Morgunblaðið - 22.01.2005, Blaðsíða 30
30 LAUGARDAGUR 22. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SALATBLÖÐ EÐA
KJÖT Í MATINN?
Morgunblaðið birti sl. miðviku-dag frétt um könnun Sam-keppnisstofnunar á verðþróun
á grænmeti og ávöxtum, og jafnframt
útdrátt úr verðkönnuninni sjálfri. Nán-
ari upplýsingar um könnunina er að
finna á heimasíðu Samkeppnisstofnunar
og eru þær um margt eftirtektarverðar.
Ekki síst vegna þess að svo virðist sem
könnunin sé vel til þess fallin að gefa
neytendum til kynna að þeir geti verið
áhyggjulausir yfir verðþróun á græn-
meti og ávöxtum. Þar segir að ef „með-
alverðið á grænmeti og ávöxtum í þess-
ari könnun er borið saman við
meðalverðið frá því í janúar í fyrra kem-
ur í ljós að það eru óverulegar breyt-
ingar á milli ára“. Jafnframt er tekið
dæmi af því að „meðalverð á gulrófum,
papriku, sveppum, íslenskum og inn-
fluttum tómötum og íslenskum agúrk-
um hefur hækkað lítillega á þessu tíma-
bili. Meðalverð á jöklasalati, kínakáli,
avocado, hvítkáli og gulrótum hefur hins
vegar lækkað lítillega á sama tímabili.
Þess ber einnig að geta að meðalverð á
öllum tegundum ávaxta og flestum teg-
undum grænmetis er lægra nú en það
var í febrúar 2002. Í mörgum tilvikum er
um verulega lækkum á meðalverði að
ræða“.
Þetta eru vissulega góðar fréttir fyrir
neytendur og benda til þess að afnám
tolla á ýmsum grænmetistegundum vet-
urinn 2002 hafi skilað neytendum ein-
hverju. En betur má ef duga skal. Inn-
kaupakarfa sú með grænmeti og
ávöxtum er Samkeppnisstofnun miðar
við ber nefnilega vott um mikla íhalds-
semi. Valið í hana sýnir í hnotskurn
neysluvenjur eins og þær voru hér fyrir
tíu til fimmtán árum, en hreint ekki þær
neysluvenjur sem eiga vaxandi fylgi að
fagna í samtímanum. Því að þótt ein-
staka „framandi“ tegundir hafi slæðst
inn; svo sem fyrrnefndar lárperur
(avocado) og sömuleiðis eggaldin og
sætar kartöflur – en tvær síðastnefndu
tegundirnar voru mikið í umræðunni er
breytingarnar gengu yfir vegna þess
hversu verðið á þeim var óeðlilega hátt –
er listi Samkeppnisstofnunar mjög fá-
brotinn og einhæfur. Þar má til að
mynda einungis finna hversdagslegustu
tegundir af salati; ísbergsalat, kínakál
og lambhagasalat; en verðið á þessum
tegundum er viðráðanlegt og hefur
lækkað frá því 2002, ekki síst á ísberg-
salatinu. Ekkert er þó fylgst með neinni
þeirra tegunda sem eiga mestu fylgi að
fagna um þessar mundir á borðum
landsmanna; klettasalati, lollo rosso,
eikarlaufi og spínati, svo aðeins það al-
gengasta sé nefnt. Kúrbítur ratar ekki
inn í þessar kannanir, né heldur ávextir
á borði við mangó og ananas sem þó hafa
verið áberandi í verslunum, hvað þá æti-
þistill, fennel, sellerírót, spergill, fersk-
ar ertu- og baunategundir, kúrbítur,
kryddjurtir og þannig mætti lengi telja.
Samt er þar að finna einar 5 tegundir af
lauk – allar fremur ódýrar og koma
varla mikið við buddu fólks.
