Mánudagsblaðið - 19.06.1950, Blaðsíða 1

Mánudagurinn 19. júní 1950.
24. tölublað.
LANDSINS
Neyðaróp Landsbankans
Þó að innbrcj, hefði verið
framið i Landsbankann og
stolið einum eða tveimur
tugum milljóna króna, þá
hefði það verið lítið mál og
enda ekki haft eins skaðleg
áhrif á efnahag einstaklinga
og allrar þjóðarinnar á móts
við þá nauðung, sem framin
hefur verið við bankann og
um ræðir í þessari grein.
Það eru nú allmargir mán-
uðir síðan út kom frá banka-
stjórum Landsbankans rit
með þessum meinlausa titli:
„Greinargerð um lánveitingar
bankanna og verðþensluna."
Raunverulega er þetta neyð
aróp bankans út af árás, sem
pólitíska valdið hefur gert á
hann og neytt hann til að
veita út meðal almennings
svo hundruðum milljóna kr.
skiptir af fölsku fé — fé, sem
bankinn raunverulega alls
ekkl átti til.
Þetta 'hefur haft samskon-
ar áhrif til útþynningar á f jár
eign almennings í sparifé,
skuldabréfum, sjóðum og
tryggingum, eins og þegar
mjólk er svikin með því að
blanda hana með vatni. —
Auðséð er, að það þarf ekki
neitt smáræðis innbrot til að
jafnast á við þessa „löglegu"
atför flokkavaldsins, sem vit-
anlega er þó gerð þvert ofan
í þau lög og reglur bankanna,
sem áttu að tryggja að þeim
væri trúandi fyrir fjár-
geymslu og að hægt væri að
taka seðla þeirra gilda.
Sú þögn,*sem ríkt hefur um
þessa merkilegu greinargerð
er einkennandi fyrir það,
hversu rækilega flokkunum
hefur tekizt að brjóta niður
heilbrigt almenningsálit í
landinu. Flokksblöðin hafa þá
heldur ekki gert tiðrætt um
hana, enda ber þar enginn
flokkur hreiiian skjöld.
Því miður er ekki hægt að
birta hér nema smákafla úr
umræddu riti. En af þeim má
sjá, að orsakir þessarar ó-
heillastefnu má rekja til stór-
felldra mistaka i sambandi við
„nýsköpunina" — þegar
hundruðum milljóna króna
erlendum inneignum var
kippt undan íslenzka gjaldeyr-
inum, án þess að inndregin
væri þar samsvarandi fjár-
hæð. Sú skelfing, sem greip
íslenzka inneigendur við þessa
verðskerðingu peninganna,
hleypti af stað hinu æðis-
gengna fjárfestingarkapp-
hlaupi — menn vildu fá eitt-
hvað fyrir peningana „áður
en þeir yrðu að engu.“ Og svo
magnaðist líka við þetta kapp
hlaupið milli kaupgjalds og
verðlags, sem annars hófst
1940, þegar straumi af virid-
legu fé var veitt inn i atvinnu-
lífið. — Nú er það falsfé, sem
hefur gert sjúkdóminn ban-
vænan fyrir fjárhagskerfi,
traust og sjálfstæði landsins,
ef ekki er leitað læknis tafar-
laust!
Segja mætti, að svona geysi
legt fjárhagsslys og álitsspjöll
í góðæri, geti ekki verið öðru
að kenna en þekkingarleysi á
f jármálasviðinu. Og er mikið
til í því. En úr þekkingarleysi
er alltaf hægt að bæta, ef
ábyrg stjórn væri til í land-
inu, sem gæti rétt út hendina
eftir allri þeirri gnægð þekk-
ingar, sem allstaðar er á boð-
stólum.
En hér liggur einmitt aðal-
meinið. — Þjóðina skortir
ábyrgt ríkisvald, sem eigi að-
eins á að st jorna, heldur einn-
ig er gert mögulegt að
stjórna.
Okkur skortir m. ö. o.
stjórnskipun! — Og það er
bókstaflega rétt, sem öin-
hver hefur sagt, að í sjálf-
stæðisölæðinu hafi þjóðin
„gleymt að stofna sjálfstætt
(ábyrgt) ríki í landinu, en af-
hent ríkisvaldið fjórum á-
bjrrgðarlausum og andstæð-
um einkafyrírtækjum." —
Úr greinargerð bankans:
„Það hefur verið sýnt fram
á, að útlánaaukningin síðustu
5 árin er aðallega vegna f jár-
festingar og hallarekstrar, og
liggur þá ljóst fyrir, hvem
þátt faún á í hagþróun imdan-
fariima ára, og í núverandi
efnahagsástandi. Er hér urn
að ræða mikla lánsf járþenslu,
sem hefur haft í för með sér
stórfellda röskun á atvinnu-
og viðskiptakerfi landsins.
