Mánudagsblaðið - 24.04.1950, Qupperneq 4

*
MÁNUDAGSBLAQIÐ
Mánudagur ‘ 24. apríl; 1930
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
BLAÐ FYRIR ALLA
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason
Blaðið kemur út á mánudögum. — Verð 1 króna í lausa-
sölu, en árgangurinn, 52 blöð, 48 krónur
Afgreiðsla: Kirkjuiivoli, 2. hæð, opin á mánudögum.
Sími ritstjóra: 3975.
Prents: ðja Þjóðviljans h.f.

Fýluframleiðsla
Alla Reykvíkinga rekur á-
Heiðanlega minni til þess, sem
gerðist í maímánuði fyrir
ítveimur árum. Þetta voru
yndislegir vordagar, sól
skein í heiði, og blóm voru
.að springa ut. Maður hlakk-
aði til að vakna á morgn-
ana til þess að fara út í veð-
ítirblíðuna og teyga að sér
vorloftið. En einn morgun
<brá mönnum heldur en ekki
í brún. Sól skein að vísu
enn í heiði, en er út var
ikomið, grúfði yfir bænum
slík fýlusvækja, að maður
náði varla andanum, og
onörgum varð flökurt. Ólykt
®ú, sem, leggur úr skólpræs-
í*nu og öskutunnunum á heið-
úm sumardögum, var eins og
andælisilmur í samanburði
við þessi ósköp. Þeir, sem
það gátu, flýðu undan fýl-
,mnni úr góða veðrinu og inn
í hús, en það voru ekki nema
stundargrið. Brátt tók svæl-
<una að leggja inn í húsin,
Ijafnvel þótt menn reyndu að
ihyrgja hana úti með því að
'loka öllum gluggum. Hún
smaug einhvern veginn inn
samt. Sumstaðar var ódaunn-
ínn svo magnaður, jafnvel
önni í húsum, að menn misstu
filla matarlyst dögum sam-
©n. Þessi fýluplága stóð í
Iþað skiptið í hálfan mánuð
eða svo. Ðæjarbúar voru
tfcomnir vel á veg með að
Verða henni samdauna, því
áð þegar fýlan loksins hvarf,
,var maður búinn að hálf-
igleyma því, hvernig það var
tað anda að sér fersku lofti.
Það var sannarlega heppi-
ifagt fyrir álit Reykvíkinga
tút á við, að þetta var ekki
á þeim tíma árs, þegar mest
®r um útlenda ferðamenn í
Ibænum. Þeir hefðu áreiðan-
Ifega ekki haldizt við í fýl-
funni eina klukkustund á
ánda, nema kannski ef þeir
íhefðu ,veriö Eskimíóar, en
Íeim kvað þykja grútarlykt
Sgóð og þvo auk þess föt sín
!&g búsáhöld úr keitu. Um hitt
fþarf ekki að efast, hvernig
isiðaðir útlendingar hefðu
[fiorið þeirri höfuðborg sög-
Stma, þar sem engum hvítum
línanni væri vært stundinni
[Léngur sökum banvænnar
ffýlusvækju. Þeir hefðu auð-
iiritað talið, að þrifnaður og
Saenning í höfuðborg[ Islands
stæði á skör lægra stigi en
í kofum þeirra villimanna,
sem aumastir eru.
Hvaðan fýlan
kom
En hvaðan kom svo fýlan?
Þessi spuming var á hvers
manns vörum morguninn,
sem fýlualdan skall á bæn
um. Jú, það kom fljótlega í
Ijós. Hún kom frá fiskimjöls-
verksmiðju hérna inni í holti.
