Morgunblaðið - 03.01.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2005 31
Forseti Íslands verðlaunar á hverju ári þá sem
fram úr skara í atvinnulífi og bókmenntum. Útflutn-
ingsverðlaun forseta Íslands eru fyrirtækjum keppi-
kefli og álitsauki og Íslensku bókmenntaverðlaunin
viðburður í menningarlífi, árlega afhent hér á Bessa-
stöðum.
Menntunin er ekki síður en útflutningur og menn-
ing hornsteinn í framtíðarvelferð okkar Íslendinga og
mér finnst tími til kominn að hún hljóti þann heiður
sem henni ber.
Ég hef því ákveðið að stofna til Íslensku mennta-
verðlaunanna sem verða ásamt Íslensku bókmennta-
verðlaununum og Útflutningsverðlaununum helstu
verðlaun úr hendi forseta Íslands.
Íslensku menntaverðlaunin verða einkum bundin
við grunnskólastarfið enda hvað mikilvægast að rækta
þar garðinn og skapa samstöðu sem dugir um langa
framtíð. Hugmyndin er að verðlaunin verði veitt í
fernu lagi:
Skólum sem sinnt hafa vel nýsköpun eða farsælu
samhengi í fræðslustarfi.
Kennurum sem skilað hafa merku ævistarfi eða á
annan hátt skarað framúr.
Ungu fólki sem í upphafi kennsluferils hefur sýnt
alúð og hæfileika.
Höfundum námsefnis sem lagt hafa grundvöll að
nýjum kennsluháttum.
Leitað verður víðtæks samstarfs um að gera Ís-
lensku menntaverðlaunin vel úr garði og tilnefninga
óskað frá foreldrum, nemendum, kennurum og öllum
sem meta mikils skólastarfið.
Það er von mín að Íslensku menntaverðlaunin verði
eins og hin tvö þjóðarsómi, vísbending um að í vænd-
um sé eining um úrvalsskóla fyrir börnin okkar, fyr-
irheit um nýtt og betra hugarfar, lóð á vogarskálar til
þess að kennarastarfið verði metið að verðleikum.
Við getum í okkar góða landi átt glæsta framtíð ef
við leggjumst öll á eitt, varðveitum samstöðuna sem
löngum hefur dugað þjóðinni best, kappkostum að
efla eiginleika sem reynst hafa forsenda árangurs og
hagsældar Íslendinga.
Liðin öld var okkur gjöful og skóp fleiri tækifæri en
nokkur önnur. Börn okkar og afkomendur mega ekki
búa við síðri kost í framtíðinni. Ég óska ykkur öllum
fjær og nær farsældar um ókomna tíð og vona að
gæfa og blessun fylgi ætíð Íslendingum.“
er á, arðsamari en virkjanir, vegir og iðjuver svo
dæmi séu nefnd um aðra eftirsótta kosti.
Það dugir þó skammt að mæla fagurt um gildi
menntunar í hátíðaræðum; við verðum að sýna í verki
að þjóðin hafi einbeittan vilja í þessum efnum. Það
má aldrei aftur henda að fyrstu kynni barna af skóla-
starfi séu iðjuleysi mánuðum saman vegna deilna
þeirra sem ábyrgð bera.
Við verðum að skapa víðtæka sátt um skólastarfið,
ná, eins og Morgunblaðið vakti máls á fyrir skömmu,
þjóðarsamstöðu um úrvalsskóla, skóla sem eru úrval
vegna gæða, aðgangsins sem er öllum opinn, jafnrétt-
isins sem þar ræður ríkjum, úrvalsskóla sem mismuna
í engu vegna efnahags foreldranna.
Skólinn þarf að vera heildstæður vettvangur fyrir
nám og fræðslu, tómstundir, íþróttir og listaiðju,
þroska og þjálfun sem býr í haginn fyrir börnin á
mörgum sviðum – í reynd lifandi uppeldisstöð þar
sem foreldrar og ættingjar rétta hjálparhönd. Við
getum í þeim efnum margt lært af öðrum þjóðum sem
tengja betur saman heimili og skóla en við höfum náð
að gera.
