Morgunblaðið - 17.01.2005, Side 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. JANÚAR 2005 21
að samkeppni enda steðjar hún að
úr öllum áttum. Við þurfum til
dæmis að mæta þeim breytingum á
neysluvenjum sem þróast hratt og
get ég tekið kartöflurnar sem
dæmi. Mörgum þykir of langt að
bíða í 20 mínútur eftir að kartöfl-
urnar séu fullsoðnar og það hefur
m.a. leitt til minnkandi kartöflusölu
undanfarin ár. Þessu mæta kart-
öflubændur með því að vinna þær
meira, forsjóða, bita þær niður eða
búa til kartöflurétti. Við þurfum á
sama hátt að vinna grænmeti og
salat meira, bjóða neytendum tilbú-
ið salat í kvöldmatinn eins og boðið
er hér frá útlöndum. Til að geta
unnið grænmetið þannig þurfa
garðyrkjubændur að sameinast um
aðstöðu til vinnslu og vöruþróunar
og erum við að kanna hvar og
hvernig slíkt yrði best rekið. Með
harðari samkeppni við innflutning-
inn höfum við líka gætt þess að
neytendur sjái á pakkningum okkar
að varan er íslensk og allt þetta eru
liðir í því að mæta óskum neytenda
og standa sig í samkeppninni.“
Formaður Sambands garðyrkju-
bænda er líka bjartsýnn fyrir hönd
garðplöntuframleiðenda innan
sambandsins því hann segir að
vöxtur sé einnig þar. „Aukin sum-
arbústaðaeign landsmanna, auknir
ræktunarmöguleikar og aukin
þekking og áhugi á því sviði hefur
haft í för með sér að þeir sem fram-
leiða garðplöntur, hvort sem eru
blóm, tré eða runnar, hafa verið að
eflast og munu að mínu viti gera
það áfram. Ég tel að það eigi við um
alla þætti atvinnugreinarinnar.“
Færri og stærri fyrirtæki
Stendur þá greinin vel að vígi í
heild og er eðlileg endurnýjun inn-
an hennar?
„Þar sem menn standast sam-
keppni og þar sem framleiðslan er
rekin af hagkvæmni og gæðin sitja í
fyrirrúmi þar verða áfram rekin öfl-
ug fyrirtæki á sviði garðyrkju. Þau
þróast kannski svipað og gerst hef-
ur í öðrum greinum landbúnaðar-
ins, úr því að verða litlar fjölskyldu-
einingar í fyrirtæki sem stækka
smám saman með sameiningu inn-
an greinarinnar.“
beitum
rn veg-
en yf-
turnar
mrin er
mviðri
hefur
rt alla
jafnari
stöðu
ðyrkju-
gunar-
oð við
nfluttu
ur eða
ð fram-
ur í 10
nni og
til að
kkingu
ur hjá
Magnús
r bjart-
ðyrkju-
að við
okkur
Morgunblaðið/Sigurður Sigmundsson
afmæli í dag
breytt-
njum
n-
ska
þeir
a.
aðið/jt
kil-
x að
Í
Japan var því eitt sinn trúað, að jarðskjálft-
ar stöfuðu af því að risastór leirgedda lægi í
leðju undir yfirborði jarðar og þegar hún
hristi sig skylfi jörðin. Þetta var m.a. ráðið
af því að leirgeddur þóttu hegða sér ein-
kennilega dagana áður en jarðskjálftar urðu. Eng-
um sérstökum sögum fór af hegðun leirgeddna í
nágrenni japönsku borgarinnar Kóbe um miðjan
janúar árið 1995, en þó varð vart við nokkur ein-
kennileg náttúrufyrirbrigði, m.a. náðist mynd af
löngum og mjóum skýstróki yfir norðurhluta
Awaji-eyju, beint yfir staðnum þar sem mikill jarð-
skjálfti átti upptök sín nokkrum dögum síðar.
Kóbe er í Hyogo-sýslu í Kansai héraði á suður-
strönd eyjunnar Honshu. Yfir 1,5 milljónir manna
búa nú í Kóbe, sem er því ein stærsta borg í Japan
auk þess að vera helsta hafnarborgin og hún mynd-
ar ásamt borgunum Osaka og Kyoto þungamiðju
Kansai. Í Kóbe er víða verið að byggja upp; 3,9 km
löng hengibrú, sem raunar er lengsta hengibrú í
heimi og liggur milli Kóbe og Awaji-eyjar, er eins
konar tákn fyrir þessa uppbyggingu. Það er ótrú-
legt að fyrir réttum áratug var miðborg Kóbe nán-
ast rústir einar eftir einn mannskæðasta jarð-
skjálfta, sem orðið hefur í Japan á síðari tímum.