Þessi verksmiðja spýtti úr
sér gráum fýlumekki, sem
lagðist eins og eitursvækja
yfir allan bæinn, einkum ef
vindur stóð af austri. Halda
menn að bæjaryfirvöldin í
London, París, Kaupmanna-
höfn eða Stokkhólmi, hefðu
veitt leyfi til að reisa stóra
grútarbræðslu eða aðrar
fýlustöðvar í hjarta þessara
borga. Mér þætti ansi gam-
an að sjá framan í bæjar-
stjórnina í París, ef einhver
sækti um að byggja grútar-
verksmiðju á Boulevard
Haussmann eða þar í ná-
grenninu. En samsvarandi
umsóknir telur bæjarstjórn
Reykjavíkur sjálfsagðan
hlut. Annars er það í öllum
siðuðum löndum venja að
byggja slíkar stöðvar sem
fjarst íbúðahverfum borga,
eins og líka sýnist sjálfsagt
mál.
— Nú í vor hefur lyktar-
innar frá fýluverksmiðjunni
aftur orðið vart í Reykjavík.
Hefur kveðið talsvert að
henni tvo daga nú að undan-
förnu, þó að það sé reyndar
ekki nema barnaleikur hjá
því, sem var í hittéðfyrra,
enda mun forráðamönnum
verksmiðjunnar reynast erf-
itt að slá það fýlumet sitt,
þótt þeir séu allir af vilja
gerðir. En það er rétt fyrir
Reykvíkinga að hafa það í
minni, að fýluplágan vofir
alltaf eins og mara ýfir
þeim, meðan verksmiðjan er
á þessumi stað.
Þegar fýlualdan dundi á
Reykjavík 1948 og gerði bæ-
inn hérumbil óbyggilegan
fyrir siðað fólk, datt mér
ekki í hug, að til væru menn
í bænum, sem færu að gerast
forsvarsmenn fýlunnar. Þáð
virtist svo fjarri allri heil-
brigðri skynsemi að halda
því,. fram, að þessi eitraða
Molke greifi var sagður vera
einn slingasti herforingi á síð-
ara helmingii 19. aldar. Hann
var þögull maður og dulur, en
svo mikill málamaður,. að sagt
var, að hann gæti þagað á sjö
tungumálum.
Aðeins í eitt skipti virðist hann
hafa skipt skapi.
Höfuðstöðvar Prússahers voru
í Versailles (Versölum) fyrri
hluta ársins 1871, og sátu æðstu
hershöfðingjarnir þar á ráðstefnu.
Þá kom upp deila milli Molke
og Bismarcks.
Söguna um hana sagði síðar
Albert krónprins af Saxlandi.
Hann var að koma frá vígstöðv-
unum og var að ganga um golf
fyrir framan húsið, sem herfor-
ingjarnir sátu í á ráðstefnunni.
Allt í einu vatt Molke sér
hvatlega út úr dyrunum. Hann
var sótrauður af reiði og hjálmur-
inn skakkur á höfði honum.
Hann flýtti sér framhjá prinsin-
um án þess að heilsa. Þá heyrði
hann hæla skella saman t kveðju-
skyni og sneri sér við’ og þekkti
þá prinsinn.
Eruð þér hérna, prins? Hvað
er að frétta af herdeild yðar?
spurði Molke.
Þessari spurningu var svarað
með annarri.
,,í öllum bænum, hershöfð-
ingi, hvað gengur á þarna inni?
Eg hef aldrei séð yður svona
fyrri.“
,,Krónprins“, hrópaði Molke.
,,Eg vildi, að þér hefðuð verið
þar. Bismarck vill nú fi að ráða
yfir herforingjaráðinu! Eg er bú-
inn að segja af mér og hef sent
inn úrsjgnina.”
Bismarck hafði smám samart
verið að ná undir sig öllum völd-
um. Allt viðnám var skoðað sem
uppreisn. En þótt Molke væri
fámæltur, lét hann engan ráða
yfir sér. Hann var þá orðinn
marskálkur fyrir nokkrum mán-
uðum.
