Mánudagsblaðið - 19.06.1950, Side 2
2
MÁNUDAGSÐLAÐIÐ
Mánudagurinn 19. júní 1950*
Helgi S.:
Utanbæjarþankar um Þjóðleikhús
Það er búið að skrifa og
segja svo margt og mikið um
Þjóðleikhúsið, starfsemi þess
og framtíðarvonir, að það er
vart á bætandi, þó á máske
ein utanbæjarrödd nokkurn
rétt, því utanbæjarmenn
hafa komið talsvert við sögu,
bæjarmönnum til angurs.
Þessir þankar eru um hús-
ið og hin þrjú viðfangsefni
þess, eins og þetta allt kem-
ur fyrir sjónir bæði úti og
inni, svo og leikirnir, séðir
frá gólfi, háa- og miðlofti
menningarinnar. y
Þjóðleikhúsið ,
Hið ytra er húsið stílhreint,
með ferskum þungbúnum
svip. Það lofar við fyrstu sýn
.sérkennilegu umhverfi hið
innra. Um hina ömurlegu
-staðsetningu þess tjáir ekki
að sakast, þó má syrgja þann
kotungs brag.
Þegar inn er komið fyllir
anddyrið vonir manns, — en
fyrir innan tekur sætsúpan
við. Flest er þar yfirbragðs
fallegt, og sýnir, að þar er
ekkert af vanefnum gert —
peningalega. iMjúk teppi,
málning, góðviður marks-
konar, gibsmyndir, krómaður
málmur og gervikristall, svip
að og ske mundi, ef álfakóng-
urinn í Nýársnóttinni fengi
■einhvem sprenglærðan hí-
býlafræðing til að tízkutaka
Súlnasalinn sinn.
Það er vafasamur undir-
. búningur fyrir utanbæjar-
mann að fá-sér matarbita,
fyrir Þjóðleikhúsför, á ein-
verjum af hinum nýrri veit-
ingastöðum ibæjarins, þar
sem allt er klætt góðviðar-
plötum og krómuðum málmi
— það gæti hennt, að hann
fari að stanga úr tönnunum í
þesum svipuðu innri forsöl-
um Þjóðleikhússins.
Inni í salnum eru þægileg,
smekkleg og vel gerð sæti,
enda þótt þröngt sé á milli
þeirra á háa- og miðloftinu.
Það kann að vera, að plöt-
urnar, sem klæða veggi sal-
-arins, séu varanlegar og hafi
marga kosti og hafi kostað
mikið, en þær eru ekki fall-
egar í þessu húsi. Stuðla-
bergið í loftinu var fallegt,
meðan það var úr gráu grjóti
'Og þá í fullkomnu samræmi
við húsið, en svo varð að
mála það mislitt til þjónk-
unnar við innri forsali húss-
ins. Eitt hefur Þjóðleikhúsið
fram yfir önnur leikhús, sem
-ég hef komið í, það er ágætur,
hljómburður, svo góður, að á
. betra verður ekki kosið.
Ástæðulaust virðst vera að
hengja hluta af ljósabúnaði
leiksviðsins utan á þessa fínu
veggi, en dylja vandlega all-
an annan ljósabúnað hússins,
sem þó skapar næga og
þægilega birtu. Að vísu er
ljóskösturum oft komið þann-
ig fyrir í leikhúsum — göml-
um leikhúsum —, sem voru
til löngu á undan þessum til-
tölulega nýja ljósabúnaði og
því ekki gert ráð fyrir slíku
við byggingu, þessvegna er
engin ástæða til þess að
hengja þessi áhöld yfir og ut
an í stúkurnar og skipta
þannig athyglinni frá verkun
ljósanna á sviðið milli þess
og áhaldanna, sem fram-
leiða þær. Væri nokkuð betra
gert við stúkurnar en að loka
þeim að mestu utanum ljósa-
búnaðinn? Varla getur djúpt
eða breitt svið sézt allt frá
þeim stöðum, hvort eð er.
Að slepptu öllu þessu hvað
betur mætti fara, eða réttara,
hverjum augum hver lítur á
hlutina, þá er Þjóðleikhúsið
glæsilegur áfangi í menning-
arviðleitni þjóðarinnar og
voldugt tæki til að þroska
dómgreind manna, og hættu-
legt vopn gegn gervi-„list“
þeirri, sem skeggjaðir smá-
karlar dreifa yfir fólkið.
