Morgunblaðið - 17.01.2005, Side 18
18 MÁNUDAGUR 17. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ ER ljóst að tækninýjungar
og framþróun þykja eðlilegur og oft
jákvæður hluti af lífi okkar þar sem í
flestum tilfellum er um að ræða
þekkingu sem auðveldar okkur lífið
og gerir það þægilegra. Við getum
líklega verið sammála
um að framþróun í
læknavísindum, um-
hverfisvernd og í verk-
fræði skilar okkur
meiri lífsgæðum og
öruggara umhverfi. En
tækninýjungar og
framþróun eiga sér
aðra hlið sem vert er að
hafa áhyggjur af, því
áhrifamáttur þeirra er
sífellt að aukast. Við
hreyfum okkur minna,
við erum áreitt og hvött
til óþarflegrar neyslu,
við einangrumst frá samfélaginu og
eigum auðveldan aðgang að siðlaus-
um og jafnvel ólöglegum upplýs-
ingum á Internetinu.
En hvers vegna ættum við að ótt-
ast framfarir og tækninýjungar? Er
það okkur ekki eðlislægt að þroskast
og þróast sem mannverur og verða
þannig tæknivæddari og lifa við betri
lífsskilyrði? Það eru vissulega for-
sendur fyrir slíkum rökum en þegar
lífsmynstur barna og unglinga taka
neikvæðum breytingum vegna áhrifa
tækninnar finnst manni eðlilegt að
stoppa aðeins við og spyrja spurn-
inga. En hvernig hefur tæknivæðing
neikvæð áhrif á börn og unglinga?
Börn og þá sérstaklega unglingar
eru á því lífsskeiði þar sem ein-
staklingurinn er hvað mest að upp-
götva sjálfan sig. Eitt það mikilvæg-
asta við þessa uppgötvun snýr að
samfélaginu og það í tvennum skiln-
ingi. Annars vegar leitar einstakling-
urinn út í samfélagið eftir fyrirmynd
sem endurspeglar og hefur áhrif á
hans innri persónuleika. Hins vegar
uppgötvar einstaklingurinn mik-
ilvægi samskipta í samfélaginu; hann
þarf að læra að lifa og hrærast í
heimi sem er fullur af öðrum ein-
staklingum. Hvort tveggja byggist á
samskiptum við aðra en í nútíma
tæknisamfélagi hefur þetta sam-
skiptamynstur breyst gífurlega á ör-
fáum árum. Samskiptamátinn fer í
sífellt meira mæli fram með skrif-
uðum texta í formi sms-skilaboða og
með einkatölvunni og hvað varðar
fyrirmyndirnar, þá eru þær yfirleitt
uppfegraðar Hollywoodstjörnur.
Vissulega er ekki allt slæmt við
þessa nýju sam-
skiptatækni. Til eru
þeir sem eru líkamlega
bundnir einum stað eða
aðrir sem haldnir eru
alvarlegri félagsfælni
og geta þeir því átt í
samskiptum við annað
fólk með aðstoð tækn-
innar. En viljum við al-
mennt að einstakling-
urinn einangrist með
þessum hætti? Er það
jákvæð þróun að börn
og unglingar læri
mannleg samskipti við
annað fólk fyrir framan upplýstan
skjá án nærveru viðmælanda?
Æskulýðsstarf ÍTR hefur það yf-
irlýsta markmið að vinna að því að
efla félagsþroska barna og unglinga.
Og vissulega erum við tæknivædd!
Við erum með heimasíðu og notum
m.a. msn og sms til að koma upplýs-
ingum til unglinganna. En tæknin er
ekki tæki sem við notum til að kenna
félagsþroska og samskiptahæfni.
Okkar helstu tæki eru leikir og sam-
vera. Í leiknum getur einstakling-
urinn þurft að takast á við ögrandi
aðstæður. Hann upplifir sigra og
ósigra og lærir þannig inn á eigin
takmarkanir og styrkleika. Með
samverunni upplifir hann sönn lík-
amleg viðbrögð hjá öðrum (hlátur
eða grát) og lærir að flestir þurfa að
glíma við mjög sambærileg vanda-
mál í lífinu. Þannig styrkist smám
saman hæfni einstaklingsins til að
setja sig í fótspor annarra. Í þessari
samveru verður einnig til vinátta
sem flestir eru sammála um að sé öll-
um nauðsynleg. Við hjá félagsmið-
stöðvum ÍTR erum sannfærð um að
okkar starf hafi uppbyggjandi og já-
kvæð áhrif á þroska og persónu-
einkenni unglinga, meira en mann
skyldi gruna. En til þess að geta haft
áhrif á lífsmynstur barna og ung-
linga verðum við að geta talað við
þau út frá þeirra eigin tilveru og það
getur oft reynst erfitt því fullorðnir
eru jú eins og allir vita „geðveikt
hallærislegir“.