Molke var kominn af gamalli
þýzkri aðalsætt. Hann var fædd-
ur í Parchin í Mecklemberg 26.
október 1 806. Fimm árum síðar
fýlupest væri bæjarbúum til
blessunar. En hér skjátlaðist
,mér. Þegar í stað risu upp
margir menn, sem töldu fýl-
una stolt, sóma og aðalsmerki
Reykjavíkurbæjar. Sum blöð
in tóku í sama strenginn, þótt
þau þyrðu ekki annað en
fara vægar í sakirnar sök-
um hinnar almennu gremju
bæjarbúa. Reyndu þau að
afsaka fýluna með því, að
fýlupestin væri „peninga-
lykt“ eins og komizt var að
orði, og eitt blaðið lét svo
ummælt, að fýlan mundi
vekja aðdáun erlendra ferða-
manna er hingað kæmu, því
að hún sýndi bezt, hversu
- Framhald á 6. síðu
settist faðir hans að í Holstein
og gerðist danskur þegn.
Skömmu. síðar ræhdu Erakkar
heimili hans í Liibeck, og sveita-
setur hans var brennt til ösku.
Fjölskyldan var nú með öllu
félaus.
Molke var sendur í skóla í
Hohenfelde og síðar á herskólann
í Kaupmannahöfn, og ætlaði
hann síðar að ganga í danska her-
inn. 1818 varð hann undirfor-
ingi við fótgönguliðsdeild þar.
Þegar hann var 21 árs ákvað
hann að ganga í þjónustu
Prússa. Hann var prófaður og
varð síðan foringi við 8. fót-
gönguliðssveitina.
Þegar hann var 23 ára fór
hann t herforingjaskólann og -eft-
ir 3 ár tók hann hið glæsilegasta
próf. I eitt ár stýrði hann Kad-
ettaskólanum, og síðan fór hann
að sýsla við landmælingar fyrir
herinn, t Sléstu og Posen.
1832 var hann kominn t her-
foringjaráðið t Berlín: Honum
var vel tekið bæði a£ hirðtnni og
í sam1 'æmislífinu.
Þegæ. hér var komið æ£i hans,
hafði hann ritað ýmsar bækur.
Mann tókst á hendur að þýða
sögu Gibbons „Decline and
Fall‘ ‘, og átti að £á 75 pund fyrir.
Á 18 mánuðum lauk hann við
að þýða 9 bindin af tólf, en út-
gefandinn sveik og Molke fékk
aðeins 25 pund.
1835 var hann gerður höfuðs-
maður; hann fékk sér þá sex
mánaða frí og ferðaðist um suð-
austur Evrópu. Tyrkjasoldán bað
hann*að ganga t tyrkneska her-
inn.
Hann fékk leyfi frá Berlín, og
fór með Tyrkjaher til Eeypta-
lands 1839.
Þegar Tyrkir höfðu beðið
hroðalegan ósigur, varð Molke
að fara afutr til Berlínar, og þá
Framhald á 8. síðu
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
fæst á eftirtöldum stöðum úti á landi:
Akureyri: Verzlun Axels Kristjánssonar, Bókabúð
Pálma H. Jónssonar.
Akranes: Andrés Nielsson, bókaverzlun.
Keflavík: Verzlun Helga S. Jónssonar.
Hafnarfirði: Verzlun Jóns Matthíesen.
Selfossi: S. Ö. Ólafsson & Co.
Hveragerði: Verzlunin Reykjafoss.
Vestmannaeyjum: Verzlun Björns Guðmundssonar.
Isafirði. Jónas Tómasson, bóksali.
Siglufirði: Hannes Jónsson, bókaverzlun.
Auk þes er blaðið selt í helztu bókabúðum
Reykjavíkur — greiðasölustöðum og öðrum blað-
sölustöðum.
W^JWJWWVWWWJVW
.WUWJWJWW
Listamannaþing 1950
Félagar t Bandalagi íslenzkra listamanna og
Félagi íslenzkra rithöfunda hafa forgangsrétt að
hátíðasýningu „íslaitdsklukkunnai"
laugazdaginn 29. þ. m.
Tekið við pöntunum v síma listamannaþings-
ins, 80808, í dag og á morgun, kl. 13—17.
Fiamkvæmdanelndin.
ajvvvvuvvvvvvjwiáwúuvwuvuvwuwvuvvumvmvwvvwi