Þjóðareining um skólastarfið er eitt brýnasta verk-
efni hins nýja árs og þar þurfa allir að koma að borði,
ekki aðeins ríki og sveitarfélög, heldur einnig heimilin
og atvinnulífið.
Við megum ekki halda áfram að vísa ábyrgðinni á
aðra, foreldrarnir á kennarana, skólarnir á heim-
ilislífið, sveitarfélögin á ríkið og ríkið á hina.
Við erum öll samábyrg og efling skólastarfsins er
lífsnauðsyn fyrir okkur öll. Við þurfum að styrkja það
til að geta um leið bætt heimilisbraginn, aukið ánægju
fjölskyldunnar, gert unglingana sjálfstæðari og
hlynntari heilbrigðu og hollu lífi, forðað þeim frá
hættum sem búa í undirheimum, skuggaveröld sem ég
nefndi fyrr.
Forsendan verður þó ætíð sú að kennurum sé sómi
sýndur, að kennsla sé metin að verðleikum og kenn-
arastarfið sé keppikefli, að ánægja og stolt ríki innan
stéttarinnar.
Án öflugra kennara getum við aldrei gert grunn-
skólann að úrvalsskóla. Við sem eldri erum munum
kennara sem gerðu okkur námið gjöfult og lögðu
þannig grundvöll að lífsins göngu. Við þurfum að
tryggja æskunni sams konar tækifæri og í þeim efn-
um kemur margt til greina.
ast allt sem oftast er til auðlinda talið hafa
náð í fremstu röð með því að setja skóla
og menntakerfi í fyrsta sæti.
Reynslan sýnir að auðlindir í hafi eða
jörðu, fossar og fallvötn, námur og olíu-
lindir eru lítils virði ef ekki er á vettvangi
vel menntuð sveit sem skapar arð úr slík-
um tækifærum.
Við höfum líka að undanförnu séð það
glöggt Íslendingar að öflug útrás athafna-
fólks úr okkar röðum, efling viðskipta á
heimsvísu og vöxtur íslenskra fyrirtækja
sem nú eru í fremstu röð á Norðurlöndum,
í Evrópu og þótt víðar væri leitað, er eink-
um að þakka hinni menntuðu og hæfi-
leikaríku sveit sem ávaxtað hefur skóla-
göngu sína á svo glæstan hátt.
Já, skólarnir eru svo sannarlega orku-
ver framtíðarinnar, uppspretta hagsældar
um ókomin ár. Og lengi býr að fyrstu gerð. Í grunn-
skólum ráðast farsæld og framfarir þjóðarinnar. Án
öflugrar fræðslu innan þeirra kann okkur að reynast
erfitt að halda til jafns við aðrar þjóðir.
Efling grunnskólans er því ekki bara menntamál í
hefðbundnum skilningi Stjórnarráðsins; hún er einnig
atvinnumál, viðskiptamál, iðnaðarmál, orkumál; í
reynd undirstaða árangurs og framfara á öllum svið-
um.
Framtíð grunnskólans er ekki aðeins verkefni ríkis
og sveitarstjórna. Hér er einnig mikið í húfi fyrir at-
vinnulífið, fyrirtækin, alla sem í rekstri standa. Oft er
talað um samstarf heimilis og skóla og vissulega sinna
þau í sameiningu uppeldinu, en þó má ekki gleyma
því að atvinnulífið á einnig ríkra hagsmuna að gæta
og því eðlilegt að það leggi sitt af mörkum til að efla
og styrkja skólastarfið.
Börnin eru sannarlega dýrasta djásnið, uppspretta
gleði og hamingju foreldranna, auður sem aldrei verð-
ur metinn til fjár. En börnin eru líka lykill að fram-
tíðarheill samfélagsins, að hagsæld og velferð á nýrri
öld.