Jarðskjálftinn, sem Japanar nefna Hanshin-
Awaji jarðskjálftann mikla, reið yfir klukkan 5.46
að morgni 17. janúar 1995 og mældist 7,3 stig á
Richter. Skjálftinn átti upptök sín 16 km undir
Awaji-eyju um 15 km frá miðborg Kóbe og kom öll-
um á óvörum því ekki var vitað til að stór skjálfti
hefði orðið á þessum slóðum öldum saman. Síðan
hefur komið í ljós, að á svæðinu er virk skjálfta-
sprunga, ein af yfir 2000 slíkum, sem nú eru þekkt-
ar í Japan. Um 20 km langur kafli sprungunnar
rifnaði upp og náði inn undir borgina.
Afleiðingar skjálftans urðu geigvænlegar enda
varð hann á afar þéttbýlu svæði. Nú er talið að
6.433 menn hafi týnt lífi og yfir 40 þúsund hafi slas-
ast í Kóbe og tugum borga og bæja í Hyogosýslu.
Þegar þetta gerðist bjuggu um 3,5 milljónir
manna á svæðum þar sem skemmdir urðu af völd-
um skjálftans, nærri 250 þúsund byggingar og
önnur mannvirki eyðilögðust eða skemmdust mik-
ið, bæði af völdum skjálftans og elda sem kviknuðu
víða í kjölfarið. Vatnsleiðslur, gasleiðslur og raf-
magnsleiðslur slitnuðu og miklar skemmdir urðu á
umferðarmannvirkjum. Fjárhagslegt tjón var met-
ið á um 10 billjónir jena, um 6,2 billjónir króna.
1,4 milljónir sjálfboðaliða
Jarðskjálftinn í Kóbe hafði gríðarleg áhrif á jap-
anskt þjóðfélag og þjappaði þjóðinni saman. Hug-
takið sjálfboðaliði var nánast óþekkt í Japan fyrir
jarðskjálftann en eftir hann streymdu fjölmargir
sjálfboðaliðar til hamfarasvæðanna til að aðstoða
við björgunarstörf, hreinsun og uppbyggingu.
Áætlað er að nærri 1,4 milljónir manna hafi unnið
sjálfboðaliðastörf á svæðinu.
Japanar vilja tryggja að hörmungarnar, sem
íbúar í Hyogo urðu fyrir, gleymist ekki og að af
þeim verði dreginn lærdómur þannig að þjóðin
verði betur í stakk búin til að bregðast við ham-
förum af þessu tagi í framtíðinni. Meðal annars
hafa nöfn allra þeirra sem létu lífið verið greipt á
veggi jarðhýsis, sem byggt var í miðborginni.
Húsarústir og hallandi götuljós eru varðveitt á
ákveðnum svæðumi og stór miðstöð hefur verið
reist sem hýsir safn, helgað jarðskjálftanum, upp-
lýsingamiðstöð um hvernig bregðast eigi við jarð-
skjálftum og reyna að takmarka tjón af völdum
þeirra, og eins konar félagsmiðstöð þar sem fólk,
sem komst lífs af úr hörmungunum, hittist og segir
frá reynslu sinni.
„Ég bind enn saman húsgögn og lími vekjara-
klukkuna fasta á náttborðið með límbandi,“ sagði
Teruko Nagaoka, sjálfboðaliði í jarðskjálftamið-
stöðinni. Hún kemur þangað daglega ásamt fleiri
konum til að ræða við gesti um jarðskjálftann og
segir að það hjálpi bæði sér og öðrum við að takast
á við afleiðingarnar. „Það er engin lækning til önn-
ur en að hafa eitthvað fyrir stafni,“ segir Nagaoka,
sem er 78 ára gömul. Hún missti bróður sinn í jarð-
skjálftanum en segist í raun hafa verið heppin því
margir hafi orðið fyrir mun meiri missi.
Annar sjálfboðaliði í miðstöðinni, Utako Hata,
segir að hún hafi grafist undir rústum húss fjöl-
skyldunnar en öllum þar var bjargað nokkrum
klukkustundum síðar. Hún segir einnig, að tíminn
sé besta lækningin og það losi um spennu innra
með henni að ræða við annað fólk um þessa lífs-
reynslu. Hata segir að sonur hennar, sem nú er 26
ára, hafi orðið fyrir miklu áfalli þegar hann tók þátt
í björgunarstörfum og þurfti að horfa upp á dauð-
vona fólk sem ekki var hægt að bjarga. Það sé ekki
fyrr en nú nýlega, sem sonur hennar hafi verið
tilbúinn til að tala við hana um atburðina.
Áhrifamikið safn
Safnið í jarðskjálftamiðstöðinni í Kóbe er afar
áhrifamikið. Þar hefur verið safnað saman tugum
þúsunda muna, sem tengjast skjálftanum, sýndar
eru þrívíddarkvikmyndir þar sem reynt er að sýna
hvernig mannvirki brotnuðu í skjálftanum.
Þarna eru lýsingar á því hvernig fólk upplifði
skjálftann, hvernig það varð viðskila við ástvini
sína sem létu lífið, og einnig er lýst erfiðu lífinu í
búðum sem komið var á fót fyrir þá sem misstu
heimili sín.
Annað safn, helgað jarðskjálftanum, hefur verið
reist á Awaji-eyju þar sem upptök skjálftans voru.