Það þarf engan sérfræðing í verð-
lagningu á grænmeti til að sjá að verð á
algengustu tegundum á grænmeti er
mun viðráðanlegra hér á landi en áður. Í
kjölfarið hafa neysluvenjur vonandi
breyst – eins og merkja má á áhuga
landmanna á hvers kyns matargerð – og
áhugi á árstíðabundnum grænmetis- og
ávaxtategundum aukist um leið. Enda
er aukin fjölbreytni í matarvenjum mjög
mikilvægur þáttur í sjálfsögðum mann-
eldismarkmiðum hér á landi, á tímum
þar sem mikið er rætt um þyngdaraukn-
ingu og hættu henni samfara.
Grænmeti hér er þó langt frá því að
vera ódýrt. Þess vegna má velta því fyr-
ir sér hvort könnun Samkeppnisstofn-
unar gefi rétta mynd af ástandinu eins
og það blasir við neytendum – ekki síst
þeim sem hafa samanburð frá öðrum
löndum. Þær „framandi“ tegundir sem
þar rata á lista, svo sem eins og sætar
kartöflur, hafa jú lækkað áberandi í
meðalverði, úr 613 kr. kílóið í febrúar
2002 niður í 359 kr. kílóið nú þremur ár-
um seinna. Eggaldin hefur að sama
skapi lækkað úr 596 kr. kílóið árið 2002
niður í 334 kr. kílóið nú. Af því má draga
þá ályktun að verðlagseftirlit og kann-
anir beri árangur. En hvað þá með allar
þær tegundir grænmetis sem ekki rata
inn á lista Samkeppnisstofnunar? Getur
verðmyndun á algengri klettasalats-
blöndu í 100 gr pokum á 399 kr. pokinn,
eða 3.990 krónur kílóið eins og algengt
verð er núna, t.d. talist eðlileg jafnvel
þótt búið sé að rífa salatið niður og þvo
það? Ferskar fíkjur á 1.299 kr. kílóið,
sannkölluð lúxusvara, bæði viðkvæm og
langt að komin, eru á spottprís í sam-
anburði við slíkt salat sem sífellt fleiri
freistast þó til að kippa í körfuna hjá sér.
Annað og hversdagslegra dæmi má taka
af verði á agúrkum, sem náði sögulegu
lágmarki á vormánuðum 2002, þegar
fluttar voru inn mjög ódýrar erlendar
agúrkur í tonnatali til að sýna hverju
hægt væri að áorka neytendum í hag.
Þær er erfitt að finna um þessar mundir
því að í flestum verslunum er einungis
hægt að fá íslenskar agúrkur sem kosta
sitt, en lítið eða ekkert sést af erlendum
gúrkum sem valkosti fyrir neytendur.
Ef til vill ætti að taka það fram í könnun
Samkeppnisstofnunar ef erlendir val-
kostir detta alveg út af markaðinum til
að fólk átti sig á hvenær samkeppnin er
virk?
Ef sú hollusta sem felst í aukinni
neyslu á grænmeti og ávöxtum á að
koma fólki til góða, verður að veita þeim
sem versla með grænmeti og flytja það
inn mun meira aðhald en nú er gert. Í
flestum löndum er það aðhald fyrst og
fremst í höndum neytenda. En þeir hafa
gamalgróna matarhefð á bak við sig, úr
miklu vöruúrvali í einstökum verslunum
að velja og í flestum tilvikum einnig mun
fleiri verslanakeðjum en við. Hér, þar
sem ótrúleg fábreytni í úrvali á græn-
meti og ávöxtum hefur ríkt allt fram á
síðustu misseri, er mjög erfitt fyrir
neytendur að átta sig á því hvað er sann-
gjarnt og hvað ekki. Nýstárleg tegund í
grænmetisborði þarf ekki endilega að
vera lúxusvara og vera verðlögð eftir
því, eins og dæmin með verðhrunið á
eggaldini og sætum kartöflum sanna.