Þá komum við að vandamáli sem
tengist vankunnáttu okkar á tæki og
tól nútímans. Foreldrar átta sig yf-
irleitt ekki á tölvukunnáttu barna
sinna né hvernig þau fara með hana.
Margir foreldrar kannast við að
þurfa að læra á tölvuna (eða nýja
gsm-símann með myndavélinni) frá
börnum sínum og ef það eru keyptar
nýjar græjur fyrir heimilið er það oft
yngsti meðlimur fjölskyldunnar sem
tengir allt saman. Eigum við sem
uppalendur að veita börnum okkar
óskiptan aðgang að þessum tækjum
án þess að hafa grundvallarþekkingu
á möguleikum sem þeim fylgja? Er
það ekki ábyrgðarhlutverk okkar,
rétt eins og að vita hvar þau eru eða
með hverjum, að fylgjast með því
hvað í ósköpunum þau eru alltaf að
gera í tölvunni?
Það er ekki svo að tilgangurinn
með þessum vangaveltum sé að finna
að tæknivæddum nýjungum, heldur
viljum við hjá ÍTR hvetja uppal-
endur barna og unglinga til að afla
sér upplýsinga um hana. Einnig vild-
um við vekja upp umræðu um breytt
samskiptamynstur yngri kynslóð-
arinnar og hvernig félagsfærni (eða
ófærni) hennar þróast við hlið tækn-
innar. Að lokum er vert að benda á
þá staðreynd að þrátt fyrir ýmiss
konar misnotkun barna og unglinga
á nútíma tækni þá eru þau einnig
stærsti neytendahópurinn í hinum
vestræna heimi og miskunnarlaust
skotmark allra þeirra sem starfa við
að framleiða og selja nýjustu
tæknina. Leyfum börnum að leika
sér lengur – hvetjum börn til að leika
sér saman.
Nútímatækni og breytt lífs-
mynstur barna og unglinga
Ottó Tynes fjallar um ÍTR ’Æskulýðsstarf ÍTRhefur það yfirlýsta
markmið að vinna að því
að efla félagsþroska
barna og unglinga.‘
Ottó Tynes
Höfundur er kynningarstjóri
æskulýðssviðs ÍTR.
UNDANFARNA daga hefur ver-
ið mikið rætt meðal framsóknar-
manna í Reykjavík að flokkurinn
væri í sögulegu lágmarki og það
þyrfti að hreinsa til, fá nýja forystu
og nýtt blóð í borgarmál Fram-
sóknar. Það kann að
vera að nýja forystu
þurfi í Framsókn-
arflokkinn og nýja að-
ila sem vinna eiga
traust og virðingu
borgarbúa. Mín skoðun
er sú að Alfreð Þor-
steinsson, borgar-
fulltrúi Framsókn-
arflokksins í R-lista
samstafinu, hafi staðið
sig ágætlega, en annað
mál finnst mér með
R-listann sjálfan. Al-
freð hefur verið lengi í
borgarmálum. Hann
hefur þurft að falla með sinni skoð-
un, sannfæringu, ákvörðunum, og
ekki síður samvisku sinni, því nóg er
af pólítískum aðilum sem fara eftir
straumnum og hafa aldrei kjark að
standa á sannfæringu sinni og það í
þágu flokksins.
Guðjón Ólafur hefur verið óspar á
að skjóta í loftið skoðunum sínum en
er samt ekki viss. En ég held að oft
megi hann frekar hugsa sig um áður
en hann slær þessi vindhögg því með
tímanum hættir fólk að taka mark á
honum. Gestur Kr. Gestsson kemur
fram með sína skoðun sem er ámæl-
isverð að mínu mati. Það er ótrúlegt
að heyra Gest fara með svona mál og
þá sérstaklega í fjölmiðlum. Þetta er
mál sem á heima í borgarmálaráði
flokksins og á að leys-
ast þar! Það hvort
hvítasunnumenn séu að
taka völdin veit ég ekki,
en það er þá bara gott
mál. Kraftur Drottins
er sá sem enginn fær
staðist og væri þá bara
til að auka þrótt fram-
sóknarmanna um þetta
mál. Ég held að menn
ættu að halda kjafti
núna, koma sér í hús
Framsóknar við Hverf-
isgötu og ræða þessi
mál á málefnalegan
hátt svo árangur náist.
Það er framsóknarmönnum til
skammar að vera að skjóta svona
bulli á flokksmenn og reyna op-
inbera aftöku flokksbræðra sinna.