Annars vegar hefur lánsfjár-
þenslan átt meginþátt í að
skapa það mikla jafnvægis-
leysi í gréiðsluviðskiptunnm
út á við, sem kemið hefur
Iandinu í þá sjálfheldu á sviði
gjaldeyrismála, sem raun ber
vitnL Hins vegar hefur láns-
fjárþenslan stóraukið verð-
þensluna, og eru hinir miklu
örðugleikar, sem að steðja á
sviði verðlagsmála, vörudreif-
ingar, f járfestingarmála,
Iiaupgjaldsmála og á vinnu-
markaðinum yfirleitt, bein af-
leiðing lánsfjárþenslunnar.
Að vísu er hún ekki ein orsök
þtus, sem miður fer í þessum
málum, enda er verðþenslan
margþættara fyrirbæri en svo
að hún verði rakin til einnar
orsakar.- En lánsf járþenslan
hefur þá sérstöðu I þessu sam
bandi, að hún er virkast
þeirra afla, sem Iiér eru að
verki, og auk þess er það al-
gerlega á valdi innlendra
stjórnarvalda að stöðva láns-
fjárþensluna, þannig að eldt-
ert á að vera því til fyrirstöðu,
að þing og stjóm snúi við
blaði og taki nýja stefnu í
þessum málum.
Lánsf járþensla þarf ekki
ávallt að leiða til þess, sem
raun hefur orðið á hér á landi
síðustu árin. Sé vinnuaflið
ekki nýtt til fullnustu og ó-
notaðir framleiðslumöguleik-
ar fyrir liendi að öðru leyti,
þá geta bankarnir aukið út-
lán sín til fjárfestingar að
vissu marki, án þess að koma
þurfi til verðþenslu. En eins
og á'standið var á vinnumark-
aðinum og í efnahagsmálun-
AJUir voru sammála um, að Thorolf Smith, blaðamaður
Vísis, væri bezti maður í liði blaðamanna í leiknum um
síðustu helgi. — Á myndinni sést eitt Smith-special út-
spark og virðist eklíi af lakari íegunuinni.
um yfirieitt við lok stríðsin%
og hefur verið óslitið síðan„
gat ekki hjá þvl farið, að lán-
veitingar bankanna til fjár-
festingar hefðu áhrif til aukn-
ingar vcrðþenslunni. Nú hef-
ur reyndin orðið sú, að útlán.
bankanna hafa, fyrst og
fremst vegna hóflausrar f jár-
festingarstarfsemi, þanizt út
yfir öll skynsamleg mörkfl
með þeim afleiðingum, aðj
gjaldeyriseign landsins viði
lok stríðsins gekk miklu fyrp
til þurrðar en ella, og inn ál
við komst verðþenslan í al-
gleyming. Telja má, að breyt-
ingar, sem verða á spariinn-
Iánum í bönkunum, séu að
jafnaði nothæfur mælikvarðt'
áþað, hve mikið bankamir,
geta Iánað út, án þess a$
hætta sé á verðþenslu. Svo
sem tekið var fram í byrjutt'
greinargerðarinnar, hafa'
spariinnlánin í bönkunum vax‘
ið mjög lítið siðan í árslok
1944, EN HINS VEGAR
HAFA ÚTLÁN ÞEIIiRA
AUKIZT HVORKI MEIRA
NÉ MINNA EN UM 636
MIULJ. KK. Á SAMA TlMA-
BILI. Er þetta eitt af mörgup
sem ber þess órækan vott, aði
útlán bankanna em komitt
Iangt fram úr því, sem þau
hefðu mátt verða mest, átt
þess að úr yrði lánsfjár-
þensla. i
Á árunum 1945 og 1946,
náðist sá jöfnuður, sem ávallti
hlýtur að verða milli f járfest-
ingar og sparnaðar, aðj
nokkru með verðlagshækkun!
og vöruþurrð, en þó aðallega:
með stórfelldum halla áj
greiðsluviðskiptum við ut-
lönd. Var hér um að ræða nei-
kvæða f járfestingu, sem hef-
ur slagað talsvert upp í þá'
fjárfestingu, sem samtímisi
átti sér stað innanlands í fram
leiðslutækjum, byggingum o„
m. fl. Snemma á árinu 1947,
voru erlendu inneignirnar aðl
mestu gengnar til þurrðar, og
síðan hefur ekki nema að litltf
leyti verið hægt að draga úr,
misræminu milli kaupgetunn-
ar og vöruframboðsins me$
innfhitningi. Afleiðingin lief-
ur orðið síhækkandi verðlag#
Framhald á 4. siðu„

INNBROTIÐ MIKLA I FJARHAGSKERFI