Fyrstu verkefni Þjóðleik-
hússins sýna að mestu, hvers
það er megnugt, bæði frá
teknisku og listrænu sjónar-
miði, þess vegna ber að minn
ast á þessa þrjá fyrstu leiki,
sem sýndir hafa verið, ekki
þó sem dómari, heldur sem
hlutlaus skoðandi þess, sem
fram fór, og þess vegna ó-
sammála ýmsu í dómum
hinna fróðu. Eg tala um leik-
ina í þeirri röð, sem ég sá þá
á leiksviðinu.
ísjandsklukkan
íslandsklukkan er mikið
ritverk. Á svíðinu kom það
fyrir sjónir sem mjög sund-
urlausar myndir, gjörsneydd-
ar leikrænum háttum. Sá, er
ókunnugur var hinu prent-
aða leikriti, gat ekki hent
reiður á, hvort felldar væru
burtu fleiri en tvær sýning-
ar, þær gátu alveg eins verið
6 eða 8.
í þessu ritverki er hlaðið
saman öllum ávirðingum
minnar aumu þjóðar. Þar er
dregin upp allur Ijótleiki
mannlegra viðskipt,a, marg-
földuð hver einasta. léleg
hugsun og gerð að ráðandi
afli. Af skiljanlegum ástæð-
um eru höfðingjarnír versílr,
Lögmaðurinn fégráðugur,
sviksamur og undirlægja
kúgaranna, dóttir hans laus-
lát og marggift til auðs og
valda.
Bókasafnarinn og skáldið
hefur frá höfundarins hendi
notið stéttar og er einna
venjulegastur, enda þótt
hinn giftist vitgrönnum og
illum krypplingi — til fjár.
Presturinn safnar fé og seil-
ist eftir völdum, ríki maður-
inn í Bræðratungu er illa
gerður drykkjuaumingi, sem
„kollega“ hans drepur að
lokum öllum til ánægju. Auð
vitað eru þeir dönsku sið-
lausir verzlunarmenn með líf
og land þjóðarinnar. Aðal
söguhetjan, Jón Hreggviðs-
son, er sömu tegundar og
hinir, nema hvað hann á að
vera fórnarlamb alhliða
mannvonzku, hann er í stöð-
ugu uppsteiti við yfirstétt-
ina, smáþjófur og marghátt-
aður misindismaður, en harðn
ar við hverja raun. Kona og
móðir Jóns eru beygð vesal-
menni og barn þeirra brjál
að. Kaupinhafnar íslending-
urinn, Jón Marteinsson, er sí-
fullur þjófur, bölvar öllu ís-
lenzku til að þóknast Dönum,
bendir á glæsihallir danskra
höfðingja, sem byggðar eru
af svita íslendinga, til að
þóknast verðskulduðu hatri
íslendinganna. Aukapersóna
höfundar eru sýknaður mað-
ur, handarlaus þjófur, marg-
hýddur flakkari, blindur
glæpamaður og margskonar
annar glæpalýður og fávita-
lýður.
Jón Grindvíkingur er svo-
lítið af öðrum heimi, hann er
eins og gamalt heiðarlegt al-
manak í sínum bókaskáp,
veit allt, sem hann á að vita
og gerir allt svo sem burðir
hans leyfa.
Innan um allan þennan
sora eru glampandi perlur,
viðræður, sem hafa boðskap
að flytja og vekja til um-
hugsunar. Margt er eins og
Valmúginn, sem breiðir út
fagurlit bloð sín, til óbland-
innar gleði þeim, sem á
horfa, enda þótt vaxinn sé
upp úr skít og beri seigdrep-
andi eitur í krónu sinni.
Ræða Jóns við þá dönsku er
falleg, og 'margár setningar
hitta leiftursnöggt í mark, en
ekki er alltaf til marksins
vandað og fátt er háreist af
þeim.
Það er skemmst frá að
sogja, að leikrit þetta er bor
ið uppi af afburða leik. Hver
mundi endast til að horfa á
það illa leikið?
Brynjólfur bregzt aldrei,
hann er tvímælalaust okkar
bezti leikari. Lárus Pálsson
skapar ógleymanlega persónu
úr sínu lltla hlutverki og
bætir verulega við sig sem
leikstjóri, þótt ég finni enga
ástæðu til að hafa nokkrar
sýningar fyrir framan tjald
og væri öllum skaðalítið að
fella þær allar burtu.
