Mánudagsblaðið - 19.06.1950, Qupperneq 4

MÁNUÐAGSBLAÐIÐ
Mánudagurinn 19. júoií 1950.-
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
BLAÐ FYRIR ALLA
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason
Blaðið kemur út á mánudögum. — Yerð kr. 1,50 í lausa-
sölu, en árgangurinn, 52 blöð, 48 krónur
Afgreiðsla: Kirkjuhvoli, 2. hæð, opin á mánudögum.
Sími ritstjóra: 3975. ^
Prentsr ðja Þjóðviljans hJ.
m». ...............................
Neyðarép Landsbankans
1 Framhald af 1. síðn
iVöruskortur og svartamark-
aösviðsldpti, þar eð hið uni
rædda jafnvægi milli fjárfest
jngar og sparnaðar hefur svo
»ð segja eingöngu orðið að
nást með þeim Iiætti. Að sjálf
sögðu eru möguleikar á því
að brúa bilið milli kaupget-
unnar og vöruframboðsins
með erlendum lántökum, en
til þess ráðs hefur fram að
■þessu ekki verið gripið svo
:Um munar AÐ ÞVÍ EB
SNERTIB FÖST LÁN, enda
iVæri slíkt óver jandi frá hvaða
hlið sem málið er skoðað. Er-
lendu lausaskuldirnar, sem
hafa verið að hlaðast upp und
janfarna mánuði, vegna gjald-
eyrisskortsins, eru sama eðlis
og notkun erlendu inneign-
anna fyrstu árin eftir stríð.
í báðum tilfellunum er um að
ræða neikvæða fjárfestingu,
til mótvægis f járfestingunni
jnnanlands, og misræmið miUi
kaupgetunnar og vörufram-
hoðsins verður af þeim sökum
minna í bili en en ella. Þessi
mál verða eigi rædd nánar hér
enda þyrfti til þess mikið
rúm. Og óþarft er að eyða
orðum að þeim hættum, sem
cfnahag Iandsins og áliti þess
Út á við er búinn úr þessari
átt, ef ekki er undinn bráður
hugur að því að stöðva þessa
jskuldasöfnun og þann glund
roða í innflutningsmálum,
jsem henni fylgir.
fjármálasfeína ríkisins
er aðalorsök
verðþenslunnar.
í öllum löndum, sem hafa
hkt hagkerfi og hér, er það
jbrðin viðurkennd skoðun, að
ríkiö eigi að haga fjármála-
jstefnu sinni með tilliti tíl þess,
»ð hagþróunin haldist í jafn-
vægi, þannig að annars vegar
isé leitazt við að koma í veg
ifyrir verðþenslu, og hins veg-
»r unnið gegn atvinnuleysi og
Sóæskilegum samdrætti at-
,vinnu og viðskipta. Haga
Jtjóðbankamir stefnu sinni 1
jpeuiiigamátum samkvæmt
þfcssu, og að því er snertir
ríkisreksturinn er honum hag
að svo, að sem bezt samrým-
ist þessu markmiði. Þegar
hætta er á verðþenslu, er lögð
áherzla á að afgreiða tekju-
ballalaus fjárlög fyrir ríkis-
reksturinn í heild, þannig að
ríkið taki, með sköttum, toil-
um og öðrum opinberum
gjöldum, úr umferð að
minnsta kosti jafnmikla kaup
getu og það skapar, bæði með
rekstrarútgjöldum til verk-
legra framkvæmda og annars,
sem leiðir til aukinnar kaup-
getu. Vofi hins vegar yfir at-
vinnuleysi eða samdráttur í
viðskiptalífinu fram yfir það,
sem kann að vera talið æski-
Iegt, þá eru útgjöld ríkissjóðs
aukin — eða skattar og tollar
Iækkaðir — í því skyni að
örva atvinnu og viðskipti. í
þeim löndum Vestur-Evrópu,
sem hafa verið fljótust að
koma peningamálum sínum í
samt lag eftir verðþenslu
styrjaldaráranna, hefur eitt
helzta ráðið til að ná því
marki einmitt verið að hafa
tekjuafgang á heildarrekstri
ríkisins. I Danmörku og övi-
þjóð liefur þetta \erið mikil-
vægur þáttur í baráttunni við
verðþensluna, og í Noregi lief
ur mikið áunnizt í þessu efni,
þó að eklvi hafi enn náðst jöfn
uður á ríkisrekstrinum í
heild. Á norrænu seðlabanka-
fundunum eftir stríðið hafa
þessi mál verið ofarlega á
baugi og hafa allir þar verið
þeirrar skoðunar, að meðan
verðþensluástand helzt, sé ó-
verjaiídi að afgreiða fjárlög
öðru vísi en siro, að rekstrar-
tekjur ríkisins Iirökkvi ekki
einungis íyrir rekstrargjöld-
um, heldur. fyrir öllum út-
gjöldum ríkisins. Og í Dan-
mörku hefur meira að segja
verið varið miklu fé á fjár-
Iögum til niðurgreiðslu á
skuldum þeim, sem mynduð-
ust á stríðsárunum til greiðslu
kostnaðarins við hersetu
Þjóðverja í landinu.