Til þess að standa undir nafni sem
rannsóknir á verðþróun þyrftu því
verðkannanir Samkeppnisstofnunar á
grænmeti í fyrsta lagi að ná til miklum
mun fleiri tegunda en nú er. Í öðru lagi
þyrfti einnig að veita íslenskum neyt-
endum innsýn í verð á sömu tegundum í
nágrannalöndum okkar, þótt ekki sé
nema til að ljóst sé að verðmyndun ein-
stakra tegunda hér sé hlutfallslega rétt
miðað við það sem gengur og gerist ann-
ars staðar. Það er fullkomlega óviðun-
andi fyrir almenning hér á landi að geta
ekki notið sama vöruúrvals í grænmeti
og ávöxtum og í nágrannalöndunum, og
óverjandi að kílóverð margra tegunda
hversdagslegasta grænmetis, svo sem
salatblaða, sé margfalt hærra en kjöt
eða fiskur.
Þegar rætt er um ólöglegt vinnuafl í þess-ari fréttaskýringu er átt við þá útlend-inga sem hér vinna án tilskilinna at-vinnu- eða dvalarleyfa, eða starfa hér á
grundvelli þjónustusamninga sem einungis hafa
verið gerðir til málamynda.
Eðli málsins samkvæmt eru engar áreiðanlegar
upplýsingar um fjölda þeirra en að mati formanns
Samiðnar vinna vel á annað hundrað útlendinga í
byggingariðnaði á höfuðborgarsvæðinu án þess að
hafa tilskilin atvinnuréttindi. Þá hafi farið miklar
sögur af ólöglegu vinnuafli í öðrum geirum at-
vinnulífsins.
Starfsmaður Samiðnar, landssambands fag-
manna í iðnaði, hefur undanfarna tvo mánuði farið
á milli vinnustaða og kannað hvort þeir menn sem
vinna störf iðnaðarmanna hafi tilskilin réttindi og
hafi atvinnuleyfi séu þeir erlendir ríkisborgarar.
Meistarafélög iðnaðarmanna taka einnig þátt í
verkefninu.
Stórir hópar
Finnbjörn A. Hermannsson, formaður Samiðn-
ar, segir að svo virðist sem nægt framboð sé af
ólöglegu vinnuafli. Sumir komi hingað til lands
upp á eigin spýtur og leiti sér síðan að vinnu en
meira sé um að þeir komi á vegum annarra, ýmist
Íslendinga sem hafi tengsl til Austur-Evrópu eða á
vegum samlanda sinna sem stundi e.k. ólöglega at-
vinnumiðlun. Sumir geti boðið fjölmenna vinnu-
flokka og ef fleiri menn vantar geti þeir fengið þá
frá útlöndum með skömmum fyrirvara. Yfirleitt
séu þessir menn ekki iðnmenntaðir en gangi engu
að síður í störf iðnaðarmanna. Hann gagnrýnir
stjórnvöld fyrir slælegt eftirlit með ólöglegu
vinnuafli.
Finnbjörn segir erfitt að afla nákvæmra upplýs-
inga um heildarfjölda þeirra sem eru við störf á
höfuðborgarsvæðinu enda láti þeir sig hverfa um
leið og þeir verði varir við starfsmenn verkalýðs-
félaga á vinnustað. Það sé þó alveg óhætt að full-
yrða að um sé að ræða vel á annað hundrað manna
sem starfa við byggingariðnað á höfuðborgarsvæð-
inu.
Miklu ódýrara vinnuafl
Samkvæmt þeim upplýsingum sem Samiðn hef-
ur aflað sér fá þessir starfsmenn í mesta lagi 800
krónur á tímann en dæmi eru um 400 króna tíma-
kaup. Miðað við þetta getur vinnuveitandi sparað
sér verulegar fjárhæðir með því að nota ólöglegt
vinnuafl. Umsamin lágmarkslaun fyrir byrjendur
hjá Samiðn eru um 900 krónur á tímann en mark-
aðslaun félagsmanna, sem vinna í byggingariðnaði,
eru að lágmarki á bilinu 1.400–1.600 krónur og of-
an á þá upphæð bætast um 40% vegna launa-
tengdra gjalda, samtals um og yfir 2.000 krónur.
