Morgunblaðið - 18.01.2005, Blaðsíða 17
FYRRVERANDI leiðtogi kínverska
Kommúnistaflokksins, Zhao Ziyang,
sem lést í gær, 85 ára að aldri, hafði
ekki sést opinberlega síðan 19. maí
1989. Þann dag ávarpaði hann náms-
menn á Tiananmen-torgi í Peking,
sem nefnt hefur verið Torg hins
himneska friðar á íslensku, og bað
þá grátklökkur, líkt og hann vissi
hvað verða vildi, um að binda enda á
sex vikna löng mótmæli sín gegn
stefnu stjórnvalda. Daginn eftir,
hinn 20. maí, höfðu harðlínuöfl í
flokknum tekið öll völd, herlög voru
sett í landinu og mótmæli náms-
manna brotin á bak aftur. Zhao var
settur af skömmu síðar og mátti
hann dúsa í stofufangelsi allt til
dauðadags.
Zhao mun hafa verið alvarlega
veikur síðasta mánuðinn og sl. föstu-
dag féll hann í dá eftir að hafa fengið
heilablóðfall. Hann dó á sjúkrahúsi í
Peking í gærmorgun að kínverskum
tíma, seint á sunnudag að ísl. tíma,
og staðfesti hin opinbera fréttastofa
stjórnvalda, Xinhua, andlát hans
með örstuttri tilkynningu í gær.
Var mótfallinn því að valdi yrði
beitt gegn námsmönnum
Talið er að hundruð, ef ekki þús-
undir, borgara hafi verið drepnir í
aðgerðum kínverskra stjórnvalda
gegn mótmælum námsmanna sem
hófust 3. júní 1989, nokkrum dögum
eftir að herlög voru sett í landinu.
Zhao var aftur á móti andsnúinn
því að hernum yrði beitt gegn mót-
mælendum í Peking og varð það til
þess að hann var sviptur öllum emb-
ættum og settur í stofufangelsi.
Hans er því minnst sem hófsemd-
armanns, holdgervings pólitískra
umbóta í Kína sem aldrei urðu,
manns sem varð undir í valdabarátt-
unni.
Zhao var forsætisráðherra Kína
lungann úr níunda áratugnum, til
1987 en þá tók hann við sem leiðtogi
kommúnistaflokksins þegar Hu
Yaobang var ýtt til hliðar, kennt um
það umrót sem var tekið að gerjast
meðal kínverskra námsmanna.
Deng Xiaoping, forseti Kína, hafði
sjálfur valið Zhao til þess að verða
forsætisráðherra 1980 og var hann
álitinn duglegur raunsæismaður,
svonefndur „tæknikrati“, sem ekki
lét stjórnast um of af pólitískum
kreddum. Enda kom Zhao á vísi að
markaðshagkerfi í valdatíð sinni.
Olli frami Zhaos í tíð Dengs því að
gert var ráð fyrir að Zhao myndi í
fyllingu tímans taka við leiðtoga-
hlutverki Dengs.
Deng snerist hins vegar gegn
Zhao og í samtölum sem Zhao átti
við gamlan blaðamann hjá Xinhua á
síðasta áratug kenndi hann Deng
um hvernig fór á Torgi hins himn-
eska friðar og fullyrti að sjálfur hefði
hann getað bundið enda á mótmælin
með friðsamlegum hætti.
Örlög Zhaos „smánarblettur“
Ýmsir þjóðarleiðtogar og for-
ystumenn kínverskra lýðræðisafla
minntust Zhaos hlýlega í gær. Jun-
ichiro Koizumi, forsætisráðherra
Japans, hvatti kínversk stjórnvöld
t.d. til þess „að stíga skref í lýðræð-
isátt“ á þessum tímamótum. Og Bao
Tong, fyrrverandi aðstoðarmaður
Zhaos, lýsti því í gær yfir að ein-
angrun Zhaos væri „smánarblettur“
á Kommúnistaflokknum.
„Örlög Zhaos Ziyangs minna okk-
ur líka með óþægilegum hætti á ann-
að ranglæti sem ýmsir sem enn eru
valdamiklir hafa á samviskunni,“
sagði Bao sem var sjö ár í fangelsi og
sætir nú eftirliti af hálfu stjórnvalda.
Kínverskir ráðamenn og fyrrum
samstarfsmenn Zhaos minntust
sjálfir næstum aldrei á hann eftir að
hann féll í ónáð. Sonur Zhaos, Liang
Fang, greindi þó í gær frá því að til-
teknir „leiðtogar þjóðarinnar“ hefðu
heimsótt Zhao á dánarbeðinn. Ekki
væri hins vegar „heppilegt“ að segja
frá því um hvaða pólísku forystu-
menn væri að ræða.