Það skiptir sköpum að við spillum ekki slíkri auð-
lind heldur ræktum hana og eflum á alla lund. Aðeins
á þann hátt getum við tryggt efnahagslega framtíð Ís-
lendinga, sýnt að við höfum skilið til hlítar sannindin
um að menntunin sé arðsamasta fjárfestingin sem völ
-
a
il
óð
yrr
ja
g
ér
r
s-
na okkar, fram-
n í því fólgin að
m ung.
rið sterkur
endinga, allt
rðspor fóstru og
u, voru að starfi
a“, sagði Snorri
fur það jafnan
erðafólki.
skyldunnar en
nútíminn breytti
andið allt, voru
áskóla Íslands
eppikefli.
ngar sér skýra
fjölhæf kenn-
enda árangurs,
um og öflugum
arð ásamt Há-
eim hafa nú sýnt
festingin, að
æðslu og upp-
drifkraft hag-
m skortir nán-
ímssonar
skólastarfið er
kefni hins nýja árs
Ólafur Ragnar
Grímsson
lenskum stjórnmálum. Þessir atburðir hafa fært okkur
heim sanninn um nauðsyn þess að fram fari umræða
um stjórnskipan landsins af víðsýni án tengsla við ein-
stök deilumál.
Fyrr í þessum mánuði óskaði ég eftir tilnefningum
þeirra stjórnmálaflokka sem sæti eiga á Alþingi í
nefnd sem hafi það hlutverk að undirbúa breytingar á
stjórnarskránni.
Ég hvet til þess að við fjöllum um þetta stóra og
mikilvæga verkefni af gætni og virðingu. Með nútíma
samskiptatækni og fjölbreytni í fjölmiðlun er hægt að
tryggja að sem flestir landsmenn geti lagt hönd á plóg-
inn auk þess sem haldnir verði fundir og ráðstefnur
um einstaka þætti stjórnarskrárinnar. Þetta er sameig-
inlegt verkefni okkar allra og niðurstaðan á að end-
urspegla þjóðarvilja. Því er brýnt að sjónarmið sem
flestra komist að við þessa mikilvægu vinnu. Í alþing-
iskosningum 2007, þegar kosið verður um stjórnar-
skrárbreytingarnar, eiga sem flestir að geta sagt: Ég
hef tekið þátt í að ræða og móta stjórnarskrána.
VIII.
„Framtíðar þjóð, yfir ókomna öld
með alþjóð að vin láttu mannrétt þinn styrkjast.
Vort norræna mál gefur svip vorri sál;
það setur oss vé í lýðanna fjöld.
Í krafti og frelsi guðs veraldir virkjast.
Til vaxandi Íslands vor hjartaljóð yrkjast.“
Þannig orti Einar Benediktsson skáld fyrir tæpum
áttatíu árum en þetta á ekki síður við í dag. Megi kom-
andi ár verða hverjum og einum og þjóð okkar til gæfu
og farsældar. Ég þakka ykkur sameiginlega vegferð á
liðnu ári, vináttu og góðan hug í minn garð og óska
ykkur hverju og einu gleðilegs nýs árs með þökk fyrir
árið sem er að líða.“
Við Íslendingar höfum lengi verið eftirbátar annarra
vestrænna þjóða í þessum efnum. Nú höfum við hins
vegar tekið okkur verulega á með þreföldu framlagi til
þróunarmála og aukinni þátttöku í friðargæslu.
Eitt þeirra landa sem við Íslendingar höfum tekið
upp samvinnu við er Sri Lanka. Þar, eins og víðar í
Suður-Asíu, dvelur nú hugur og samúð heimsbyggð-
arinnar eftir skelfilegar náttúruhamfarir fyrir nokkr-
um dögum sem kostuðu tugi þúsunda mannslífa og
leiddu af sér gríðarlega eyðileggingu.