Ég held að Gestur Kr. ætti að vita
hvað Jóhannesarguðspjall 8:7 og
Rómverjabréfið 12:10 segja! Er ekki
viturlegra að ræða við málsaðila
frekar en að gera tilraun til aftöku
opinberlega? Það næst ekki árangur
með því að taka Alfreð af lífi eða
henda þessum reynslumikla manni
frá í Framsóknarflokknum. Ég legg
til að framsóknarmenn eigi að ein-
setja sér það að hætta samstarfi með
öðrum aðilum í R-listanum. Þeir sem
kosnir voru til forystu R-listans á
sínum tíma hafa að mínu mati tapað
markmiði sínu og notað „vinsældir“
sínar í þágu annars flokks. Mér
fannst R-listinn setja síðasta nagl-
ann í kistuna þegar Þórólfur Árna-
son var látinn víkja. Það eitt var
skömm og ég tel að Þórólfur hefði
verið verðugur fulltrúi nýrra leið-
togasýnar, nýrrar vonar fyrir R-list-
ann.
Ég hef tekið eftir því að Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur staðið sig vel að
halda eldinum lifandi hjá sér og ver-
ið mjög duglegur og vakandi allan
þann tíma sem þeir horfðu fram á
það að borgarstjórastóllinn væri far-
inn frá þeim. Ég hef þá skoðun, að ef
framsóknarmenn og -konur fari ekki
að koma sér í hús og myndast við að
hugsa nýja sýn og halda stefnu sinni
áfram um borgarmálin, þá verður
skrifað X-D á minn kjörseðil og eld-
ur eljunnar færður í ráðhúsið af
sjálfstæðismönnum en ekki fram-
sóknarmönnum.
Aftaka í Fram-
sóknarflokknum
Sveinn Hjörtur Guðfinnsson
fjallar um Framsóknarflokkinn
og framboðsmálin í Reykjavík
’Þetta er mál semá heima í borgarmála-
ráði flokksins og á að
leysast þar!‘
Sveinn Hjörtur
Guðfinnsson
Höfundur er aðstoðarvarðstjóri
og er annt um borgina.
LAUGARDAGINN 18. desem-
ber birtist í Morgunblaðinu grein
eftir Guðmund Arnar Guðmunds-
son, sem bar titilinn „Á að fara
að setja á okkur enn eitt bannið“.
Mig langar að gagnrýna hugs-
unarhátt hans dálítið þar sem
mér finnst hann ekki
hafa hugsað þetta
mál til enda.
Það sem Guð-
mundur er að tala
um í greininni er í
stuttu máli að hann
sjái engin rök fyrir
því að banna reyk-
ingar á veit-
ingastöðum. Hann
bendir á að það sé
enginn neyddur til
að fara á veit-
ingastaði, enginn
neyddur til að vinna
á veitingastöðum, og
að þeir sem ekki þoli
reykinn geti bara
farið eitthvert annað.
Þessi röksemda-
færsla stenst auðvit-
að ekki nánari at-
hugun. Samkvæmt
þessum þankagangi
ætti fólki t.d. að vera
frjálst að gera þarfir
sínar í sundlaugar,
reykja og blaðra í
bíó, og vera með há-
vaða á bókasöfnum.
Það hlýtur að vera
frjálst val hvers og
eins; þeir sem ekki
þola þetta geta bara
farið! Hann færir
fleiri rök fyrir máli
sínu sem ég ætla
ekki að eyða mínum
takmarkaða orðafjölda í að þylja
frekar.
Ég fann hjá mér þörf til að
svara þessari grein, en lét ekki
verða af því strax vegna þess hve
langt var síðan ég hafði farið á
veitingastað og þurft að þola
þennan óhjákvæmilega reyk sem
því fylgir. Ég tók mig þó til í gær
og skellti mér á minningartón-
leikana sem haldnir voru á
Broadway Pétri heitnum Krist-
jánssyni til heiðurs, og þá bloss-
aði upp í mér þörfin fyrir að láta
í mér heyra. Þetta var í alla staði
frábær skemmtun og sérlega
hugljúf og falleg stund, ef horft
er fram hjá reyknum. Þegar
kvöldið var á að giska hálfnað,
var ég orðinn svo pirraður að ég
var farinn að íhuga það að nýta
mér mitt frjálsa val og flýja út.
Ég lét mig þó hafa það að horfa á
sýninguna til enda, þar sem ég
var í félagsskap með öðrum.