Holdgervingur
umbóta sem
aldrei urðu
Reuters
Lýðræðissinni í Hong Kong hengir upp mynd af Zhao Ziyang (með gjallar-
horn) sem sýnir síðasta skiptið sem hann kom fram opinberlega, hinn ör-
lagaríka dag 19. maí 1989, á torgi hins himneska friðar.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. JANÚAR 2005 17
ERLENT
Náðu þér í eintak á www.sagabout ique . i s
söluskrifstofu Icelandair sími 50 50 100 eða á ferðaskrifstofum.
kominn í loftið
Nýr vetrarbæklingur Saga Boutique
Tollfrjálst
skýjum ofar
Verð 8.400 kr
DKNY 3329
Safnaðu vildarpunktum, verslaðu í Saga Boutique.
STEINGRÍMUR Hermannsson hitti
Zhao Zhiyang þegar hann fór í opin-
bera heimsókn til Kína sem forsætis-
ráðherra í októ-
ber 1986. „Ég
kynntist honum
nokkuð vel og féll
afar vel við
hann,“ sagði
Steingrímur í
samtali við Morg-
unblaðið.
Steingrímur
sagði að hann
hefði átt nokkra
fundi með Zhao. „Hann var mjög op-
inn og hlýr og hafði mikinn áhuga á
að opna Kína fyrir vestrænum sam-
skiptum. Hann hafði verið, ef ég
man rétt, fylkisstjóri áður [ í Guang-
dong og Sichuan] og gert þar mjög
góða hluti efnahagslega. Og ég hafði
á tilfinningunni að hann væri mjög
ákveðið studdur af Deng Xiaoping,
ég hafði á tilfinningunni að þeir
væru mjög samstiga um að breyta
Kína.“
Steingrími var boðið aftur til Kína
þegar hann var seðlabankastjóri
1995. „Þá óskaði ég eftir því að fá að
hitta hann [Zhao]. En þá fékk ég
bara kurteisislegt svar um að hann
tæki ekki á móti gestum,“ sagði
Steingrímur.
Opinn maður
og hlýr
Steingrímur
Hermannsson
GÖRAN Persson, forsætisráðherra
Svíþjóðar, sagði í gær að taílensk
stjórnvöld þyrftu að útskýra hvers
vegna taílenskir jarðskjálftafræð-
ingar vöruðu engan við því að miklar
flóðbylgjur stefndu að landinu á ann-
an dag jóla. Er gagnrýni hans með
þeim beinskeyttari sem taílensk
stjórnvöld hafa fengið en Persson
heimsótti í gær hamfarasvæðin í Taí-
landi ásamt þeim Kjell Magne
Bondevik, forsætisráðherra Noregs,
og Matti Vanhanen, forsætisráð-
herra Finnlands.
Tilgangur farar þremenninganna
var að afla upplýsinga um norræna
borgara sem fórust í náttúruhamför-
unum en meira en 2.000 Finna,
Norðmanna og Svía er enn saknað.
Í Phuket gaf Persson sér tíma til
að ræða við blaðamenn og sagði
hann þá að ef taílensk stjórnvöld
vildu að ferðamenn sneru á ný til
landsins yrðu þau að útskýra hvers
vegna engin viðvörun var gefin
vegna flóðbylgjunnar. Þá þyrftu þau
að tryggja að við uppbyggingu hót-
ela og annarra ferðamannastaða yrði
vandað betur til verks en áður.
Hétu áframhaldandi aðstoð
„Ég … lét í ljós með beinum hætti
við taílensk yfirvöld að við vildum að
gerð yrði rannsókn á því hvernig
staðið var að viðvörunum fyrir hörm-
ungarnar,“ sagði Persson við blaða-
menn í Phuket. „Jarðskjálftinn varð
langt á undan flóðbylgjunni. Flóð-
bylgjan lenti á ströndunum og varð
mörg þúsund manns að bana. Hvers
vegna voru ekki gefnar út viðvaranir
þegar vitað var af flóðbylgjunni?“
sagði Persson ennfremur.
Thaksin Shinavatra, forsætisráð-
herra Taílands, hafði tekið á móti
Persson, Bondevik og Vanhanen við
komuna til Bangkok í gærmorgun.
Fór vel á með þeim, þrátt fyrir um-
mæli Perssons síðar um daginn, og
þökkuðu þremenningarnir Taílend-
ingum fyrir þá aðstoð, sem þeir
veittu sænskum, finnskum og norsk-
um ferðamönnum eftir flóðbylgjuna.
Buðu þeir jafnframt fram áfram-
haldandi aðstoð Norðurlanda við
uppbyggingu eftir hamfarirnar.
Vilja vita hvers vegna
viðvörun var ekki gefin
Forsætisráðherrar Noregs, Svíþjóðar og Finnlands
heimsóttu hamfarasvæðin í Taílandi
Phuket. AFP.
Reuters
Kjell Magne Bondevik ræðir við
fréttamenn í Phuket í gær.