Eitt af því sem gerir okkur að þjóð meðal þjóða er
að láta okkur varða framtíð og farsæld annarra. Ef við
látum sára neyð annarra okkur litlu skipta verður
gleðin yfir eigin velsæld bæði hol og innantóm.
VI.
Á þessari stundu er hugur okkar hjá fjölskyldu og
ástvinum. Flestir hafa yfir miklu að gleðjast, aðrir hafa
mætt andstreymi og sorg. Öllum hafa orðið á mistök á
liðnu ári, það fylgir okkur í gegnum lífið. Mikilvægast
af öllu er að læra af þeim. „Þekktu sjálfan þig“ er
gamalt boðorð. Besta leiðin til að gera betur er að
þekkja sjálfan sig. Við eigum það öll sameiginlegt að
elska fjölskyldu okkar og við eigum það líka sameig-
inlegt að elska landið okkar. Þótt við höfum ólíkar
skoðanir á mörgu er enn fleira sem sameinar. Það er
mikil gæfa að vera Íslendingur og það er mikil auðna
að hafa tækifæri til að auðga arf forfeðra okkar og for-
mæðra. Við höfum haft það að leiðarljósi að þegnum
landsins séu búin þau skilyrði að allir geti notið sín og
þroskast í umhverfi sínu.
VII.
Árið sem nú er að líða var tíðindasamt. Á sama tíma
og við fögnuðum sextíu ára afmæli lýðveldisins og ald-
arafmæli heimastjórnar voru óvenju mikil átök í ís-
svo fyrir börnum og fullorðnum að heima-
nám, elskulegur agi og uppeldi líði fyrir?
Er ástæða til að sjá fjölskyldugerð fyrri
tíma í hillingum? Hefur stórfjölskyldan gef-
ið um of eftir? Látum við aðra um uppeldi
barna okkar – dýrmætustu eignina í lífinu?
Það er bjargföst trú mín að samheldin og
ástrík fjölskylda sé kjarninn í hverju þjóð-
félagi. Þann kjarna þarf að styrkja og
treysta og við höfum komið til móts við
breyttar kröfur með fæðingarorlofi fyrir
báða foreldra, sem var mikið jafnréttismál.
Að sama skapi höfum við lagt áherslu á að
allir geti eignast sitt eigið húsnæði. En bet-
ur má ef duga skal. Ég hef því ákveðið að
setja af stað vinnu við að meta stöðu ís-
lensku fjölskyldunnar.
V.
Við Íslendingar búum við betri afkomu en almennt
gerist og eitt öflugasta velferðarkerfi heims. Við sjáum
fleiri stoðir styrkja innviði þjóðlífsins. Fjármála-
starfsemi, ferðaþjónusta, þekkingariðnaður og stóriðja
skipa vaxandi sess í efnahagsstarfseminni. Við verðum
að halda áfram á þessari braut. Á næstu árum verða
framlög til vísinda- og tæknirannsókna tvöfölduð og
verður þannig einum milljarði bætt við þennan mikil-
væga málaflokk sem leiðir okkur inn í framtíðina.
Ekkert lát er á hagvexti sem eykur bjartsýni um það
sem koma skal. Það er frumskylda okkar að takast á
við bágindi í eigin landi, en það leysir okkur ekki frá
þeirri skyldu að hjálpa öðrum sem ekki búa við sömu
tekjur og þann frið sem við njótum. Við getum lagt
mikið af mörkum með þróunarhjálp, friðargæslu,
mannúðarstarfsemi og þátttöku í starfi Sameinuðu
þjóðanna.
ku
r í
a
a
r
óð
ð
ur
an
nað
um
r með heim-
ta og hækka um
eytingum er lögð
ð er ekki að
um að gömul og
með óæskilegum
ðist minni. Við
dra sinna og
ðfélagið hefur
samverustundir
nudagur margra
ga ekki eina
afþreying tefji
sráðherra
apast þegar farið er
ð er til of mikilla skulda
Halldór
Ásgrímsson