru á sviðinu beind-
ust augu allra að þeim.
Aðrir leikendur vom allir
mjög sæmilegir og þá sérstak-
lega Lárus Ingólfsson í hlut-
verk Amgríms holdsveika.
Lárus var afburða góður og
hreyfingarnar og gerfið prýði
legt.
Sigfús Halldórsson málaði
leiktjöldin, sem voru mjög
fögur. Ber sérstaklega á ein-
stakri smekkvísi í 2. og 3
þætti. Litasamsetningin var
fögur og eðlileg. Sigfús má
ekki áfellast fyrir mistök í 1.
þætti, því hann vinnur þar
augsýnilega samkvæmt ósk
leikstjórans. Sem baðstofa
var ekkert að finna að verk-
inu sjálfu — hún bara pass-
aði ekki í þetta leikrit. Starf
Sigfúsar er vandað og mjög
þakkarvert.
Það er ekki hægt að segja,
að þrátt fyrir þá s\úðsmögu-
leika, sem Þjóðleikhúsið gefur
leikstjóra til þess að fullnægja
kröfum þessa leikrits, hafi
það tekizt að þessu sinni.
Sviðið er stærra og tækin eru
fleiri en hæfileikar leikstjóra
Viðhafnasalurinn, sem prýdður er myndum Indriða Einarssonar,
Matthíasar Jochumssonar, Einars H. Kvarans og Jóhanns Sig
urjonssonar.
sýnast nú enn minni en í
Iðnó.
Það er leitt að þurfa að
segja þetta um 2. leikritið
sem fært er upp á hinu glæsi*
lega sviði Þjóðleikhússins. En
meginsökin og öll ábyrgðin
hvílir á leikstjóranum Har-
aldi Björnssyni. Hann hefur
lítið, sem ekkert notfært sér
þá möguleika, sem sviðið og
tækin hafa upp á að bjóða.
Hvers virði er fossniður án
þess að fossinn sjálfur sé eðli
legur og lifandi? Eru ekki
ljósatæki til þess aö láta sýn
ast að fossinn velti fram af
björgunum? Er nauðsynlegt
að hafa baðstofuna þannig að
þeir, sem sitja í yztu sætum i
salnum s jái ekki allt leiksviðið
eða leikendur? Hefur leik-
stjórinn —- gamall leikhús-
maður — ekki þá sjálfsgagn-
rýni að hann sjái missmíði á
því að skipa sjálfan sig í
vandasamt hlutverk Arnes-
ar ? Hann tekur að sér vanda-
samt leikrit frægt bæði hér
og erlendis „færir það upp“ í
fyrsta sinn í Þjóðleikhúsi
voru og hálfdrepur efnilega
leikendur, jafnframt því, sem
hann gefur erlendum gestum
ranga hugmynd um þróun ís-
lenzkrar leiklistar.
Haraldur reit, í fyrra, um
kvikmyndina Hamlet, á þá
leið að Laurence Olivier, leik-
stjórinn frægi og leikarinn,
hefði alls ekki skilið þetta.
leikrit Shakespeares. Vissu-
lega væri óskandi að Haraldur
Björnss. skildi Fjalla-Eyvind
jafnvel og Olivier skilur Ham-
let. Þá er efamál að íslenzkir
leikendur þyrftu að bera kinn.
roða eftir frumsýningu Fjalla
Eyvindar í Þjóðleikhúsinu.
A.B.
Kilpur Arnóisson
Framh. af 7. síðu.
Samvizkan
En það var samvizkuspurs-
mál mikið í Smiðs sögu hvort
hér hefðu verið útlendir hirð-
stjórar á skattskyldutímabil-
inu við Norðmenn, og það
var samvizkuspursmál mikið
. fyrir íslandssögu að því væri
hægt að neita, því þjóðernis-
og þjóðréttarandi íslendinga
er þá annar á þessum tíma,
en uppi hafði verið frá stofn-
un þjóðríkis, og virðist æ
uppi, þar til fyrir skömmu
síðan, að hann „fór til Ame-
ríku“ eins og sagt var um
marga í einskonar dánartón.
um nokkurn tíma fyrir stuttu
síðan. Og íslenzkir fræði-
menn svo lítilþægir af dóm-
greind sinna að halda þessu
fram án nokkurrar teljandi
sögukönnunar. Jafnvel úr
dauðateygjuáþján þjóðarinn-
ar reis þessi andi upp til
fagurs vitnis um ágæti
margra íslendinga, og bjargið
sem hann reis á var Gaml?