Það liggur í augum uppi, að
f jármálastefnunni hér á landi
undanfarin ár hefur verið hag
að allt öðru vísi en talið er
rétt víðast hvar annars stað-
ar, bæði að því er snertir
sjálft markmiðið, að viðhalda
jafnvægi í efnahagslífinu, og
einnig hvað snertir eina
helztu aðferðina til þess, þ. e.
a. 3. að haga f jármálastefnu
rikisins í samræmi við það
markmið. Hin hóflausa fjár-
festingarstarfsemi undanfar-
inna ára hefur að mjög veru-
iegu leyti átt sér stað FYRIR
BEINAN TILVERKNAÐ
RIKISVALDSINS eða á veg-
um þess, og að því er snertir
byggingarstarísemi og verk-
legar framkvæmdir einkaað-
ila, hefur ríkisvaldið látið hjá
líða að gera þar, nægilega
fljótt, sjálfsagðar ráðstafan-
ir til samdráttar, enda þótt
það liggi í augum uppi, að
þjóðinni er það fjárhagsleg
ofraun að rísa undir eins mik-
illi f járfestingu og ráðizt hef-
ur verið í og enn er verið að
stofna til. Þessari stefnn hef-
ur verið haldið áfram, og
henni er enn haldið áfram, þó
að afleiðingar hennar séu fyr-
ir löngu komnar í Ijós, og erf-
iðleikarnir, sem af henni hljót
ast, aukist með hverjum degi
sem líður.
Athugun leiðir það í Ijós, að
undanfarin ár hefur megin-
hluti kostnaðarins við opin-
berar framkvæmdir utan
rekstrarreiknings hlutaðeig-
apdi aðila verið greiddur með
bankalánum, beint eða óbeint.
Bæjar- og sveitarfélög og
hliðstæðir aðilar hafa sjaldn-
ast á tt fé, 'sem nokkuð hefur
munað um, til framkvæmda,
sem þeir Iiafa ráðizt í, og hafa
þeir þvi orðiö að fá mestan
eða allan stofnkostnaðinn að
láni, að svo miklu leyti sem
rílcisstyrkir hafa ekki hrokk-
ið fyrir honum. Síðustu árin
hefur hér ekki verið um aðra
lánveitendur að ræða en bank
ana og fáa aðra aðila, þar sem
verðbréf hafa nú um aUlangt
skeið verið að kalla óseljan-
leg í opnum markaði. Láns-
f járþenslan, sem af þessu lief
ur hlotizt, er bein afleiðing
þess, að ríkisvaldið hefur ver-
ið óspart á loforð um styrki,
lánsfé og lánaábyrgðir vegna
framkvæmda, er bæjarfélögin
og hliðstæðir aðilar hafa ráð-
izt í, en gert litlar eða engar
kröfur til hlutaðeigenda um
hæfileg framlög til fram-
kvæmdanna. Þessi loforð —
sem, eins og að líkum lætur,
hefur ekki verið hægt að upp-
fylia nema að mjög takmörk-
uðu leyti — hafa það t. d. oft
í för með sér, að sveitarstjórn
ir neyðast, vegna almennings-
álitsins heima fyrir, til að ráð-
ast í vafasamar framkvæmd-
ir, sem ella hefðu ekki komið
til mála. Er þá ekki við góðu
að búast um getu viðkomandi
bæjarfélags til að standa
straum af þeim útgjöldum,
sem framkvæmdirnar hafa í
för með sér og ríkissjóður er
í ábyrgð fyrir. I þessu sam-
bandi skiptir það þó mestu
máli, að ríkisvaldið livetur til
og hefur forgöngu um fjár-
f estingu, sem ekki er f járhags
grundvöUur fyrir, þjóðhags-
lega skoðað, nema dregið sé
nægilega úr fjárfestingimni í
heild. En það hefur ekki verið
gert, þó að Fjárhag'sráði hafi,
Einhver stúlka hefði orðið fegin að liafa þessa flík um 17.