Mikið má höfundur vera
leikurunum þakklátur fyrir,
hve vel þeir leysa störf sín
af hendi, en sú mun raunin
erða, að medalían er hengd
á skipstjórann, þó það sé
skipshöfnin, sem björgunar
afrekið vinnur. Sviðsbúnaður
var að mestu góður og sá
eini, sem hæfði svo sundur
lausu verki. Þessi tjaldagerð
er ekki ný hér á landi, svip-
að hefur oft og mörgum sinn-
um verið notað á litlum, fá-
tæklegum leiksviðum. Það
var vel til fallið að hafa
Þingvelli ólíka sjálfum sér
o g láta þá hverfa í myrkri,
þó á miðjum degi væri — það
átti vel við efnið og fólkið. —
Fjalla Eyvíndur
Það var hressandi að heyra
næst á eftir íslandsklukk-
unni inn mikla ástaróð Jó-
hanns Sigurjóssonar, með
undirleik íslenzkra öræfa,
hitta þar fólk með sál, skynja
það yndi og hrikaleik lífsins
ofið í eilífa fegurð þessa
lands. Æ Fjalla Eyvindi eru
líka þjófar og eigingjörn yf-
irstétt, en þar er líka fólk,
sem ekki bugast fyrr eiS
sultur og byljir öræfanna'
ræna líkamann þrótti.
Jóhann Sigurjónsson gekk
yfir öræfin þver, frá Akur-
eyri til Reykjavíkur, á með-
an hann var að skrifa Fjalla
Eyvind og hver, sem gistir
öræfin kemur betri til!
byggða. Þess vegna er ekkert
lágkúrulegt í því leikriti'*
heldur samofin ást til fegurð-
arinnar, fólksins og landsins,
Jóhann var skáld, sem unni
þrótti og tign, en fyrirleit
smámunalega skítmennsku,
Sviðsetning Fjalla-Eyvindaí,
er ekki góð, ekkert betri en’
hún var í Iðnó nema síður
sé, að því fráskildu, að nu!
var hrossakjötshneykslið
ekki með. Baðstofan var ekkí
góð. Staðsetningar yfirleitf
mjög erfiðar leikurunum og
sumar óhæfar. Sviðið í öðr-
um þætti var að mörgu leyti
gott, en hvaða uppátæki vaií
að hafa þennan fanngræna,
kantaða trépall á miðjú!
gólfi? Ef á að stæla náttúr-
una og sýna útisvið, þá verð-
ur að gera það vel, — ef ekkí
þá má hafa trépall í miðju
og kassa fyrir fjall.
Sviðið í 3. þætti var götótt,
Það er víðsýnt á öræfunumc
við Eyvindarbæli, þar er jök-
ullinn í miklum fjarska og
ekki samanlímdur á þrent
stöðum. Þar er hraun og það
er dökkt. Betra er að hafá
engan foss en þessa ómynd,
sem var. Vafalaust hefur
Eyvindur stolið öðru þarfara
verkfæri en hornmáli, til að
nota við byggingu kofa síns<
■Útilegukofinn í 4. þætti var
of stór, og ótrúlegt er, að þaii
hafi haft eldstæðið fyrir
miðjum hliðardyrum, og ó-
trúlegt er, að svo hátt hafij
verið þar til lofts, ^ð dyí
hafi yfirleitt komizt fyrir á
hlið.
Má ske, að það hafi verið
hinni nýju tækni Þjóðleik-
hússins ofviða að láta einnig
sjást hríðina fyrir utan, —•
en ofviða var ekki að hafa]
dyr á gafli.
★
Kári er of erfitt hlutverlð
fyrir Róbert Arnfinnsson,
enda skorti oft mikið á, að
hann réði við það. Halla vaí
góð, enda þótt í huga rnínum’
væri erfiður samanburður við
Önnu Borg.
Eg held, að Haraldur mis-
Framhald ð 7, síðn.
Eg verð enga stund, ég Ó, hjálpaður mér með Hættu, hnepptu ekki Eg held, að ég fari í
þarf ekki annars en að hneppa hnöppunum. fleiri. annan kjól.
hafa kjólaskipti.