Mér virðist Guðmundur ekki al-
veg skilja tilganginn með hugs-
anlegu banni við reykingum á
veitingastöðum. Hann tönglast á
því í greininni að reykingamönn-
um sé alveg ljós hættan við reyk-
ingar og að þeir hljóti að vera
frjálsir að því að taka sína
áhættu; það sé alger óþarfi að
vera að hafa vit fyrir þeim. Hann
ber reykingar saman við súkku-
laðiát, skíðaiðkun og áfeng-
isneyslu, og virðist álíta að ef
banna eigi reykingar á veit-
ingastöðum, þá beri með sömu
rökum að banna súkkulaðineyslu
þar sem hún sé neytandanum
óholl og jafnvel hættuleg. Ég hef
aldrei orðið fyrir því að einhver
sem er að borða súkkulaði eyði-
leggi umhverfi mitt fyrir mér í
leiðinni.
Bann við reykingum á veit-
ingastöðum og öðrum stöðum þar
sem fólk safnast saman, er fyrst
og fremst til þess ætlað að
vernda saklaust fólk fyrir reyk-
ingamönnum. Því er ætlað
tryggja venjulegu fólki það sjálf-
sagða frjálsa val að anda að sér
hreinu lofti. Það er nefnilega vit-
að mál, að jafnvel þó að flestum
reykingamönnum sé alveg ljós
hættan sem felst í því að reykja,
þá sjá þeir enga ástæðu til að
hlífa þeim sem ekki
reykja við þeirri
hættu. Þeir draga
bara upp tóbakið þeg-
ar þeim sýnist og púa
reyknum framan í
hvern sem er – nema
þeim sé bannað það.
Nú veit ég að mér
verður mótmælt. Það
eru margir reyk-
ingamenn farnir að
sýna öðrum tillits-
semi. Það þykir t.d.
ekki lengur sjálfsagt
að reykja þar sem
maður er gestkom-
andi, eins og þótti
eðlilegt í mínu ung-
dæmi. En krár og
skemmtistaðir og
margir matsölustaðir
eru enn einskis-
mannsland. Þar þarf
ekki að sýna tillits-
semi.
Ég vil benda á að
það er mikill minni-
hluti þjóðarinnar sem
reykir. Sem stendur
reykja daglega eitt-
hvað nálægt 25 af
hundraði fullorðinna á
Íslandi. Mér finnst
það mjög óréttlátt, að
þessi fjórðungur hafi
vald til að ýmist
hindra hinn hlutann í
að geta notið þess að
fara út að gera sér glaðan dag á
veitingahúsum, eða að minnsta
kosti gera þá upplifun að pirringi
og leiðindum. Ég vil líka benda á
að það eru margir að reykja á
þessum stöðum sem einungis
reykja við þessar kringumstæður.
Sú menning sem skapast hefur á
þessum stöðum hvetur til
reykinga og það er við þessar
aðstæður sem margur maðurinn
og konan hafa ánetjast þessu trú-
lega mest ávanabindandi fíkniefni
sem fyrirfinnst. Ég held að við
getum öll verið sammála um að
það sé fögur framtíðarsýn að
þessi bjánalegi ósiður leggist af,
og ég er sannfærður um að þetta
skref verður mikilvægur áfangi í
þá átt.
Að lokum vil ég benda á að ég
er Guðmundi alveg sammála um
að það beri að fara rólega í að
banna eitt og annað. Málið er að
hér er ekki verið að banna reyk-
ingar, heldur verið að banna
reykingamönnum að troða ólofti
sínu upp á þá sem ekki reykja.
Þeim er áfram frjálst að reykja,
en bara ekki við hvaða kring-
umstæður sem vera skal. Satt að
segja get ég alveg séð aðrar að-
stæður en þessar þar sem ríkja
ættu höft þegar reykingar eru
annars vegar. T.d. eru börn mjög
berskjölduð gagnvart fullorðnu
fólki, og þá sérstaklega foreldrum
sínum. Hve oft er maður ekki
búinn að sjá foreldra keðjureykja
í bílnum með börnin í aftur-
sætinu? Þetta ætti að banna, því
að börnin geta ekki varið sig
sjálf.
Ef það skyldi hafa farið fram
hjá nokkrum, þá styð ég heils-
hugar bann við reykingum al-
staðar þar sem fólk hópast sam-
an.
Um bann við
reykingum á
veitingastöðum
Theodór Gunnarsson fjallar um
reyningar og bann við þeim
Theodór
Gunnarsson
’Hann tönglastá því í greininni
að reykinga-
mönnum sé al-
veg ljós hættan
við reykingar og
að þeir hljóti að
vera frjálsir að
því að taka sína
áhættu; það sé
alger óþarfi að
vera að hafa vit
fyrir þeim.‘
Höfundur er tæknimaður.