júní hátíðahöldin.
• i: .
síðan það var sett á laggirnar,.
orðið nokkuð ágengt um að
koma f járfestingunni í skipu-
legra horf en orðið hefði án
aðgerða þess.
Fé til framkvæmda á veg-
um einkaaðila, sem hafa ekki
notið opinbers stuðnings í ein
hverju formi, iiefur aðallega
fengizt af áður spöruðu fé eða
samtíma sparnaði. Hafa bank
arnir haldið að sér liendinni
livað snertir slíka lánveitend-
ur, enda hafa þeir hér verið
að mestu sjálfráðir gerða
sinna. Þcssi fjárfestingarstarf
semi hefur þó haft verðþenslu
áhrif engu síður en opinbera
og hálfoninbera fjárfesting-
in, þar sem verðþenslan verð-
ur ekki rakin til neinnar sér-
stakrar f járfestingar, heldur
er hún afleiðing þess, að f jár-
festingin í lieild er of mikil.
Hin nána aðild ríkisvaldsins
að fjárfestingunni hefur haft
það í för með sér, að peninga-
stofnanirnar liafa nauðugar
viljugar orðið að leggja fram
fé til hennar. Þær liafa orðið
að lúta I lægra haldi fyrir
yfirlýstri stefnu Alþingis, rík-
isstjórnar og stjórnmálaflokk
anna í þessum málum, og
margendurteknar aðvaranir
Landsbankans hafa verið að
engu hafðar. Ríkisvaldið lief-
ur neytt aðstöðu sinnar til að
þvinga fram lán til verklegra
framkvæmda á þessum vegum
og sézt lítt fyrir í því efni, og
aðrir opinberir aðilar — þar
er aðallega um að ræða bæj-
ar- og sveitarfélög — hafa
notið fulltingis ríkisvaldsins
um öflmi lánsf jár úr bönkun-
um. Hér kemur líka til greina,
að lánsstofnanirnar hafa í
mörgum tilfellum séð sig nauð
beygðar til að veita lán opin-
berum aðilum, sem höfðu liaf-
ið framkvæmdir í trausti þess
að ríkið stæði við gefin lof-
orð um fjáröflun, en voru
komnir í strand með þær,
vegna þess að ríkisaðsloðin
hrást.
Kröfurnar um lánsfé tiJ f jár
festingar liafa, eins og vænta
má, mætt nær eingöngu á þjóð
bankanum. Einkaréttur lians
á seðlaútgáfunni felur það í
sér, að hann getur aukið útlán
sín takmarkalaust, ef ekki er
liirt um að fylgja gildándi laga
ákvæðum um útlánastarfsemi
þjóðbankans, og ekki heldur
spurt um liinar þjóðhagslegu
afleiðingar, sem eru þær, að
VERÐÞEN SLAN FÆR
LAUSAN TAUMINN, VERÐ
GILDI GJALMIÐILSINS
FER ÖRT MINNKANDI, OG
AÐ LOKUM VERÐI R AL-
GERT HRUN 1 ATVINNU-
OG VIÐSKIPTALÍFILANDS
INS.
Lándshankinn hefur stað-
ið gegn hinum hóflausu kröf-
Frarahald 4 & síða .;