Safnahúsið er byggt yfir hluta af misgenginu. Á
þessum slóðum er land að rísa með þeim hætti, að
flekar eru að ganga saman og þegar þrýstingurinn
verður of mikill lyftist landið á stóru svæði.
Ég gekk um safnið í fylgd Keiji Ikemoto safn-
stjóra. Þegar ég spurði hann hvort vísindamenn
hefðu haft einhverja hugmynd um þá krafta, sem
voru að losna úr læðingi á þessu svæði, brosti hann
aðeins og sagði mér söguna af leirgeddunum; slíka
fiska er raunar að finna í búri í safninu. Að sögn
Ikemotos telja vísindamenn nú ekki líklegt að jarð-
skjálftar verði í misgenginu við Kóbe í bráð, jafnvel
ekki næstu 2000 árin.
Orsakir jarðskjálfta í Japan eru býsna flóknar,
því landið er á mörkum nokkurra jarðskorpufleka
sem eru á stöðugri hreyfingu, svipaðri og flekarnir
tveir sem koma saman undir Íslandi.Virku sprung-
urnar tengjast þessum flekahreyfingum. Sprungu-
hreyfingarnar voru ekki ósvipaðar í jarðskjálftun-
um í Kóbe og Suðurlandsskjálftunum árið 2000
þótt jarðfræðilegt umhverfi þeirra sé ólíkt og jarð-
skjálftinn í Kóbe væri mun öflugri. Í jarðskjálfta-
safninu á Awaji er sérstakt herbergi þar sem reynt
er að líkja eftir japönskum jarðskjálfta. Einhvern
veginn fannst Íslendingnum þó sá skjálfti vera
öðru vísi en þeir sem hann hefur fundið á Íslandi.
Áhersla á forvarnir
Stór hluti af jarðskjálftamiðstöðinni í Kóbe er
helgaður forvörnum. Þar er almenningur hvattur
til að vera viðbúinn náttúruhamförum, hvernig
bregðast skuli við jarðskjálftum og hvaða vistir sé
heppilegt að hafa til reiðu á heimilum. Einnig eru
með einföldum en áhrifaríkum hætti sýndar afleið-
ingar þess að reisa hús á landfyllingum án þess að
þau hafi nægilega festu. Við landfyllingar blandast
saman jarðvegur og sandur með mismunandi
kornastærð. Í jarðskjálftum verður svonefnd ysjun
þegar sandurinn hristist saman og þrýstir vatni
upp á yfirborðið og myndar leðju sem húsin sökkva
í. Þekkt dæmi eru um þetta í jarðskjálftum í Japan.
Í Kóbe er höfnin m.a. að mestu á tveimur mann-
gerðum eyjum þar sem þessar aðstæður eru til
staðar og því fóru hafnarmannvirkin afar illa í
skjálftanum. Þrjú ár liðu þar til hægt var að opna
höfnina á ný.
Stór fyrirtæki í Japan hafa á síðustu árum farið
að huga að jarðskjálftavörnum í auknum mæli.
Japanskir sérfræðingar segja að þá og þegar megi
búast við stórum jarðskjálfta á svæðinu vestur af
Tókýó og hugsanlega muni sá skjálfti leysa úr læð-
ingi krafta sem valdi öðrum stórum skjálfta á svip-
uðum slóðum. Opinberar rannsóknir sýna, að yfir
12.000 manns kynni að láta lífið í slíkum skjálftum
og allt að 850 þúsund hús eyðileggjast. Tjónið gæti
einkum orðið mikið á svæðum þar sem mörg stór-
fyrirtæki hafa höfuðstöðvar og verksmiðjur, m.a.
bílaframleiðandinn Toyota, sem hefur ákveðið að
hefja gerð sérstakrar hamfaraáætlunar.
Tíu ár liðin frá jarðskjálftanum í Kóbe og nágrannaborgum í Japan
Engin lækning til önnur en
að hafa eitthvað fyrir stafni
Áratugur er liðinn frá því jarð-
skjálfti reið yfir Kóbe í Japan en
nærri 6.400 manns létu þá lífið.
Guðmundur Sv. Hermannsson
var nýlega á ferð í Kóbe og
kynnti sér hvernig Japanar
reyna að draga lærdóm af þess-
um náttúruhamförum.
Reuters
Vesturhluti Kóbe í rústum eftir jarðskjálftann, sem reið yfir að morgni 17. janúar 1995.
Morgunblaðið/GSH
Keiji Ikemoto, safnstjóri í jarðskjálftasafninu. Í baksýn sést hvernig landið reis í jarðskjálftanum.
TENGLAR
........................................................................
Jarðskjálftamiðstöðin í Kóbe: http://
www.dri.ne.jp/
Jarðskjálftasafnið á Awaji: http://
www.nojima-danso.co.jp/top.html



   













 
  !"" !#
)# $#
!$ #
$ #
% &




  
'   kstur þá getur hann fengið bæði land og vatn
r til að hefja starfsemi,“ segir Emil að lokum.
Morgunblaðið/jt
m og sendir blóm á markað þrisvar í viku.