Miðað við markaðslaun og að teknu tilliti til launa-
tengdra gjalda er því að lágmarki um 250% ódýr-
ara að ráða erlenda starfsmenn án atvinnuleyfis
heldur en að ráða iðnaðarmenn með lögmætum
hætti. Er þá ekki tekið tillit til þess að erlendu
verkamennirnir fá yfirleitt ekki greitt vegna yf-
irvinnu. Finnbjörn segir að á hinn bóginn verði að
líta til þess að mennirnir séu oft á tíðum ekki með
sambærilega verkkunnáttu og íslenskir iðnaðar-
menn og séu því lengur að vinna verkin.
Finnbjörn segir að ólöglegt vinnuafl sé víða að
finna en sé einkum notað af smærri fyrirtækjum.
Vitað sé til þess að 2–3 blokkir hafi verið reistar
að mestu með ólöglegu vinnuafli og sjálfsagt yrði
fróðlegt að fá að kíkja í bókhald byggingarfélaga
þeirra, enda launin hvergi gefin upp. Samiðn
hyggist koma upplýsingum um byggingarfél
þetta stunda til skattayfirvalda. Einnig viti h
þess að flokkur manna án atvinnuleyfa ha
upp hús á höfuðborgarsvæðinu. Allt hefði ve
ið innan úr húsinu og það í raun gert fokhe
meðan á framkvæmdum stóð hafi starfsme
búið í húsinu.
Það eru ótrúlegustu aðilar sem eru með
menn og þeir leika þann leik að ef það kem
um þá, þá henda þeir umsóknum inn til
málastofnunar og segjast síðan vera með um
í kerfinu.
Full atvinnuréttindi 2006
Helst hefur verið rætt um að Lettar og
vinni hér á landi án atvinnuleyfa en Samið
einnig upplýsingar um að töluverður hópur
frá ríkjum fyrrverandi Júgóslavíu sé á höfu
arsvæðinu og taki þá vinnu sem býðst. Þega
var um stækkun ESB og síðan EES voru
svonefndir aðlögunarsamningar þar sem kv
á um að launþegar frá nýju aðildarríkjunum
full atvinnuréttindi í eldri aðildarríkjum EE
en í fyrsta lagi 1. maí 2006, og á meðan skal
hvers ríkis gilda um atvinnuréttindi þeirra.
ríkjunum heimilt að beita eigin löggjöf um a
Samiðn telur að á annað hundrað manns án atvin
Nægt framb
ódýru og ólö
Vitað er til þess að 2–3 blokkir hafi verið reist
Fréttaskýring | Útlendingar sem vinna hér á landi án
af launum þeirra eru ekki greiddir skattar eða launate
að því að vinnuveitendur geti sparað verulegar
TVISVAR sinnum hefur verið ákært fyrir að hafa
útlendinga að störfum hér á landi án atvinnuleyfa
og í báðum tilvikum beindust ákærurnar gegn
sama manni, karlmanni um fimmtugt sem rekið
hefur lítil verktakafyrirtæki. Fyrra málið er frá
2001 en þá var hann, sem forsvarsmaður Eystra-
saltsviðskipta ehf. sakfelldur fyrir að hafa níu
Litháa í vinnu án tilskilinna atvinnuleyfa. Fyrir
það brot hlaut hann 300.000 krónur í sekt en í
dómnum voru gerðar athugasemdir við að Lithá-
arnir voru ekki yfirheyrðir fyrir dómi áður en þeir
fóru af landi brott.
Í desember sl. ákærði sýslumaðurinn í Ke
manninn, sem forsvarsmann einkahlutaféla
SK Smáverka og Perlunnar, fyrir að hafa s
Litháa í vinnu þrátt fyrir að enginn þeirra
tilskilin atvinnuleyfi. Tveir af þessum sex L
unnu einnig fyrir hann árið 2001 og var ha
einnig ákærður fyrir að hafa þá í vinnu þá
hefur verið þingfest fyrir Héraðsdómi Reyk
en maðurinn tók ekki afstöðu til ákæruefni
Tvisvar ákært vegna ólö
Sami maður ákærðu